Grønlandsk fonologi
Grønlandsk fonologi er reglane i grønlandsk grammatikk som regulerer lydstrukturen i grønlandske ord.
Segmental fonologi[endre | endre wikiteksten]
Segmental fonologi er lydstrukturen til einskildlydar, vokalar eller konsonantar.
Vokalar[endre | endre wikiteksten]
Grønlandsk har eit svært enkelt vokalsystem, med berre tre vokalfonem, /i/, /a/, /u/, som har låge allofonar framfor uvulare lydar (/r/, /q/). I skriftspråket blir det skrive e og o framfor r og q, mens /a/ alltid blir skrive a.
Konsonantar[endre | endre wikiteksten]
Bokstavane mellom // representerer fonem, og bokstavane etter viser skrivemåte i rettskrivinga av 1973.
| Labial | Alveolar | Palatal | Velar | Uvular | |
|---|---|---|---|---|---|
| Klusilar | /p/ - p | /t/ - t | /k/ - k | /q/ - q | |
| Frikativ | /v/ - v~f | /s/ - s | /ɣ/ - g | ||
| Nasaler | /m/ - m | /n/ - n | /ŋ/ - ng | ||
| Likvidar | /l/ - l ~ /ɬ/ - ll | /ʁ/ - r | |||
| Halvvokal | /j/ - j |
Suprasegmental fonologi[endre | endre wikiteksten]
Suprasegmental fonologi er lydstrukturen som går ut over dei inskilde lydane. Døme på suprasegmentale fenomen er stavingsstrukur, trykk og tone.
Stavingsstruktur[endre | endre wikiteksten]
Stavingsstrukturen i grønlandsk er (C)V(X)(C), der X kan vere konsonant (C) eller vokal (V). Stavingar i grønlandsk kan vere lette (CV), tunge (CVV eller CVC), eller overtunge (CVVC eller CVCC).
Trykk[endre | endre wikiteksten]
Tone[endre | endre wikiteksten]
Fonotaks[endre | endre wikiteksten]
Morfofonologi[endre | endre wikiteksten]
Morfofonologi er fonologiske endringar som skjer i samband med morfologiske prosessar, eller med andre ord lydendringar som skjer i samband med boyings- og avleiingsprosessar.
Konsonantassimilasjonar[endre | endre wikiteksten]
Denne framstillinga bygger på Nielsen 2012.
K1K2 -> K2K2[endre | endre wikiteksten]
Når eit suffiks (bøyings- eller avleiingsending) som byrjar på konsonant blir lagt til ein stamme som endar på konsonant, blir konsonanten i slutten av stammen endra til konsonanten i byrjinga av suffikset. Eit døme er Nuuk + -mioq, der suffikset -mioq tyder "ein som bur i". Resuktatet blir Nuummioq, der final k har vorte endra til m.
q blir svekka til r[endre | endre wikiteksten]
q blir svekka til r foran suffiks på vokal eller konsonant: erneq "son" + fleirtal -it blir ernerit, og tupeq "telt" + -mi (lokativ) blir tupermi. Merk at r i konsonantsamband blir assimilert i uttalen (rm blir uttalt mm), men ikkje i skrift. Grunnen til dette er at vokalane uttalast lågare foran r og q.
K1K2K2 -> K2K2[endre | endre wikiteksten]
Visse suffiks byrjar på ein lang konsonat forsvinn konsonanten til slutt i stammen.
Litteratur[endre | endre wikiteksten]
- Bergsland, Knut 1955?: A grammatical outline of the Eskimo language of West Greenland. Oslo : Skrivemaskinstua, Stortingsgt.
- Bjørnum, Stig 2003: Grønlandsk grammatik. Nuuk: Forlaget Atuagkat.
- Egede, Paul 1750: Dictionarium Grönlandico-Danico-Latinum : complectens primitiva cum suis derivatis, qvibus interjectae sunt voces primariae è Kirendo Angekkutorum adornatum. Hafniae : Gottm. Frid. Kise.
- Fortescue, Michael D. 1984: West Greenlandic. Croom Helm descriptive grammars. London : Croom Helm.
- Kleinschmidt, S. 1851: Grammatik der grönländischen Sprache mit teilweisem Einschluß des Labradordialekts. Berlin.