Konrad Nielsen

Konrad Nielsen
	Konrad Nielsen
	;
Fødd	28. august 1875; Vik på Helgeland
Død	27. november 1953; Oslo
Nasjonalitet	Noreg
Område	samiske språk, norsk filologi, Finsk-ugriske språk, Fennougristikk
Yrke	leksikograf, lingvist, omsetjar, filolog, Finno-Ugrist, universitetslærar
Institusjonar	Universitetet i Oslo
Alma mater	Helsingfors universitet; Universitetet i Oslo
Barn	Sivert A. Nielsen
Medlem	Det Norske Videnskaps-Akademi; Det ungarske vitskapsakademiet

Konrad Hartvig Isak Rosenvinge Nielsen (28. august 1875–27. november 1953) var ein norsk språkforskar og professor i finsk-ugrisk språkforsking.

Bakgrunn

Nielsen var fødd i Vik i noverande Sømna kommune. Han tok embetseksamen i teologi i 1896, men studerte også samisk for Christian Kaurin i løpet av studietida. Seinare studerte han samisk i Tromsø og Helsingfors.

Forsking

I Helsingfors studerte Nielsen fennougristikk under E.N. Setälä, og han skreiv avhandlinga si i 1902 om kvantitet i Polmak-samisk. I prøveforelesinga til disputasen argumenterte han mot den historiske innfallsvinkelen til fennougristikken, og for ei prioritering av utforskinga av det levande språket.

Dette kravet gjennomførte han med å skrive og gje ut storverket Lappisk ordbok 1932-1938, ordboka som den dag i dag er grunnlaget for all nordsamisk leksikografi. Ordboka vart gjeven ut i samarbeid med Hans Henriksen frå Tana, og redigert av Nielsen og Asbjørn Nesheim. Ordboka dekkjer dialektane i Polmak, Karasjok og Kautokeino. Det fjerde bandet av ordboka er ei systematisk oppstilling av det samiske ordforrådet etter semantiske kriterium, og dermed også ei presis skildring av den samiske kulturen, slik han kjem til uttrykk i språket.

Arbeid med stadnamn

Konrad Nielsen vart konsulent for Norges geografiske opmålinger, forløparen til Statens kartverk, i 1910, då den tidlegare namnekonsulenten, Just Qvigstad, vart kyrkjeminister, og dermed ikkje kunne vere namnekonsulent. Nilsen var deretter namnekonsulent fram til han døydde i 1953, og Knut Bergsland tok over. Nielsen skreiv også om stadnamn i Systematisk del, det bandet av ordboka som ordna det samiske ordforrådet etter semantiske kriterium.

Tida Nielsen var namnekonsulent fell saman med fornorskingstida, og kartverka var ein viktig del av denne fornorskinga. Oppgåva til namnekonsulentane var å analysere dei samiske og kvenske namna, slik at dei kunne bli omsett il norsk og ført opp som norske namn på karta. Då Nielsen var konsulent var NGO sin instruks frå 1905 den gjeldande, prinsippet var å omsetje samiske og kvenske namn til norsk. Nielsen opponerte mot dette i talrike brev, men fekk ikkje gehør for dette.

Nielsen-ortografien

Den første ordboka si (Lappisches Wörterbuch nach den Dialekten von Polmak, Karasjok und Kautokeino. Heft I), frå 1913, gav Nielsen ut med det finsk-ugriske fonetiske alfabetet, etter mønster av dei andre ordbøkene i same serie (Lexica Societatis Fenno-Ugricae). Nielsen fullførte ikkje dette ordboksprosjektet, i staden starta han på nytt, med nytt språk (omsett til norsk og engelsk heller enn til tysk), og med ein ny ortografi, den såkalla Nielsen-ortografien.

Bibliografi

«Die quantitätsverhältnisse im Polmaklappischen». Mémoires de la Socité Finno-ougrienne XX (Helsingfors): XV + 312. 1902.
Lappalaisia murteita tutkimassa. Matkakertomus Suomen ja Norjan Lapista. 1904.
Sproglige Bidrag til Belysning av Renskjøtselens Ælde hos Lapperne. 1910.
«Die wissenschaftliche bedeutung des lappischen». Finnisch-ugrische forschungen XIII: 186-206. 1913.
Til undersøkelsen av lappiske stedsnavn. 1920.
Spørsmaalet om den lappiske torvgammes oprindelse. 1906.
Lappisk ordbok : grunnet på dialektene i Polmak, Karasjok og Kautokeino. 1 : A-F. Oslo: Aschehoug. 1932. ISBN 8200142019.
Lappisk ordbok : grunnet på dialektene i Polmak, Karasjok og Kautokeino. 2 : G-M. Oslo: Aschehoug. 1934. ISBN 8200141977.
Lappisk ordbok : grunnet på dialektene i Polmak, Karasjok og Kautokeino. 3 : N-Æ. Oslo: Aschehoug. 1938. ISBN 8200141985.
Lappisk ordbok : grunnet på dialektene i Polmak, Karasjok og Kautokeino. 4 : Systematisk del. Oslo: Aschehoug. 1956. ISBN 8200142019.
Lappisk ordbok : grunnet på dialektene i Polmak, Karasjok og Kautokeino. 5 : Supplement. Oslo: Universitetsforlaget. 1962. ISBN 8200142019.
Lærebok i lappisk (1926-1929)

Lærebok i lappisk. 1. Grammatikk. Oslo: I kommisjon: Brøgger. 1926.

Vårt polarfolk. 1930.

Sjå også

Nordsamisk ortografi, for ei tekstprøve av Nielsen-ortografien, samanlikna med andre ortografiar
Samisk språkforsking i Noreg, for ei vurdering av Nielsen sitt arbeid i ein vidare kontekst.

Kjelder

Fødsels- og dødsdato er henta frå NBL-artikkel om Nielsen, skriven av Joar Hoel larsen.

Litteratur

Festskrift til Konrad Nielsen på 70-årsdagen: 28. august 1945. Oslo: A.W. Brøggers Boktrykkeri. 1945.