Knud Leem

Knud Leem
Fødd	13. februar 1697
Død	27. februar 1774
Nasjonalitet	Noreg
Yrke	lingvist, prest, misjonær
Alma mater	Københavns Universitet

Knud Leem (fødd 13. februar 1697 i Haram, daud 27. februar 1774) var ein norsk prest, misjonær og språkforskar. Knud Leem innleia det vitskaplege studiet av samisk, med ein grammatikk frå 1748, og to ordbøker, frå 1756 og 1768.

Leem var også leiar for Seminarium Lapponicum ein periode, og han arbeidde i lag med Anders Porsanger.

Grammatikken vitnar om ein innsikt i samisk som ikkje står attende for mange andre grammatikkar i samtida. Leem har ei stammeklasseinndeling som er ganske lik den vi opererer med i dag. Han kommenterer også stadievekslinga, men meir som ein tendens enn som ein regel.

Leem bygde på språket i Porsanger, dvs. ein austleg dialekt av nordsamisk. Ordbøkene hans inneheld eit ordmateriale som framleis er interessant for språkforskinga. Konrad Nielsen si ordbok har hovudvekta på dialektane i Polmak, Karasjok og Kautokeino, og Leem representerer altså ein annan dialekt.

Topografisk hovudverk

Ein samisk sjaman med runebomme (meavrresgárri). Illustrasjonane er stukne i kopar av O.H. von Lode i Firenze, etter eigenhendige «levende Tegninger» av Knud Leem sjølv, for hans Beskrivelse over Finnmarkens Lapper, deres Tungemaal, Levemaade og forrige Afgudsdyrkelse, (1767).

Leems viktigaste bokutgåve er det topografiske verket Beskrivelse over Finmarkens Lapper, ... (1767), med merknader ved biskop Gunnerus og ein religionshistorisk studie ved Jessen-Schardeböll. Her beskriv han liv og levemåte blant samar, deira klede og draktskikkar, mat og tilverknad av mat, jakt, fiske og jaktreiskapar, o.s.b.. Eit rikt, men i mange tilfelle forteikna illustrasjonsmateriale, er med på å gjere skriftet til den viktigaste dokumentasjon vi har omkring eldre, samisk kultur, på same tid som boka reknast med blant dei beste topografiske verka som vart publiserte i Norden på 1700-talet.

Sjå også

• Samisk språkforsking i Noreg
• Nordsamisk språk

Bibliografi (utval)

• Leem, Knud (1748). En lappisk Grammatica efter den Dialect, som bruges af Field-Lapperne udi Porsanger-Fiorden : samt et Register over de udi samme Grammatica anførte Observationers Indhold, hvorhos er føyet et Blad af den berømmelige Historie-Skriveres Hr. Baron Ludvig Holbergs Kirke-Historie oversat i det Lappiske Tungemaal med en Analyse over hvert Ord (PDF). Kiøbenhavn: Gottman Friderich Kisel. 
• Knud Leem (1756). En Lappesk Nomenclator efter den Dialect, som bruges af Fjeld-Lapperne i Porsanger-Fjorden (PDF). København. 
• Knud Leem (1768). Lexicon Lapponicum bipartitum, Lapponico – Danico – Latinum & Danico – Latino – Lapponicum, cum Indice Latino. Pars Prima Lapponico – Danico – Latina. København. 
• Leem, Knud 1760: Om Lappernes Afgudiske Ofringer [182] s. ; 20 cm.
• Leem, Knud, Jessen-S., Erich Johan Gunnerus, Johan Ernst 1767: Knud Leems Beskrivelse over Finmarkens Lapper, deres Tungemaal, Levemaade og forrige Afgudsdyrkelse, oplyst ved mange Kaabberstykker = Canuti Leemii De Lapponibus Finmarchiae, eorumqve lingva, vita et religione pristina commentatio, multis tabulis aeneis illustrata / med J.E. Gunneri Anmærkninger. Og E.J. Jessen-S Afhandling om de norske Finners og Lappers hedenske Religion. Kiøbenhavn : Trykt udi det Kongel. Wæysenhuses Bogtrykkerie af G.G. Salikath.
• Leem, Knud 1768: Lapponico - Danico - Latina. Pars 1. [13], 1610 s.

Bakgrunnsstoff

• Digitalt tilgjengeleg innhald hos Nasjonalbiblioteket: bøker av Knud Leem