Hn/Klanglaust barke-gnikeljod
| IPA-teikn | h |
| IPA-nummer | 146 |
| Entitet (desimal) | h |
| Unicode (hex) | U+0048 |
| X-SAMPA |
h |
| Kirschenbaum | h |
| ⓘ | |
Det klanglause barke-gnikeljodet, stundom kalla den klanglause barke-yvergangen (latin fricativa glottidalis surda, engelsk voiceless glottal fricative) er eit medljod som finst i nokre talemål og ofte ter seg anten som gnikeljod eller næmeljod fonologiskt, men som oftast vantar dei vanlege fonetiske kjennteikni på eit medljod. Teiknet ein nyttar i det Internasjonale Fonetiske Alfabetet for detta ljodet er [h], og det tilsvarande X-SAMPA-teiknet er h. [h] er sumtid skildra som eit klanglaust sjølvljod av di han i mange mål ikkje retteleg hev dei dragi ein ventar av eit medljod. I staden kann [h], og det klangføre systerljodet [ɦ], skynast som klanglause eller ovanda utgåvor av sjølvljodi kring deim, so at medljodi sjølve berre er kjenneteikna ved stellingi på røystebandi (medan resten av talerøyri tek formi åt ljodi rundt).[1]
Sume mål, millom deim hebraisk og arabisk, hev klanglause barke-gnikeljod som retteleg kann kallast barkeljod. Det vil segja at ljodi i desse måli røynleg hev gniking eller lukking i barkeumrådet (elles kjent som røystebandi).[2]
Kjenneteikn[endre | endre wikiteksten]
Kjenneteikn på det klanglause barke-gnikeljodet:
- I nokre mål, hev det gnikingi ein kjenner frå gnikeljod. I mange, um ikkje flestalle andre mål, stend teiknet berre for ein yvergang i røystebandi, utan å vera serskilt knytt til nokor talerøyrsstelling. Det er difor ikkje uvanlegt å ikkje kalla ljodet for eit rettelegt gnikeljod. Likevel er umgripet gnikeljod enno nytta etter gamal vane.
- Ljodet kann vera frambore i røystebandi, som gjer det til barkeljod. Når ljodet ikkje hev nokor retteleg gniking, er umgripet barkeljod helder berre ei nemning på korleis snarare en kvar ljodet er laga.
Døme[endre | endre wikiteksten]
| Mål | Ord | IPA | Tyding | Merknader | |
|---|---|---|---|---|---|
| Arabisk | Moderne Standard | هائل/haa'il | [ˈhaːʔɪl] | "ovstor" | |
| Kinesisk | Kantonesisk | 海 / hói | [hɔːi̯˧˥] | "sjo, hav" | |
| Taiwanesisk mandarin | 海 / hǎi | [haɪ̯˨˩˦] | Bakgoms-gnikeljod [x] på standard mandarin | ||
| Dansk | hus | [ˈhuːˀs] | "hus" | Ofte klangfør millom sjølvljod.[3] | |
| Engelsk | high | [haɪ̯] | "høg" | ||
| Esperanto | hejmo | [ˈhejmo] | "heim" | ||
| Estisk | hammas | [ˈhɑmˑɑs] | "tonn" | ||
| Færøysk | hon | [hoːn] | "ho" | ||
| Finsk | hammas | [ˈhɑmːɑs] | "tann" | ||
| Tysk | Hass | [has] | "hat" | ||
| Gresk | Kyprisk | μαχαζί/mahazi | [mahaˈzi] | "bud" | Ein uttale av /x/ fyre /a/. |
| Havaiisk | haka | [ˈhɐkə] | "hylla" | ||
| Hebraisk | הַר/har | [har] | "fjell" | ||
| Hindi | Standard[4] | हम/ham | [ˈhəm] | "me" | |
| Ungarsk | helyes | [ˈhɛjɛʃ] | "rett" | ||
| Irsk | shroich | [hɾˠɪç] | "nådde" | Finst som svekt form av "f", "s" og "t", og stundom som "h" i lånord. | |
| Italiensk | Toskansk | i capitani | [iˌhäɸiˈθäːni] | "kapteinane" | Ein uttale av /k/ millom sjølvljod.[5] |
| Japansk | すはだ / suhada | [su͍hada] | "berr hud" | ||
| Koreansk | 하루 / haru | [hɐɾu] | "dag" | ||
| Kabardisk | тхылъхэ/ tkhyl"khė | [tχɪɬhɑ] | "bøker" | ||
| Lakota | ho | [ho] | "røyst" | ||
| Navaho | hastiin | [hàsd̥ìːn] | "herr" | ||
| Norsk | hatt | [hɑtː] | "hatt" | ||
| Portugisisk | Mange brasilske målføre | marreta | [maˈhetɐ] | "sleggja" | Ein uttale av /ʁ/. [h, ɦ] er næsten ikkje å finna hjå mange talarar, i ser utanfor Brasil. |
| Flestalle målføre | Honda | [ˈhõ̞dɐ] | "Honda" | ||
| Minas Gerais (fjellmålføre) | arte | [ˈahtʃ] | "kunst" | ||
| Kvardagsbrasiliansk | chuvisco | [ɕuˈvihku] | "lett regn, yr" | Svarar til anten /s/ eller /ʃ/ (ut ifrå målføret) i utljod. Kann au takast heilt burt. | |
| Romanian | hăț | [həts] | "beksel" | ||
| Serbokroatisk | Kroatisk | hmelj | [hmê̞ʎ̟] | "humleplante" | Ein uttale av /x/ når ljodet er fyrste medljod i ei ljodklyngja.[6] |
| Spansk | Andalucisk | higo | [ˈhiɣo̞] | "fiken" | Svarar til gamalspanske /h/, som kom frå latinske /f/ men som kvarv i andre målføre. |
| Mange målføre | obispo | [o̞ˈβ̞ihpo̞] | "biskop" | Ein uttale av /s/. | |
| Sume målføre | jaca | [ˈhaka] | "fole" | Svarar til /x/ i andre målføre. | |
| Svensk | hatt | [ˈhatː] | "hatt" | ||
Sjå òg[endre | endre wikiteksten]
Fotnotar[endre | endre wikiteksten]
- ↑ Ladefoged, Peter. (1996), The sounds of the world's languages, Maddieson, Ian., Blackwell Publishers, ISBN 0-631-19814-8, OCLC 31867443, henta 4. september 2020
- ↑ Ladefoged, Peter. (1996), The sounds of the world's languages, Maddieson, Ian., Blackwell Publishers, ISBN 0-631-19814-8, OCLC 31867443, henta 4. september 2020
- ↑ Grønnum, Nina. (2005), Fonetik og fonologi : almen og dansk (3. udgave utg.), Akademisk, ISBN 87-500-3865-6, OCLC 63140991, henta 4. september 2020
- ↑ Thelwall, Robin; Sa'Adeddin, M. Akram (1990-12). «Arabic». Journal of the International Phonetic Association (på engelsk) 20 (2): 37–39. ISSN 0025-1003. doi:10.1017/S0025100300004266.
- ↑ Hall, Robert A. (1944-06). «Italian Phonemes and Orthography». Italica 21 (2): 72. doi:10.2307/475860.
- ↑ International Phonetic Association. (1999), Handbook of the International Phonetic Association : a guide to the use of the International Phonetic Alphabet., Cambridge University Press, ISBN 0-521-65236-7, OCLC 40305532, henta 4. september 2020
Kjeldor[endre | endre wikiteksten]