Charlie Parker

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Charlie Parker

Fødd29. august 1920
FødestadKansas City i Kansas
Død12. mars 1955 (34 år)
DødsstadNew York by, Manhattan
OpphavUSA
Aktiv1937–1955
Sjangerjazz, bebop
Instrumentaltsaksofon, saksofon
PlateselskapVerve Records, Savoy Records, Mercury Records, Dial Records
Verka somsaksofonist, jazzmusikar, musikar, komponist
Gift medChan Parker
PrisarGrammy Lifetime Achievement Award, Grammy Award for Best Improvised Jazz Solo, Grammy Lifetime Achievement Award, Grammy Hall of Fame Award, Grammy Hall of Fame Award, Kansas Music Hall of Fame

Charles Parker Jr. (29. august 1920–12. mars 1955) var ein jazzsaksofonist og -komponist, og er rekna for å vere mellom dei fremste musikalske nyskaparane i det 20. hundreåret. Parker fekk tidleg aukenamnet Yardbird, seinare korta ned til Bird. Mange kallar Parker faren til moderne jazz; dei fleste seriøse jazzmusikarar etter han har på eit tidspunkt i utviklinga studert Parker sin innfallsvinkel til melodi og harmoni og teke opp i seg noko av stilen hans.

Biografi[endre | endre wikiteksten]

Oppveksten og den musikalske oppstarten[endre | endre wikiteksten]

Musikk såg lett og glamorøst ut, og det var ikkje anna å ta seg til.

Charlie Parker i intervju.

Charlie Parker vart fødd i Kansas City i Kansas og voks opp i Kansas City i Missouri. Han var éinebarnet til Charles og Addie Parker.

Det finst ingen kjelder som peiker på at Parker hadde eit uvanleg musikalsk talent som ung. Som ung gut (truleg 3-4 år gamal) skal han ha sunge i kyrkjekoret til ei lokal katolsk kyrkje. Far hans, som var pianist og songar, kan ha vore opphav til musikalsk inspirasjon.[1]. Som liten høyrde Parker på ulike jazzband, som banda til Count Basie og Bennie Moten. Han heldt fram med å spele i lokale band på jazzklubbar rundt om i Kansas City i Missouri, der han perfeksjonerte teknikken sin med hjelp frå Buster Smith.

Parker utvikla seg til musikar over ein kort periode. Som 12- eller 13-åring fekk han tilgang til sin første saksofon, og allereie som 15-åring spelte han på jazzklubbar. Som 17-åring var han ein etablert jazzmusikar.

Den første innspelinga vart gjort med Jay McShann sitt Kansas City orchestra i 1940.

Parker i New York[endre | endre wikiteksten]

Då Parker flytta til New York by i 1939 utvikla han seg til ein leiande artist i generasjonen som skapte musikkstilen bebop, men han hadde òg andre jobbar. Éin av desse var som oppvaskar i restauranten der den kjende pianisten Art Tatum spelte på den tida (Parker sitt spel etter dette syner inspirasjon frå Tatum; raske arpeggioar og avansert harmonisering). Parker bygde ein ny stil og eit nytt musikalsk vokabular inspirert av føregjengarar som Coleman Hawkins og Lester Young.

Han spelte med ei rekke av dei fremste artistane på den tida, og gav ut ei rekke klassiske innspelingar med artistar som Dizzy Gillespie, Bud Powell, Thelonious Monk, Charlie Christian, Kenny Clarke og Miles Davis.

Parker i Skandinavia[endre | endre wikiteksten]

Charlie Parker heldt ingen konsertar i Noreg, men han turnerte i Sverige. Han kom til Stockholm 19. november 1950, der han heldt den første konserten på turnéen i Konserthuset, hovudkvarteret til det svenske jazzforbundet. Biograf Ross Russel har kalla denne turnéen det siste høgdepunktet i karrieren til Parker.[2] Bandopptakarar var sjeldsynte på 50-talet, men rundt 1960 dukka det likevel opp eit amatøropptak frå konsertane i Malmö og Helsingborg. Desse opptaka er gjevne ut på Bird in Sweden 1950. Den norske trompetaren Rowland Greenberg er med på tre spor.[3]

Musikaren og kunstnaren[endre | endre wikiteksten]

Minnesteinen ved Charlie Parker si grav i Kansas City

Parker sine forrykande raske og rytmisk asymmetriske improvisasjonar kunne forbløffe lyttaren; men ser ein nærare på spelet til Charlie Parker ser ein at kvar melodisk linje inneheld ei komplett og godt gjennomtenkt frase der kvar note er på plass. Parker sine harmoniske idear var revolusjonerande for si tid. Han introduserte eit nytt tonalt vokabular med bruk av den niande, ellevte og trettande tonen i akkorden, og akkorderstatningar.

«Eg fann ut at ved å bruke topp-intervalla i akkorden som ei melodilinje og stø dei opp med passande akkorderstatningar, så kunne eg spele ting eg hadde høyrt. Eg vart vekt til live.»[4]

Tonen i instrumentet hans var klår og gjennombrytande på dei raske melodiane, men varm og klangfull på balladar.

På ein pressekonferanse i Stockholm i Sverige i 1950 fekk Charlie Parker spørsmål om kven som som var hans favoritt som samtidsmusikar, og svaret var noko overraskande Jascha Heitetz.[2] På den same turnéen bar Parker på ei 78-plate. Trompetaren Rowland Greenberg spurte kva for plate det var og Parker skal ha svart: «Det er Chu Berry, min favorittmusikar. Ingen får det til å swinge som han.»[3]

Parker vart eit ikon for beatgenerasjonen og var ein viktig person for å få etablert inntrykket av jazzmusikaren som ein kunstnar og intellektuell utan kompromiss, ikkje berre ein populær artist. Charlie Parker var òg tidleg med å blande jazz med stilartar frå andre artistar, frå Igor Stravinskij til Machito.

Parker var kjend for ofte å møte til spelejobb utan eit instrument for så å låne eit instrument av andre like før speling. Ved eitt høve spelte han på ein saksofon laga av plastikk.

Sjølv om han av og til spelte tenorsaksofon vart han i hovudsak rekna for å vere altsaksofonist.

Slutten[endre | endre wikiteksten]

I søvne gjekk fingrane hans oppover armen min, som om han drøymte at eg var hornet hans.

Kona Chan Parker i intervju.

Charlie Parker døydde medan han såg på Tommy Dorsey på fjernsynet på eit hotellrom på Hotel Stanhope på Fifth Avenue i New York, rommet til venninna Nica de Koenigswarter. Den offisielle dødsårsaken var lungebetennelse[5]. Eit hardt liv som musikar og heroinmisbrukar var over. Parker var då berre 34 år gammal, rettslegen fastsette feilaktig alderen til å vere mellom 50 og 60.

Parker etterlet seg kona Chan, dottera Kim Parker, som også er musikar, og sonen Baird.

Den mytiske Charlie Parker[endre | endre wikiteksten]

Legenda om at «Bird lever» («Bird Lives») stod først fram som grafitti på éin av New York by sine undergrunnsbaner berre få timar etter Parker sin død. Poeten Ted Joans blir normalt kredittert dette verket.

Jazzmusikaren Bleeding Gums Murphy i tv-serien The Simpsons kan vere basert på Charlie Parker, særleg ettersom han spelar altsaksofon. Han hevdar òg å ha ei 1500$-dagen-vane, sjølv om dette blir forklart som ei sjukeleg trong til å kjøpe Fabergé-egg.

I Julio Cortázar si novelle El perseguidor (forfølgjaren) diktar han opp skikkelsane Johnny Carter (Charlie Parker), Lan (Chan Parker) og Marquess Tica (Nica de Koenigswarter).

Ei teikneseriestripe frå Larsson si gale verd med tittelen «Charlie Parker sitt private helvete» skildrar Parker innelåst i eit innspelingsstudio medan djevelen utelukkande spelar newage-musikk.

I nynorskromanen Tyl av Finn Tokvam og Halvor Folgerø har hovudpersonen Ove eit lidskapleg forhold til Charlie Parker.

Komposisjonar[endre | endre wikiteksten]

  • Ah-Leu-Cha
  • Anthropology
  • An Oscar for Treadwell
  • Another Hairdo
  • Back Home Blues
  • Ballade
  • Billie´s Bounce
  • Bird gets the Worm
  • Bird of Paradise
  • Bloomdido
  • Blue Bird
  • Blues for Alice
  • Buzzy
  • Card Board
  • Celerity
  • Chasing the Bird
  • Cheryl
  • Chi Chi
  • Confirmation
  • Constellation
  • Cosmic Rays
  • Dewey Square
  • Dexterity
  • Diverse
  • Donna Lee (med Miles Davis)
  • Fast Blues
  • Kim
  • Klaun Stance
  • Ko-Ko
  • Laird Baird
  • Leap Frog
  • Marmaduke
  • Merry-go-Round
  • Moose the Mooche
  • Mohawk
  • My little Suede Shoes
  • Now´s the Time
  • Ornithology
  • Parker´s Mood
  • Passport
  • Perhaps
  • Quasimodo
  • Red Cross
  • Relaxing with Lee
  • Scrapple from the Apple
  • Shaw Nuff (med Dizzy Gillespie)
  • She Rote
  • Si Si
  • Steeplechase
  • The Bird
  • Thriving from a Riff
  • Visa
  • Warming up a Riff
  • Yardbird Suite

Minnesmerke[endre | endre wikiteksten]

  • Nattklubben The Birdland i New York er kalla opp etter han.
  • Ei statue av Charlie Parker vart i 1999 reist i Kansas City.
  • Phil Woods, ein kjend amerikansk saksofonist, spelte inn ein konsert til ære for Parker.
  • I 1998 regisserte Clint Eastwood den biografiske filmen Bird.

Kjelder[endre | endre wikiteksten]

Referansar[endre | endre wikiteksten]

  1. ↑ Den musikalske påverknaden til faren Charles Parker Senior er uklår. Charlie Parker svarte i eit intervju Arkivert 2008-08-23 ved Wayback Machine. på spørsmål om faren spelte eit musikkinstrument: "Nah. Han var dansar på eit sirkus i sine yngre år".
  2. ↑ 2,0 2,1 Jazzprofiler s. 111-113
  3. ↑ 3,0 3,1 Jazzprofiler s. 113
  4. ↑ Nat Hentoff og Nat Shapiro, Hear Me Talkin' to Ya (1955). Charlie Parker fortel om sitt stilistiske gjenombrot.
  5. ↑ Frederick J. Spencer, MD. Jazz and Death: Medical Profiles of Jazz Greats. University of Mississippi Press. 2002

Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]

Commons har multimedium som gjeld: Charlie Parker
Wikifrasar Wikifrasar har ei sitatsamling som gjeld: Charlie Parker
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Charlie_Parker&oldid=3411196»