Genèvekonvensjonane

Genèvekonvensjonen av 1864.

Genèvekonvensjonene består av fire traktatar som vart utarbeidd i Genève og som er ein viktig del av humanitær folkerett. Konvensjonane var resultatet av ein innsats nedlagt av Henri Dunant, som var motivert av krigshandlingane han var vitne til under slaget ved Solferino.

Jamfør artikkel 49, 50, 129 og 146 i høvesvis Genèvekonvensjon I, II, III og IV, er alle signatarstatane pålagt å vedtaka eit tilstrekkeleg nasjonalt lovverk for å gjera alvorlege brot på Genèvekonvensjonene straffbare.

Konvensjonane

Skjema over utviklinga av dei fire Genèvekonvensjonene frå 1864 til 1949

Konvensjonen om forbetring av såra og kåret til sjuke i dei væpna styrkane i felten (den første Genèvekonvensjonen) av 1949 vart først vedteken i 1864 etter den brutale krigen mellom Sardinia, Frankrike og Austerrike. Den fastslår blant anna at sanitetspersonell skal vernast, og at sjuke og såra soldatar på land skal samlast og få handsaming.

Konvensjonen om forbetring av såra, sjuke og skibbrudnes kår i dei væpna styrkane til sjøs (den andre Genèvekonvensjonen) av 1949 vart først vedteke i 1907 som eit resultat av sjøkrigen mellom Japan og Russland. Den vart vedteken for å verna sanitetspersonell, sjuke og såra ved krigføring til sjøs.

Konvensjonen om handsaming av krigsfangar (den tredje Genèvekonvensjonen) av 1929 vart vedteken etter første verdskrig og omhandlar vern av krigsfangar.

Konvensjonen om vern av sivile i krigstid (den fjerde Genèvekonvensjonen) av 1949 vart vedteken etter andre verdskrig og omhandlar vern av sivilfolkesetnaden i krig.

Tilleggsprotokollar

I tillegg er det vedteke tre tilleggsprotokollar til Genèvekonvensjonene:

• Protokoll I (1977): Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts. Protokoll I omhandlar viktige endringar for sivile og inneheld regler om kva som er tillate i område der sivile er busett. Reglene forbyr blant anna overgrep mot sivile einskildpersonar og mot sivile som gruppe.

• Protokoll II (1977): Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts. Protokoll II gjev betre vern til offer for interne konfliktar (borgarkrig). Her er det blant anna ei nedre aldersgrense på 15 år for å delta i kamphandlingar. Det vert arbeidt med å heva denne aldersgrensa.

• Protokoll III (2005): Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Adoption of an Additional Distinctive Emblem. Protokoll III omhandlar det tredje verna symbolet, Den raude krystall.

Symbol som er godtekne av Genèvekonvensjonane

Genèvekonvensjonene anerkjenner tre symbol som skal plasserast på humanitære og medisinske køyretøy og bygningar for å verna dem mot militært angrep. Misbruk av symbola er eit brot på Genèvekonvensjonene.

Symbola har i Noreg ein strafferettslig vern i straffeloven § 166, mot misbruk av internasjonalt kjenneteikn eller nemning som «er avgjort til bruk i samband med hjelp til såra og sjuke eller vern av kulturverdiar i krig». Rettsvernet er òg rett mot uhjemlet bruk av «nemning, merke, segl eller kjenneteikn som lett kan verta med forveksla» desse. Symbola kan heller ikkje registrerast i varemerke eller design.

Den raude krossen

Den raude krossen er henta frå det sveitsiske flagget. Symbolet vert òg nytta av Raudekrossen. Ein av grunnleggerene av Raudekrossen, Guillaume Henri Dufour, hadde sørgd for at det sveitsiske flagget skulle brukast i heile Sveits i 1840. Han føreslo å nytta det same flagget med fargane invertert som emblem for organisasjonen, då slik at emblemet for Raudekrossen har raud kross på kvit bakgrunn. Krossen har like lange krossarmar og vert ofte kalla «gresk kross». Denne enkle krossforma er kjend gjennom fleire tusen år i ulike kulturar rundt om i verda.

Den raude halvmånen

Opphavleg var den meininga at berre den raude krossen skulle nyttast som symbol for Genèvekonvensjonene, men dei fleste muslimske land (hovudsakleg Det osmanske riket, seinare Tyrkia) protesterte mot dette. Som eit resultat vart difor eit ekstra symbol, den raude halvmånen, teke i bruk. Halvmånen er eit gammalt symbol i både muslimske og kristne land: vi finn halvmåne allereie frå mellomalderen i europeiske segl, og dessutan i både offentlege våpen og slektsvåpen. I nyare tid er det berre muslimske land som har halvmånen i nasjonalflagg.

Den raude krystallen

Signatarstatane vedtok ei endring av Genèvekonvensjonene 8. desember 2005 for å anerkjenna eit nytt symbol, ein raudt rombe- eller ruteformet teikn (engelsk: diamond) på kvit bakgrunn, kalla Den raude krystall. Symbolet vart utvikla for å vera lett gjenkjennelig og, for å kunna brukast over heile verda, vera utan religiøs tilknyting og bibetydning (til skilnad frå Det raude krossar og Den raude halvmånen, som ofte vert med høvesvis forbunde kristendom og islam). Inkje land er forplikta til å ta i bruk det nye symbolet, men alle er forplikta til å respektera det på same måte som Det raude krossar og Den raude halvmånen. Eritrea har uttalt at det planlegg å ta i bruk det nye symbolet fordi det har ei blanding av kristne og muslimske innbyggjarar. Innføringa av den raude krystallen gjorde det òg mogleg for israelske Magen David Adom å gå inn i Det internasjonale forbunden av Raude Krossar- og Raude Halvmånesamskipnader, etter at dei i alle år hadde vorte nekta å delta med sin eigen raude davidsstjerne.

Moderne angrep på konvensjonane

I 2002 fekk president George W. Bush eit notat om tortur frå sin rådgjevar Alberto Gonzales i Det kvite hus, forfatta av Office of Legal Counsel (som er kontoret til justisdepartementet for juridisk rådgjeving). Gonzales rådde her Bush til å oppheva Genèvekonvensjonene, som til trass for at dei dannar grunnlaget for dagens internasjonale rett, inneheld avgjerder som Gonzales skildra som «kuriøse» og «forelda». Han tilrådde opphevelse av dem, fordi det «vil innebera ein betydeleg reduksjon av trusselen om heimleg rettsforfølging i samsvar med War Crimes Act». Han viste her til loven om krigslovbrot, vedteke i 1996, som set streng straff for brot mot konvensjonane. Gonzales vart seinare utnemnd til justisminister og ville truleg vorte nominert til høgsterett om ikkje Bushs valkrets hadde sett på han for å vera «for liberal».

Referansar

• Denne artikkelen bygger på «Genèvekonvensjonene» frå Wikipedia på bokmål, den 13. januar 2018.

Bakgrunnsstoff

• ICRC oversikt over konvensjonene (engelsk)
• Konvensjonene i full tekst (Norsk)
• Konvensjonene i full tekst (engelsk)
• Arbeidet med det nye symbolet
• Artikkel om det nye symbolet
• Nytt symbol vedtatt