Leonard Bernstein

Leonard Bernstein
	Leonard Bernstein
	;
Fødd	25. august 1918
Fødestad	Lawrence
Død	14. oktober 1990 (72 år)
Dødsstad	New York by
Fødenamn	Louis Bernstein
Opphav	USA
Aktiv	1940–1990
Sjanger	symfoni, klassisk musikk, opera
Instrument	piano
Plateselskap	Columbia Records, Deutsche Grammophon, Philips Records
Verka som	dirigent, pianist, komponist, musikkforskar, filmmusikkomponist
Mor	Jennie Resnick
Far	Samuel Joseph Bernstein
Gift med	Felicia Montealegre
Born	Jamie Bernstein, Alexander Bernstein, Nina Bernstein
Prisar	stort fortjenstkors av Forbundsrepublikken Tysklands fortjenstorden, Ehrenring der Stadt Wien, stort ærestegn i gull av Ærestegnet for fortjenester, Grammy Lifetime Achievement Award, Praemium Imperiale, Léonie Sonnings musikkpris, Royal Philharmonic Societys gullmedalje, Kennedy Center Honors, Knight Grand Cross of the Order of Merit of the Italian Republic, Æresdoktor ved universitetet i Tel Aviv, æresdoktor ved Det hebraiske universitetet i Jerusalem, Grammy Award, Brahms-Preis, Ernst von Siemens’ musikkpris, medlem av American Academy of Arts and Sciences Fellow, kommandør av Æreslegionen, Østerrikes æreskors for vitenskap og kunst, stjerne på Hollywood Walk of Fame, Sibelius Medal

Leonard Bernstein (25. august 1918–14. oktober 1990) var ein amerikansk komponist og dirigent.

Liv og virke[endre | endre wikiteksten]

Bakgrunn[endre | endre wikiteksten]

Bernstein kom frå ein jødisk familie frå Rivne i Ukraina. Han vart fødd i Lawrence, Massachusetts og fekk opphavleg fornamnet Louis, etter at bestemora hadde insistert på dette namnet. Foreldra kalla han likevel alltid Leonard og dei endra offisielt namnet då han var 15 år gamal. Faren Sam, som var forretningsmann, var i utgangspunktet ikkje så begeistra for sonen sine musikalske ambisjonar, men tok han likevel med på konsertar. Etter å ha høyrt pianomusikk i tidleg alder, vart Bernstein svært fascinert og tiltrekt av dette. Han fekk utdanning ved The Boston Latin School i piano og latin i 1934, han begynte deretter ved Harvard University der han studerte musikk med Walter Piston. Deretter gjekk han ved The Curtis Institute of Music og tok eksamen i dirigering i 1939.

I 1940 deltok han for første gong på Boston Symphony Orchestra sitt sommarinstitutt, Tanglewood, og han kom til å vere her i ei rekkje år saman med dirigenten og grunnleggjaren Sergej Koussevitskij.

Bernstein si siste framsyning som dirigent skulle vise seg å vere nett ved Tanglewood, heile 50 år etter at han var der første gong. I 1987 vart han tildelt den prestisjetunge Ernst von Siemens’ musikkpris.

Privatliv[endre | endre wikiteksten]

Som ung mann i New York, levde Bernstein for si tid ganske ope som homofil, men etter eit stormfullt og intenst forhold, gifte han seg 9. september 1951 med den chilenske skodespelaren Felicia Montealegre Cohn. Dei fekk barna Jamie (1952), Alexander (1955) og Nina (1962).

Det blei hevda at ekteskapet skal ha vore motivert med ynsket om å unngå sladder og blidgjere det konservative styret for Boston Symphony Orchestra då Bernstein søkte dirigentstillinga. Men Bernstein skal ha hatt eit oppriktig, kjærleg og harmonisk forhold til ektefellen og dei to var gifte så lenge ho levde. Ikkje dess mindre hadde han ein del skjulte utanomekteskaplege kontaktar og budde ein periode hjå vennen Tom Cothran, men han flytta tilbake til ektefellen då ho fekk lungekreft, og budde saman med henne heilt til ho døydde.

Dirigent[endre | endre wikiteksten]

Kort tid etter at Bernstein hadde blitt tilsett som assisterande dirigent ved New York Philharmonic Orchestra, måtte han debutere 14. november 1943 på svært kort varsel og utan noka øving med orkesteret, då dirigenten Bruno Walter brått blei sjuk med influensa. Bernstein blei raskt ein suksess og populær blant publikum og musikarar. Hans popularitet kom raskt, særleg fordi debutkonserten òg blei send på radio over heile USA.

Solisten var Joseph Schuster, som spelte Richard Strauss sin Don Quixote, eit stykke Bernstein aldri hadde dirigert tidlegare, men Bruno Walter instruerte han i framkant av konserten. Konserten finst på CD.

I 1958 begynte han som musikalsk leier («Music Director») for New York Philharmonic og var i denne jobben fram til 1969. I 1966 hadde han debuten sin ved Wiener Staatsoper, der han dirigerte Dietrich Fischer-Dieskau i Giuseppe Verdi sin opera Falstaff.

Bernstein har hatt ei rekkje engasjement som dirigent, og blei særleg godt likt av musikarane i Wiener Philharmoniker, London Symphony Orchestra og Israels Filharmonske Orkester.

Bernstein er omtykt som ein av dei mest sentrale dirigentane, særleg for tolkinga av musikk av Aaron Copland, Gustav Mahler Johannes Brahms, Dmitrij Sjostakovitsj, George Gershwin (særleg Rhapsody in Blue og An American in Paris).

Hans siste framsyning som dirigent var ved Tanglewood den 19. august 1990, med Boston Symphony Orchestra som spelte Benjamin Britten sin Four Sea Interludes og Ludwig van Beethoven sin Symfoni nr. 7 i A-dur.

Komponist[endre | endre wikiteksten]

Eitt av Bernsteins mest kjende verk er musikken til musikalen West Side Story, men han har ein stor og brei produksjon, som musikalen On the Town, operetten Candide, operaen Trouble in Tahiti, songsyklusen I hate Music og tre symfoniar. Blant dei mest sentrale arbeida hans er:

Scenemusikk[endre | endre wikiteksten]

Fancy Free (ballett), 1944
On the Town (musikal), 1944
Facsimile (ballett), 1946
Peter Pan (songar), 1950
Trouble in Tahiti (opera i ein akt), 1952
Wonderful Town (musikal), 1953
On the Waterfront (filmmusikk), 1954
The Lark (musikkstykker), 1955
Candide (operette), 1956 (ny libretto i 1973, operetten revidert i 1989)
West Side Story (musikal), 1957
Christopher Fry/The Firstborn (musikkstykke), 1958
Mass (teaterstykker for songarar, musikarar og dansarar), 1971
Dybbuk (ballett), 1974
1600 Pennsylvania Avenue, (musikal) 1976
A Quiet Place (opera i to akter), 1983
The Race to Urga (musikal), 1987

Orkestermusikk[endre | endre wikiteksten]

Symfoni nr 1, Jeremiah, 1942
Fancy Free og Three Dance Variations frå «Fancy Free», uroppført 1946
Three Dance Episodes frå «On the Town», uroppført 1947
Symphony nr 2, The Age of Anxiety, (etter W. H. Auden) for piano og orkester, 1949 (revidert i 1965)
Serenade (etter Platons «Symposium») for solofiolin, strengeinstrument, harpe og slagverk, 1954
Prelude, Fugue and Riffs for soloklarinett og jazzensemble, 1949
Symphonic Suite frå On the Waterfront, 1955
Symphonic Dances frå West Side Story, 1961
Symphoni nr. 3, Kaddísj for orkester, blanda kor, guttekor, talar og sopransolo, 1963 (revidert i 1977)
Dybbuk, Suites No. 1 og 2 for orkester, konsertpremiere i 1975
Songfest: A Cycle of American Poems for seks songarar og orkester, 1977
Three Meditations frå «Mass» for cello og orkester, 1977
Slava!: A Political Overture for orkester, 1977
Divertimento for Orchestra, 1980
Halil, nokturne for solofløyte, pikkolofløyte, altfløyte, slagverk, harpe og strengeinstrument, 1981
Concerto for Orchestra, 1989 (opphavleg Jubilee Games frå 1986, revidert i 1989)

Kormusikk[endre | endre wikiteksten]

Hashkiveinu for solotenor, blanda kor og orgel, 1945
Missa Brevis for blanda kor og kontratenor solo, med slagverk, 1988
Chichester Psalms for guttesopran (eller kontratenor), blanda kor, orgel, harpe og slagverk, 1965