Krystallform i mineralogi
Krystallform eller habit er omgrep innanfor mineralogien som beskriv korleis det ytre til ein krystall ser ut med omsyn til form og storleik.
Dei mange uttrykka mineralologane nyttar til å beskrive krystallforma er nyttig med tanke på beskrive korleis ein enkel krystall av eit mineral ofte ser ut. Ved å kjenne talrike krystallformer har det hjelpt mineralogane til å identifisere eit stort tal på mineral. Nokre former er spesielle for visse mineral, men dei fleste minerala kan opptre i fleire former i det utviklinga av ei form er avhengig av vilkåra under danninga av mineralet eller korleis krystallveksten fann stad. Krystallen si ytre form kan lure den urøynde sidan den indre krystallstrukturen eller krystallsystemet ikkje treng å komme til syne.
Faktorar som påverkar krystallforma omfattar:
- ein kombinasjon av to eller flire krystallformer
- sporelement som er til stades under krystallveksten
- krystalltvilling og veksetilhøve (t.d. varme, trykk, rom)
Mineral som høyrer til same krystallsystem treng ikkje gi opphav til same krystallform. Nokre krystallformer av eit mineral er unike for ein variant og for lokaliteten: For eksempel, medan dei fleste safirane dannar avlange tønneforma krystallar, dannar dei frå Montana ein kraftig lagdelt (tabulær) krystall. Vanlegvis ser ein denne forma berre i rubin. Safir og rubin er variantar av det same mineralet korund.
Nokre mineral kan erstatte andre eksisterande mineral utan å endre den opphavlege krystallforma. Denne prosessen blir kalla pseudomorf utbytting. Eit klassisk døme er tigerauge kvarts, krokidolitt (blå asbest) erstatta av silica. Medan kvarts typisk dannar euhedral (well-formed), prismatiske (avlange, prismeliknande) krystallar, i tigerauge er den opphavlege fiberaktige krystallforma til krokidolitt uendra.
Liste over krystallformer (habitar)[endre | endre wikiteksten]
| Krystallform (Habit)[1][2][3] | Beskriving | Eksempel |
|---|---|---|
| Asikulær, nåleforma | Nål-liknande, slank og/eller avtagande | Rutil i kvarts |
| Mandelaktig (Amygdaloidal) | Mandel-forma | Heulanditt |
| Anhedral | Dårleg forma, ytre krystallflater er ikkje danna | Olivin |
| Blada | Blad-liknande, slank og flat | Kyanitt |
| Botryoidal eller globulær | Drue-liknande, halvkule massar | Smithsonitt, Hemimorfitt, Adamitt og Variscitt. |
| Søyleforma (Columnar) | Liknande til fibra form: lang og slank ofte med parallell vekst | Kalsitt |
| Cokscomb | Aggregerte flaka eller plateforma (tabular) tettpakka krystallar. | Baritt |
| Dendrittisk eller arborescent | Tre-liknande, greina i ein eller fleire retningar frå eit midtpunkt | Magnesitt i opal |
| Dodekahedrisk | Dodekahedron, 12-sida | Granat |
| Klaseforma (Drusy) eller skorpe (inkrustasjon) | Aggregat av ørsmå krystallar som dekker ei overflate | Uvarovitt, kvarts |
| Speilvendt (Enantiomorfisk) | Speilbilde krystallform og optiske karaktertrekk; høgre- og venstre-hendte krystallar | Kvarts |
| Like lengder (Equant), kraftig, kort og stiv eller blokkforma | Lengd, breidde og tjukkleik omtrent like | Zirkon |
| Idomorf (Euhedral) | Godt forma, ytre krystallflater er utvikla | Spinell |
| Fibra eller søyleforma | Ekstremt tynne prisme | Tremolitt |
| Filiform eller kapillær | Hår-liknande eller tråd-liknande, ekstremt tynne | Natrolitt |
| Foliert (blada) eller glimmeraktig (micaceous) | Lagdelt struktur, delast lett i tynne flak | Glimmer |
| Granulær | Aggregat av allotriomorfe krystallar i ei matrise | Scheelitt |
| Hemimorfisk | Dobbelt avslutta krystall med to ulikt forma endar | Hemimorfitt |
| Brystvorteliknande (Mamillary) | Bryst-liknande: overflata danna av overlappande delvis kuleforma kuler | Malakitt |
| Massive eller kompakt | Formlaus, ingen spesielle ytre krystallform | Serpentin |
| Nodulær eller tuberose | Avsetting av tilnærma kuleform med uregelrette utvekstar (protuberances) | Geodes |
| Oktahedrisk | Oktahedron, åtte-sida (to pyramidar base mot base) | Diamant |
| Fjæraktig (Plumose) | Fine, fjørliknande skjel | Mottramitt |
| Prismatisk | Avlange, prisme-liknande: krystallflatene parallell til c-aksen er godt utvikla | Turmalin |
| Pseudo-heksagonal | Ser sekskanta (heksagonal) ut på grunn av syklisk tvilling | Aragonitt |
| Pseudomorf | Er i forma til eit anna mineral gjennom pseudomorf utbytting | Tigerauge |
| Utgåande stråling (Radiating) eller divergente | Stråler ut frå eit midtpunkt | Pyrittsol |
| Reniform, nyreforma eller colloform (kolloide kuler) | Liknande til brystvorter (mamillary): overlappande nyreforma massar | Hematitt |
| Retikulert, nettverk danning | Nåleliknande (Acicular) krystallar som dannar eit nett-liknande samanvokster | Cerussitt |
| Rosett | Platete, rose-liknande aggregat som går ut frå eit sentralt punkt | Gips |
| Kileforma (Sphenoid) | Kileforma (Wedge) | Titanitt (Sphene) |
| Stalaktitiak, dryppsteinaktig | Dannar stalaktitt eller stalagmitt; sylindrisk eller kjegleforma dryppstein | Rhodokrositt (Manganspat) |
| Stjerneforma (Stellate) | Stjerneliknande, utstrålande | Pyrofyllitt |
| Strima/stripa | Vekstliner på overflata som er parallelle eller vinkelrett på den krystallografiske aksen | Pyritt |
| Hypidiomorf (Subhedral) | Ytre krystallflater berre delvis utvikla | |
| Tabulær eller lamellær | Flat, plateforma, uttrykt pinnacoid (sideflate er parallell med to av krystallaksane) | Rubin |
| Nek av kveite (Wheat sheaf) | Aggregat som liknar på handskorne nek av kveite | Zeolittar |
Referansar[endre | endre wikiteksten]
- ↑ What are descriptive crystal habits
- ↑ Crystal Habit, arkivert frå originalen 12. april 2009, henta 30. august 2010
- ↑ Habit, arkivert frå originalen 1. desember 2017, henta 30. august 2010