Ob
- For byen med same namn, sjå byen Ob.
| Ob | |||
| Обь | |||
| elv | |||
 | |||
| Land |  Russland
| ||
|---|---|---|---|
| Nedslagsfelt | 2 972 497 km² | ||
| Lengd | Frå kjelda til Katun: 3 650 km Frå kjelda til Irtysj: 5 410 km | ||
| Middelvassføring | 12 500 m³/s | ||
| Kjelde | Altaj kraj | ||
| Munning | Obbukta | ||
 Ob 52°25′56″N 84°59′07″E / 52.4322°N 84.9853°E | |||
 Nedslagsfeltet til Ob og Itrsyj
| |||
| Wikimedia Commons: Ob River | |||
Ob (russisk Обь) er ei stor elv vest i Sibir i Russland. Ho er 3650 km lang, 5410 km om ein tel med tilførsleelva Irtysj.[1] Elvesystemet Ob-Irtysj er den andre lengste elva i Russland[2] og, alt etter kva mål ein bruker, den femte[3] eller sjuande[4][5] lengste i verda.
Ob har utspring i Altajfjella og munnar ut i Nordishavet via Obbukta og Karahavet.[5]
Namn[endre | endre wikiteksten]
Ob vert kalla As, Jag, Kolta og Jema av khantiar, Kolta eller Kuaj av nenetsarar, og Umar eller Omar av sibirtatarar.
Geografi[endre | endre wikiteksten]
Ob vert danna 25 km sørvest for Bijsk i Altaj kraj der elvane Bija og Katun renn saman.[5] Begge desse elvane har kjeldene sine i Altajfjella, Bija frå Teletskojesjøen og Katun frå isbreane ved Belukha. Ob snor seg vestover og nordover til ho når 55° N, og frå her renn ho hovudsakleg nordvestover og nordover før ho snur austover og ut i Obbukta, ei lang bukta i Karahavet og Nordishavet.
Elva deler seg i meir enn ein arm, særleg etter ho har teke imot Irtysj. Irtysj har utspring i Kina og er faktisk lengre enn sjølve Ob. Frå kjelda til Irtysj og til munningen av Ob er elva den lengste i Russland med 5410 km. Andre store sideelvar er Tom, Tsjulym, Ket, Tym og Vakh frå aust, og frå vest og sør Vasiugan, Irtysj (med Isjim og Tobol) og Sosva.
Det kombinerte Ob-Irtysj-systemet er det tredje lengste systemet i Asia (etter Chang Jiang og Huang He i Kina) med ei lengd på 5410 km og eit nedslagsfelt på 2 972 497 km².
Området rundt Ob består stort sett av steppe, taiga, myrer, tundra og halvørken. Elvesletta til Ob er kjenneteikna av mange sideelvar og innsjøar. Klimaet rundt elva har lange, kalde vintrar og korte somrar.[5]
Ob er isdekt sør til Barnaul frå tidleg i november til nær slutten av april, og nord for Salekhard frå slutten av oktober til byrjinga av juni. Etter snøsmelting på høgslettene opplever den øvre delen av elva vårflaumar frå byrjinga av april, og deretter ein seinare flaum etter snøsmelting i Altajfjella og eventuelt høgare vassføring i september og oktober som følgje av haustregn. Midtdelen av Ob har ein uavbroten periode med stor vassføring om våren og sommaren, frå midten av april. Nedre Ob har høgare vassføring frå seint i april eller tidleg i mai. Her kan ho nå dei høgaste nivåa i juni, juli eller så seint som i august.[5]
Dei nedre delane av elva frys vanlegvis til frå slutten av oktober eller i november. Heile elva er vanlegvis frosen i slutten av november.[5]
Dyreliv[endre | endre wikiteksten]
Det finst rundt 50 fiskeartar i elva eller Obbukta. Ein finn mellom anna fleire størjeartar og ulike typar Coregoninae-fiskar som nelma (Stenodus leucichthys nelma), muksun (Coregonus muksun), tsjirr (C. nasus) og peled (C. pelea) og andre fiskar som abbor, gjedde, karpe, lake og den sibirske karpearten Leuciscus baicalensis.[5]
Bruk[endre | endre wikiteksten]
Ob vert nytta til vatning, drikkevatn, vasskraft, fiske og transport.
Totalt 14880 km av elvane i nedslagsfeltet til Ob kan nyttast til skipsfart. Dei øvre delane er farbare om lag 190 dagar i året, medan den nedre delen er farbar i 150 dagar.[5]
Ob var ei særleg viktig transportåre før Den transsibirske jarnvegen vart bygd. Fram til tidleg på 1900-talet var særleg Tjumen ved Turaelva, ei sideelv til Tobol, ein viktig hamneby i vest. Tjumen låg frå 1885 langs jarnvegen mellom Jekaterinburg og Perm og danna dermed eit samband til elvane Kama og Volga i hjarte av Russland. Tjumen vart ein viktig endestasjon for jernbanen før han vart bygd vidare austover. I austlege område av Ob-bassenget var Tomsk ved Tom ein viktig endestasjon.
Tjumen hadde det første dampskipet i 1836 og dei midtre delane av Ob har vorte nytta av dampskip sidan 1845. Det første dampskipet på Ob var «Osnova», sjøsett i 1844, men skipsfarten gjekk trått dei første åra og det vart først i 1857 at skipstransporten tok seg opp på Ob. Dampskip starta i trafikk på Jenisej i 1863 og på Lena og Amur i 1870-åra. I eit forsøk på å utvide transportsystemet til Ob enno lengre vart Ob-Jenisej-kanalen ved hjelp av elva Ket, med ei total lengd på 900 km bygd seint på 1800-talet, men med Den transsibirske jarnvegen tapte han raskt konkurransen.
Den transsibirske jarnvegen gav eit meir direkte samband mellom aust og vest som kunne nyttast året rundt. Ob var derimot framleis viktig for å knyte saman dei store avstandane i Tjumen oblast og Tomsk oblast med store byar langs den transsibirske jarnvegen som Novosibirsk og Omsk. På andre halvdel av 1900-talet gav jernbanevegar til Labytnangi, Tobolsk og olje- og gassbyane Surgut og Nizjnevartovsk fleire endestasjonar, men Ob var framleis viktig som transportåre til stader som ikkje hadde jernbane.
I 1956 vart det bygd ei demning nær Novosibirsk som skapte den største kunstige innsjøen i Sibir, Novosibirskreservoaret. Store mengder radioaktivt avfall frå russiske våpen og atomreaktorar vart dumpa direkte ut i Ob. Sedimenta i Ob inneheld framleis dødelege isotopar. I dei første åra vart det dumpa store mengder radioaktivt forureina vatn frå kraftverket Majak ut i mange små innsjøar nær kraftverket og elva Tetsja.
Frå 1960-åra til 1980-åra planla sovjetiske ingeniørar eit gigantprosjekt for å leie noko av vatnet frå Ob til Kasakhstan og dei sovjetiske republikkane i Sentral-Asia for slik å fylle opp Aralsjøen igjen. Prosjektet vart lagt ned i 1986 på grunn av økonomiske og miljømessige tilhøve.[6][7]
Byar langs Ob[endre | endre wikiteksten]
- Barnaul
- Novosibirsk (den tredje største byen i Russland)
- Kolpasjevo
- Nizjnevartovsk
- Surgut
- Khanty-Mansijsk
- Labytnangi
- Salekhard
Bruer[endre | endre wikiteksten]
- Surgut-brua
- Jernbanebru i Surgut
- Sjegarskij-brua
- Dimitrov-brua in Novosibirsk
- Den første jernbanebrua over Ob (Den trans-sibirske jernbanen)
- Kommunalny-brua i Novosibirsk
- Novosibirsk metrobru, den lengste metrobrua i verda
- Olovozavodskoj-brua
- Komsomol jernbanebru i Novosibirsk
- Brua over Novosibirskaja HPP-slusa
- Jernbanebru i Kamen-na-Obi
- Kommunal bru (for jernbane og biltrafikk) i Barnaul
- Den nye brua i Barnaul
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- Denne artikkelen bygger på «Ob River» frå Wikipedia på engelsk, den 6. oktober 2008.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- ↑ «Обь (река)». Store sovjetiske encyklopedi (på russisk) (3. utg.). 1969–1978.
- ↑ «The Longest Rivers Of Russia». worldatlas.com. Henta 16. oktober 2018.
- ↑ Mandy Barrow (2013). «Longest and Biggest Rivers». primaryhomeworkhelp.com.
- ↑ «The Longest Rivers in the World». worldatlas.com. Henta 16. oktober 2018.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Philip P. Micklin; Liliya Konstantinovna Malik (11. juni 2018). «Ob River». Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. Henta 16. oktober 2018.
- ↑ Douglas R. Weiner, "A Little Corner of Freedom: Russisk Nature Protection from Stalin to Gorbachev". University of California Press, 1999. ISBN 0-520-23213-5. On Google Books s. 415
- ↑ Michael H. Glantz, "Creeping Environmental Problems og Sustainable Development in the Aral Sea...". ISBN 0-521-62086-4. On Google Books s. 174