Hopp til innhald

Dongeribukse

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Ei blå dongeribukse.
Eit viktig kjenneteikn ved dongeribukser er naglar av kopar for å styrka lommer og saumar.
Jeans for kvinner. Bukser kjem i ymse snitt og tal saumar, sleng, tronge og rette buksebein.
Utstillingsdokker kledd i olabukser for kvinner.

Ei dongeribukse, òg kalla olabukse, denimbukse, jeans, er ei bukse laga av dongeri – eit grovt bomullsstoff. Dongeribukser vert produsert i ymse leter, men blått, og dernest svart, er dei mest vanlege letene. Buksene har ofte koparnaglar for å forsterka lommene og synlege saumar i avstikkande fargar. Ettersom dongeri høvesvis er eit slitesterkt og tykt stoff, vart dongeribukser opphavleg brukt som arbeidsklede, mellom anna ved gullrushet i USA på 1800-talet. Dongeribuksa har sidan vorte eit særs utbreidd arbeids- og fritidsplagg for begge kjønn.

Dei tidlegast kjende forlauparane til dongeribukser kjem frå den indiske eksporten av tjukke bomullsstoff på 1600-talet. Nokre av desse vart léta i indigo og selt ved Dongri Fort (Dongarii) nær Mumbai. Sjømennene kalla dette stoffet dungaree.[1] Dette har sidan gjeve opphav til omgrepet dongeri på norsk.[2]

Det særnorske omgrepet olabukse var opphavleg eit varemerke. Opphavsmannen var Tor Wessel Kildal i firmaet Adelsten Kjølner AS. Det stammar truleg frå nemninga olasoldatar, som var eit populært kallenamn brukt om dei norske soldatane i Tysklandsbrigaden like etter den andre verdskrigen.[3][4] Buksene vart fyrst laga for gutar i 10–12-årsalderen, med håpet om å gjera buksene til ein suksess ved å knyta det opp mot den positive ola-termen.

Ordet jeans heng saman med namnet på den italienske hamnebyen Genova, der sjømennene gjekk kledd i tøy av dongeri.[5] Den franske nemninga for det grovvevde lerretstoffet dedan var bleu de Gênes, eit uttrykk lånt frå det italienske blu di Genova, som bokstavleg tyder «blå frå Genova». Den franske nemninga vart i engelsk tale og skrift til jeans.[6]

Dongeribukse framstilt som arbeidsbukse i ein amerikansk patentsøknad frå 1872.

Dongeribukser vart skapa for fyrste gong i Genova i Italia medan byen var uavhengig republikk og ei viktig sjømakt. Dei fyrste vart laga til den genovesiske marinen då det vart stilt krav til at klede kunne brukast til alle typar føremål. Dei kunne berast tørre, våte, oppbretta og ikkje minst verta vaska i store nett bak skipa medan dei sigla.[treng kjelde]

Produsering av dongeri i Europa fann òg stad i Nîmes i Frankrike, kjent under namnet de Nîmes. Som sidan har gjeve namnet til omgrepet denim.[7]

På 1850-talet byrja Levi Strauss å selja dongeribukser under namnet «Levi's» til gruvearbeidarar i California i USA. Ein av kundane til Levi's var Jacob Davis, ein skreddar som ofte handla store mengder klede frå Levi Strauss & Co's grossistlager. Etter at ein av kundane til Jacob Davis stadig kjøpte nytt tøy for å reparera sine øydelagte klede, fekk han eit hugskot om å nytta koparnaglar for å styrkja punkta som vart utsette for slitasje på buksene, som lommehyrna og beltehemper. Jacob Davis hadde ikkje nok pengar til å kjøpa eit patent åleine, så han skreiv til Levi Strauss og føreslo at dei gjorde forretningar saman.

Etter at Strauss godtok tilbodet, fekk dei to mennene patent #139,121 den 20. mai 1873 for «Improvement in Fastening Pocket-Openings» frå United States Patent and Trademark Office, dimed vart dei blå dongeribuksene til slik vi kjenner dei i dag.[8][9][10]

  1. Intellectual property: who’s stolen from whom Arkivert 3. september 2006 på Wayback Machine. «For instance, the jeans of today are traceable to the export of a thick cotton cloth known as ‘dungaree’, dyed in indigo, which was sold near the Dongarii Fort near Mumbai in the 16th century. It was used by sailors and cut to suit them.»
  2. «dongeri» i Det Norske Akademis ordbok
  3. Norsk ordbok – Olabukse«olabukse dongeribukse e.l. Etym.:varemerke; visstn. dannet med tanke på 'olasoldater' (norske soldater i Tysklandsbrigaden)»
  4. «olabukse» i Det Norske Akademis ordbok
  5. «denim» i Det Norske Akademis ordbok
  6. «jeans» i Det Norske Akademis ordbok
  7. «JEANS, La légende du denim - Encyclopædia Universalis», www.universalis.fr (på fransk), henta 12. april 2023 
  8. Patents Everywhere – Levi Strauss and Blue Jeans (på engelsk), henta 12. april 2023 
  9. Staff, Unzipped (27. mars 2023), «Re-enacting Our Famous Two-Horse Pull», Levi Strauss & Co (på engelsk), henta 12. april 2023 
  10. Staff, Unzipped (4. juli 2019), «The History of Denim», Levi Strauss & Co (på engelsk), henta 12. april 2023 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]
Commons har multimedium som gjeld: Dongeribukse

Vidare lesing

[endre | endre wikiteksten]