Kinesisk opera
Kinesiske opera (kinesisk skrift 戏曲, pinyin Xìqǔ) utvikla seg i Tang-dynastiet (618–906) som tidlege former for musikkteater. I motsetning til den europeiske operatradisjonen dreier det seg om ei kunst- og uttrykksform som i utgangspunktet var ei folkeleg kunstform som etter kvart byrja å falla i smak og fremjast av dei høgare stendene og adelen.
Hovudtrekk og historie
[endre | endre wikiteksten]Tekst og musikk blei lenge tradert berre munnleg, eller rettare uttrykte ved å gjengje kva ein høyrde. Tekstbøker og partitur var ikkje utbreidde før tidleg på 1900-talet.
Til forskjell frå mange andre former for musikkdrama (som i Europa, India eller Japan) sameiner den kinesiske operaen uttrykksformer som musikk, song, skodespel, dans og akrobatikk i lokaltypiske utformingar. Tematikken krinsar helst om allment kjende legender og myter som blir gitt små tilpassingar ut frå aktuelle sosiale, politiske og spirituelle aspekt; tidlegare kunne aktualiteten vera svært tydeleg.
Då Tang-keisaren Xuanzong (712–755) grunnla Pærehagen (líyuán; 梨园) blei dette utgangspunktet for den fyrste verkeleg kjende operatruppen i landet, og han hadde som viktigaste oppgåve å opptre for keisaren. Det er framleis vanleg å høyra skodespelarar innan den kinesiske operaen omtalte som «elevar av pærehagen» (梨园子弟).
Under Yuan-dynastiet (1279–1368) blei det innført former som til dømes zájù (杂剧, varieté) i operaen, og det var frå denne tida at dei spesialiserte hovudtypane av rollefigurar utvikla seg.
Dei meir typiske formene frå Yuan-dynastiet lever vidare i dagens Kanton-opera. Det er grunn til å tru at forma blei importert dit frå Nord-Kina og hadde fått feste i provinsen Guangdong på 1200-talet. Det gjekk slik til: På 1100-talet fanst det ei operaform ved namn Narm hei (南戲), eller Nanxi (sørleg opera), og den fann ein særleg i teatera i Hangzhou, hovudstaden til Song-dynastiet i den seinare fasen til dynastiet. Etter at det mongolske Yuan-dynastiet tok over flykta restar av Song-dynastiet til Guangdong. Blant dei var det også narm hei-utøvarar.
Den mest kjende forma av kinesisk opera er no Pekingoperaen (jinju). Han utvikla seg frå den gamle Kunqu-operaen (昆曲 kūnqǔ), som på 1500-talet vart rekna som ei kunstform av nasjonal stordom. Særleg operaensemble frå provinsen Anhui skulle så på berika Kūnqǔ-tradisjonen på 1800-talet med akrobatisk kroppsføring og fargerik koreografi. Ut frå dette oppstod pekingoperaretninga som går under namnet jīngjù (京剧)
Ei særleg blomstringstid for den kinesiske operaen var frå rundt 1830 til 1960.
Under kulturrevolusjonen i Folkerepublikken Kina var kunstforma motarbeidd og håna, og fekk ikkje oppførast. Unntaket var nokre få svært militant prega og svært politisk ideologiske revolusjonsepos, som til gjengjeld blei gjentekne gong på gong og framførte landet rundt.
Fyrst i 1977 kunne ein meir klassisk kinesisk opera sjå dagens lys att.
Viktigare variantar innan kinesisk opera
[endre | endre wikiteksten]Nordlege variantar
[endre | endre wikiteksten]- Pekingopera 京剧
- Yujuopera 豫剧
- Qujuopera 曲剧
- Yuediaoopera 越调
- Errenzhuan/Bangzixi/Benbeng opera 二人转 (Nordaust-Kina)
- Hebei bangzi 河北梆子 (Hebei)
- Jiju 吉剧 (Jilin)
- Lüju 吕剧 (Shandong)
- Pingju 评剧 (Hebei)
- Puju 蒲剧 (Shanxi)
- Qinqiang/Qin-dynasti-opera 秦腔 (Shaanxi)
- Shandong bangzi (Shandong)
- Shanxi bangzi (Shanxi)
Sørlege variantar
[endre | endre wikiteksten]
|
Sichuan
[endre | endre wikiteksten]- Sichuanopera
Historisk
[endre | endre wikiteksten]- Zaju (Yuan-opera)
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «Kinesisk opera» frå Wikipedia på bokmål, den 22. mai 2025.
