Oradea

Koordinatar: 47°04′0″N 21°55′0″E / 47.06667°N 21.91667°E / 47.06667; 21.91667
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
(Omdirigert frå Nagyvárad)
Oradea
Oradea vert populært kalla «den gule byen»
Oradea vert populært kalla «den gule byen»
Oradea vert populært kalla «den gule byen»
Byvåpenet til Oradea
Byvåpenet til Oradea


Plassering
Oradea is located in Romania
Styresmakter
Land Romania Romania
Fylke Bihor
Geografi
Flatevidd
 - By

116,1 km²
Innbyggjarar[1]
 - Totalt (2021)
   - folketettleik
 - Storbyområde

183 105
  1 577,1 /km²
242 956
Koordinatar 47°04′0″N 21°55′0″E / 47.06667°N 21.91667°E / 47.06667; 21.91667
Høgd over havet 142 moh.
Tidssone
- Ved sommartid
EET (UTC+2)
EEST (UTC+3)
Diverse annan informasjon
Postnummer 3700
Retningsnummer (tlf) +40 02 59
Bilnummer BH
Nettstad: www.oradea.ro

Oradea (/o'ra.děa/; ungarsk Nagyvárad; tysk: Großwardein, tyrkisk Varat; jiddisk גרויסווארדיין, slovakisk Veľký Varadín, latin Magnovaradinum), tidlegare Oradea Mare, er hovudstaden i Bihor fylke i Crișana i Romania. Byen ligg tett attved den ungarske grensa og har om lag 180 000 innbyggjarar, medan storbyområdet om lag har 240 000 innbyggjarar. Oradea er ein av dei mest velståande byane i Romania.

Historie[endre | endre wikiteksten]

Oradea har ei historie som går tilbake til ei borg som vart bygd her på 900-talet. Bispedømet her vart grunnlagt på 1000-talet av kong Ladislaus I av Ungarn. Byen vart først nemnd i eit dokument i in 1113 under det latinske namnet Varadinum. Byen blømde på 1200-talet. Festninga Oradea, som det framleis finst ruinar av i dag, vart først nemnd i 1241 under den mongolske invasjonen av Europa. 1300-talet var den mest velståande perioden for byen. Det vart reist statuar av St. Stefan, Emeric og Ladislaus. Biskop Andreas Báthori (1329-1345) bygde opp at katedralen i gotisk stil.

I 1474 vart byen rasert av tyrkarane. Først på 1500-talet byrja Oradea å utvikle seg til eit urbant område. På 1700-talet planla ingeniøren Franz Anton Hillebrandt frå Wien byen i barokkstil, og frå 1752 vart mange av landemerka i byen bygd, som den romersk-katolske domkyrkja og bispepalasset.

Etter Det osmanske riket invaderte Ungarn på 1500-talet vart byen i periodar styrt av Fyrstedømet Transilvania, Det osmanske riket og Habsburgmonarkiet. I 1598 vart festninga omleira, og 27. august 1660 fall Oradea til tyrkarane og vart eit eyaletsenter kalla Varat. Byen vart sett fri av austerrikarane i september 1692.

Mot slutten av den første verdskrigen vart Oradea, trass i den ungarske majoriteten, gjeven til Kongedømet Romania utan folkeavstemming. I 1940 vart nordlege delar av Transilvania, inkludert Oradea gjevne tilbake til Ungarn, men dette varte berre til slutten av den andre verdskrigen då landområda vart gjevne tilbake til Romania.

I 1925 fekk Oradea kommunestatus, og han fekk namnet Oradea-Mare (Stor-Oradea).

Det har gjennom lange tider vore etniske spenningar i området, men i dag lever desse etniske folkegruppene fredeleg side om side.

Busetnader[endre | endre wikiteksten]

Oradea er ein municipiu (større bykommune) med den eine busetnaden:

Busetnad Folketal 2011[2] Folketal 2021[1]
Oradea 196 367 183 105

Storbyområde[endre | endre wikiteksten]

Kommunen Oradea (mørkraudt) og storbyområdet (lysraudt) innanfor Bihor fylke

Storbyområdet omfattar Oradea og elleve mindre kommunar[3][4] med eit samla folketal i 2021 på 242 956.

Kommune Folketal 2021[1]
Oradea municipiu 183 105
Biharia comună 4 393
Borș comună 4 267
Cetariu comună 2 035
Girișu de Criș comună 3 772
Ineu comună 4 795
Nojorid comună 5 765
Oșorhei comună 6 536
Paleu comună 3 765
Sânmartin comună 12 448
Sântandrei comună 9 025
Toboliu comună 2 050
Total 242 956

Kjelder[endre | endre wikiteksten]

Referansar[endre | endre wikiteksten]

Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Oradea