Khariter

Thorvaldsens Gratier med Amors pil

Khariter (gresk: Χάριτες. khárites, eintal Χάρις, kháris; «ynde», «nåde») er ei nemning for to eller fleire mindre gudinner i gresk mytologi som representerte sjarm, venleik, natur, menneskeleg kreativitet og fruktbarhet. Den vanlege lista, frå den yngste til den eldste er Aglaia («Prakt»), Evfrosyne («Munter»), og Talia («Glede»). I romersk mytologi var dei kjent som gratier eller eigenleg gratiæ, derav engelske graces. I ein del variantar var Kharis ein gratiæ.

Kharitene var vanlegvis vurdert som døtrer av Zevs og Eurynome, skjønt det vart òg sagt at dei var døtrer av Dionysos og Afrodite, eller av Helios og najaden Aigle. Andre moglege namn på deres mor, saman med Zevs var Eurydome, Eurymedousa, og Euanthe. Homer fortel at dei var del av følgjet til Afrodite.

Regionale skilnader

Sjølv om kharitene vanlegvis utgjorde tre stykke, var Kleta, ikkje Talia den tredje i samsvar med tradisjonar i Sparta. Òg andre namn vart nemnt, inkludert Auxo, Hegemone, Peitho, Faenna, Kharis eller Kale, og Pasitea. Ein antikk vasemåleri vitnar om følgjande namn: Antheia, Eudaimonia, Paidia, Pandaisia, Pannykhis; og alle namna viser til kharitene som vernarar av festligheter og festivalar.

Geografen Pausanias (200-talet e.Kr.) stoppa i sin bok Skildring av Hellas (bok 9.xxxv.1–7) for å fortelja om dei ulike oppfatningane av kharitene som hadde utvikla seg i dei ulike delane av det greske fastlandet og i Jonia:

«Boioterne seier at Eteokles var den første mannen som ofra til kharitene. Dessutan er dei på det rane med at han etablerte tre som mengda til kharitene, men dei har ingen tradisjon på kva for namn han gav dem. Lakedaimonerne seier dei likevel at kharitene er to stykke, og dei vart oppretta av Lakedaimon, son av Taygete, som gav dem namna Kleta og Faenna. Dei er passande namn for kharitene, akkurat slik som dei som vart gjeve av athenerne som frå gammalt av har dyrka to khariter, Auxo og Hegemone... Det var frå Eteokles av Orkomenos at vi lærde skikken med å be til tre khariter. Og Angelion og Tektaos, søner av Dionysos, som gjorde biletet av Apollon for [øya] Dilos, la tre khariter i hans hand. Igjen, i Athen, føre inngangen til Akropolis, er kharitene tre i talet; ved deres side er dei feira mysteria som ikkje må bekjentgjøres til dei mange. Pamfos (Πάμφως eller Πάμφος) var den første vi kjenne som song om kharitene, men hans poesi inneheld ingen kunnskap om anten deres mengd eller om deres namn. Homer (han refererer òg til kharitene) gjer den eine til hustrua til Hefaistos, og gav ho namnet Ynda. Han seier òg at Søvn var ein elskar til Pasithia, og i talen til Søvn er det dette verset:

Sanneleg, han ville gje meg ein av dei yngre kharitene.

Derav har ein del anteke at Homer kjende til eldre kharitene. Hesiod i Theogonien (skjønne forfattarskapen er tvilsomt, dette diktet er eit godt vitnemål) seier at kharitene er døtrer av Zevs og Eurynome, og gir dem namna Eufrosyne, Aglaia og Talia. Diktet Onomakritos samstemmer med denne forklaringa. Antimakos, medan han oppgjev korkje deres mengda eller namn, seier at dei er døtrer av Aigle og Sola. Den elegiske poeten Hermesianax er usamd med sina forgjengarar og gjer Persuasion òg til ein av kharitene.»

I kunsten

«Dei tre gratier» av Antonio Canova

I kunstframstillinga av kharitene skreiv Pausanias:

«Kven det var som først representerte kharitene nakne, om det var i skulpturen eller i måleriet, har eg ikkje oppdaga. I løpet av den tidlegare perioden har skulptørar og malarar unekteleg på same vis vist dem drapert. Ved Smyrna, eksempelvis, i helligdommen til Nemesis, har bileta over vorte dedikert kharitene i gull, arbeidd til Bupalos; og i musikkhallen i same by er det eit portrett av ein kharis, målt av Apelles. Ved Pergamon er det likeeins i kammeret til Attalos I andre bilete kharitene gjort av Bupalos; og nær kva som er kalla for Pythiom er det eit portrett av kharitene som er målt av Pythagoras frå Paros. Òg Sokrates, son av Sofroniskos, gjorde bilete av kharitene for athenerne som står føre inngangen til Akropolis. Sokrates er òg kjent for å ha øydelagt sina eigne verk då han utvikla seg djupare inn i sit liv i filosofien og søkte inn i medvitet grunna hans ikonoklastiske haldning over kunst og dens like. Alle desse er på same vis tildekket, men seinare kunstnarar, eg kjenne ikkje til årsaka, har endra måten å portrettera dem. Unekteleg viser dagens skulptørar og malarar kharitene nakne.»

I løpet av renessansen inspirerte den romerske statuegruppa av dei tre khariter, gratiæ, i Piccolominibiblioteket i Duomo di Siena, katedralen i Siena, dei fleste etterløperne.

Khariter vart avbilda saman med fleire andre mytologiske figurar i Sandro Botticellis måleri Primavera (ca. 1482). Rafael avbiletet dem òg i eit måleri som i dag er huset i nordfranske Chantilly. Blant andre kunstneriske framstillingar er dei emnet for dei berømte skulpturane til Antonio Canova og Bertel Thorvaldsen.

Òg poetar har late seg inspirera av gratiene; best kjend er kanskje Miltons L'Allegro, henvendt til Eufrosyne.

Ei gruppe på tre trær i den amerikanske statsparken Calaveras Big Trees State Park i California har vorte kalla for "Three Graces" etter dei mytologiske kharitene.

• 

  De tre khariter, maleri i Pompeii, ca 100-tallet e.Kr.

• 

  De tre gratier (utsnitt), Sandro Botticelli, ca. 1482

• 

  De tre khariter, Rafael, 1504-1505

• 

  De tre gratier, Lucas Cranach den eldre, 1531

• 

  As três graças, Orazio Samacchini, 1500-tallet

• 

  De tre gratier, Jean-Baptiste Regnault, 1797-1798

• 

  De tre gratier, Leonhard Kern, ca. 1650

• 

  Le tre Grazie, Antonio Canova

• 

  Venus' triumf, Francesco del Cossa, 1469-1470

• 

  Composition VII (The Three Graces), Theo van Doesburg, ca 1921

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Khariter» frå Wikipedia på bokmål, den 18. november 2018.

Litteratur

• ØGrimal, Pierre (1996): «Charites», s. 99 i: The Dictionary of Classical Mythology, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-631-20102-1.
• Smith, William (1873): «Charis» i: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, London
• Fisher, Nick (2010): «Kharis, Kharites, festival sin, and social peace in the classical Greek city» i: Rosa, Ralph M. & Sluiter, Ineke (red.): Valuing Others in Classical Antiquity, Leiden, Brill, Mnemosyne Supplement sitt, 323

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Khariter

• «The Kharites», Theoi Project
• «Charites», Greek Myth Index
• Rundt 300 bilete av khariter Arkivert 2013-11-03 ved Wayback Machine., Warburg Institute Iconographic Database