Nivkhisk
| Nivkhisk нивхгу | ||
| Andre namn | giljakisk | |
| Klassifisering | Isolert språk | |
| Bruk | ||
| Tala i |  Russland
| |
| Nivkhisktalande i alt | 198[1] | |
| Skriftsystem | Det kyrilliske alfabetet | |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-3 | niv | |
Nivkhisk eller giljakisk er eit isolert språk som blir snakka i Russland.
Ved folketeljinga i Russland i 2010 vart det registrert 4652 medlemmer av den etniske gruppa som snakkar nivkhisk, men berre 198 menneske som snakka nivkhisk.[1] I 1989 var dei tilsvarande tala omkring 4673 medlemmer, men mindre enn ein firedel av desse hadde giljakisk som førstespråk.[2] Ei av dei viktigaste årsakene til dette er tvangsflytting av delar av folket, noko som har medført at mange har vorte isolert og dermed tek i bruk andre språk.
Dialektar[endre | endre wikiteksten]
Nivkhisk er delt inn i fire dialektar, amur, nordsakhalinsk, sørsakhalinsk og austsakhalinsk. Skilnadene mellom amur og sakhalin er store.
Grammatikk[endre | endre wikiteksten]
Nivkhisk er eit SOV-språk. Det har høg grad av inkorporering, eit trekk det delar med eskimoisk-aleutiske språk.
Fonologi[endre | endre wikiteksten]
| Fremre | Bakre | ||
|---|---|---|---|
| urunda | runda | ||
| Lukka | ɪ | u | |
| Mid | ɪe | ɤ | o |
| Open | æ | ||
Konsonantar[endre | endre wikiteksten]
| Labial | Alveolar | Palatal | Velar | Uvular | Glottal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasal | m | n | ɲ | ŋ | |||
| Lukkelyd | aspirert | pʰ | tʰ | cʰ | kʰ | qʰ | |
| uaspirert | p | t | c | k | q | ||
| Frikativ | ustemt | f | s | x | χ | h | |
| stemt | v | z | ɣ | ʁ | |||
| Rullelyd | ustemt | r̥ | |||||
| stemt | r | ||||||
| Approksimant | l | j | w | ||||
Nivkhisk har også ein kompleks morfofonologi, t.d. vekslar lukkelydar med kontinuantar på suffiksgrensa.
| Aspirert ↔ ustemt | Uaspirert ↔ stemt | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Lukkelyd | pʰ | tʰ | cʰ | kʰ | qʰ | p | t | c | k | q |
| Kontinuant | f | r̥ | s | x | χ | v | r | z | ɣ | ʁ |
Døme:
- /pəɲx/ 'suppe'
- /pənraj vəɲx/ 'andesuppe'
- /amsp vəɲx/ 'selsuppe'
- men: /cxəf pəɲx/ 'bjørnesuppe'
Utviklinga av nivkhisk i det nivhkiske samfunnet[endre | endre wikiteksten]
Sovjetisk og russisk statistikk[3] gjev følgjande tal for utviklinga av nivkhisk
Etniske nivkhar og prosentdel av dei nivkh-talande (tala i tabellen er for den sovjetiske perioden runda av til næraste hundre)
| År | Etniske nivkhar |
Nivkhisk- talarar |
Prosent |
|---|---|---|---|
| 1926 | 4.100 | 4.100 | 100 % |
| 1959 | 3.700 | 2.800 | 76 % |
| 1970 | 4.400 | 2.200 | 50 % |
| 1979 | 4.400 | 2.100 | 48 % |
| 1989 | 4.700 | 1.100 | 23 % |
| 2002 | 5.162 | 688 | 13 % |
| 2010 | 4.652 | 198 | 4,3 % |
Skriftspråk[endre | endre wikiteksten]
Etter eit par forsøk på skriftfesting i 1880, fekk nivkhisk eit latinskbasert skriftspråk i 1931, i tråd med dåverande sovjetisk språkpolitikk. Det latinske alfabetet vart erstatta med kyrillisk i 1937[4].
| А а | Б б | В в | Г г | Ӷ ӷ | Ғ ғ | Ӻ ӻ | Д д |
| Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | К’ к’ |
| Ӄ ӄ | Ӄ’ ӄ’ | Л л | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | П п |
| П’ п’ | Р р | Р̌ р̌ | С с | Т т | Т’ т’ | У у | Ў ў |
| Ф ф | Х х | Ӽ ӽ | Ӿ ӿ | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш |
| Щ щ | ъ | Ы ы | ь | Э э | Ю ю | Я я |
I den nivkhiske amur-dialekta finst også bokstavane Ӷ ӷ, Ў ў, Ч’ ч’.
Referansar[endre | endre wikiteksten]
- ↑ 1,0 1,1 "Vserossijskaja perepis naselenija 2010" - Folketeljinga i Russland 2010, arkivert frå originalen 15. mars 2013, henta 19. november 2012
- ↑ Ethnologues tal frå 1989
- ↑ Tabellen fram til 2002 er henta frå tysk wikipedia, som har tala frå offisiell sovjetisk og russisk statistikk. For ein introduksjon til sovjetisk statistikk over språk, sjå Trond Trosterud: Introduction to the Soviet census data presented here, artikkelen inneheld presentasjon og referanse til primærkjelder. Tala for 2010 er henta frå "Vserossijskaja perepis naselenija 2010" - Folketeljinga i Russland 2010 Arkivert 2013-03-15 ved Wayback Machine.
- ↑ Электронное фонетическое справочное пособие по нивхскому языку "Нивх диф", arkivert frå originalen 26. april 2009, henta 4. august 2012
Bibliografi[endre | endre wikiteksten]
- Gruzdeva, Ekaterina. 1998. Nivkh, Lincom Europa, Munich, ISBN 3-89586-039-5
- Janhunen, Juha (2016). «Reconstructio externa linguae Ghiliacorum». Studia Orientalia 117: 3–27. Henta 15 May 2020.
- Maddieson, Ian. 1984. Patterns of sounds, Cambridge University Press, ISBN 0-521-26536-3
- Mattissen, Johanna. 2003. Dependent Head Synthesis in Nivkh: A Contribution to a Typology of Polysynthesis, John Benjamins, Amsterdam, Philadelphia, ISBN 1-58811-476-7