Eit språk er ei dialekt med ein hær og marine
Eit språk er ei dialekt med ein hær og marine er eit skjemt om vikårlegheita av skilnaden mellom ei dialekt og eit språk.[1][2][3][4] Det påpeiker påverknaden som sosiale og politiske føresetnader kan ha over eit samfunn sin oppfatning av statusen til eit språk eller ei dialekt.[5] Det fasinerande ordtaket vart popularisert av sosiolingvisten og jiddisk-forskaren Max Weinreich, som høyrde det frå ein medlem av publikum på ei av førelesingane sine på 1940-talet.
Denne fråsegna er vanlegvis tilskriven Max Weinreich, ein spesialist i jiddisk lingvistikk, som uttrykte det på jiddisk:
אַ שפּראַך איז אַ דיאַלעקט מיט אַן אַרמיי און פֿלאָט
a shprakh iz a dyalekt mit an armey un flot
Den tidlegaste kjende publiserte kjelda er artikkelen hans Weinreich Der YIVO un di problemen fun undzer tsayt (דער ייִוואָ און די פּראָבלעמען פֿון אונדזער צײַט, 'Yivo står overfor etterkrigsverda'; bokstaveleg talt 'YIVO og problema i vår tid'), opphavleg presentert som ein tale 5. januar 1945 på den årlege YIVO-konferansen. Weinreich gav ingen norsk versjon.[6]
I artikkelen presenterer Weinreich fråsegna som innvendinga til ein revisor ved ein førelesingsserie som vart heldt mellom 13. desember 1943 og 12. juni 1944:[7]
Ein lærar ved ein vidaregåande skule i Bronx dukka ein gong opp blant revisorane. Han hadde komme til Amerika som barn, og han hadde aldri høyrt at jiddisk hadde ei historie og kunne òg tena for høgare saker... Ein gong etter ei førelesing kom han til meg og spurde: «Kva er skilnaden mellom ei dialekt og eit språk?» Eg trudde at den maskiliske forakta hadde påverka han, og prøvde å leia han til rett veg, men han avbraut meg: «Eg veit det, men eg skal gi deg ein betre definisjon. Eit språk er ei dialekt med ein hær og marine.» Heilt frå den tida sørgde eg for å hugsa at eg må formidla denne fantastiske formuleringa av jiddisks sosiale situasjon til eit stort publikum.
I førelesinga hans diskuterer han ikkje bare språklege, men òg breiare førestillingar om yidishkeyt (ייִדישקייט – bokst. jødiskheit).
Sosiolingvisten og jiddisk-forskaren Joshua Fishman ymta om at han kan ha vore revisor ved Weinreich-førelesinga.[8] Fishman antok førebels at utvekslinga fann stad på ein konferanse i 1967, meir enn tjue år seinare enn YIVO-førelesinga (1945) og passar iallfall ikkje til skildringa hans Weinreich ovanfor.
Andre nemningar[endre | endre wikiteksten]
Jean Laponce sa i 2004 at ordtaket hadde blitt tilskrive i la petite histoire til Hubert Lyautey (1854–1934) på eit møte i Académie Française; Laponce refererte til ordtaket som la loi de Lyautey ('Lova hans Lyautey').[9]
Randolph Quirk tilpassa definisjonen til «Eit språk er ei dialekt med ein hær og eit flag».
Sjå òg[endre | endre wikiteksten]
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- ↑ Victor H. Mair (2002). The Columbia History of Chinese Literature. s. 24. «It has often been facetiously remarked... the falsity of this quip can be demonstrated...»
- ↑ Mchombo, Sam (2008). «The Ascendancy of Chinyanja». I Brown, Keith; Ogilvie, Sarah. Concise encyclopedia of languages of the world. s. 793. «A recurrent joke in linguistics courses ... is the quip that ...»
- ↑ Wolfram, Walt; Schilling, Natalie (1998). American English: Dialects and Variation. s. 218.
- ↑ Blum, Susan D. (2000). «Chapter 3: China's Many Faces: Ethnic, Cultural, and Religious Pluralism, pp. 69-96». I Weston, Timothy B.; Jensen, Lionel M. China Beyond the Headlines (på engelsk). Lanham, Md: Rowman & Littlefield. s. 85. ISBN 9780847698554. «Weinreich...pointing out the arbitrary division between [dialect and language]»
- ↑ Barfield, Thomas (1998). The Dictionary of Anthropology. «Fundamental notions such as 'language' and 'dialect' are primarily social, not linguistic, constructs, because they depend on society in crucial ways.»
- ↑ «YIVO Bleter (vol. 25 nr. 1)» (på jiddisk). Jan–Feb 1945. Henta 28. august 2010.
- ↑ «YIVO Bleter (vol. 23 nr. 3)» (på jiddisk). May–June 1944. Henta 28. august 2010.
- ↑ «Mendele: Yiddish literature and language (Vol. 6.077)» (på jiddisk). 8. oktober 1996. Arkivert frå originalen 16 July 2011. Henta 28. august 2010.
- ↑ Laponce, Jean (2005). La Gouvernance linguistique: Le Canada en perspective. Ottawa: University of Ottawa. s. 13. ISBN 9782760316225.
- Denne artikkelen bygger på «A language is a dialect with an army and navy» frå Wikipedia på engelsk, den 1. april 2023.
Vidare lesing[endre | endre wikiteksten]
- John Edwards (2009). Language and identity: an introduction. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-69602-9.
- John Earl Joseph (2004). Language and identity: national, ethnic, religious. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-99752-9.
- Robert McColl Millar (2005). Language, nation and power: an introduction. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-4039-3971-5.
- Alexander Maxwell (2018). When Theory is a Joke: The Weinreich Witticism in Linguistics (pp 263–292). Beiträge zur Geschichte der Sprachwissenschaft. Vol 28, No 2.