Mariachi
Mariachi er ei musikkform frå Mexico. Eit mariachi-orkester blir på spansk kalla lós mariachis, medan ein enkelt musikant blir kalla un mariachi. Musikkforma er ei av dei best kjende frå Mexico, og symboliserer Mexico i utlandet. Den mest kjende utøvaren er José Alfredo Jiménez.
Særpreg
[endre | endre wikiteksten]Før 1930-talet ser ein av fotografi at dei tidlege mariachiane kledde seg i calzones de manta og huaraches, heimespunne kvite bomullsbukser og lêrsandalar, omtrent det same som bønder i Jalisco gjekk med på denne tida.
På 1930-talet dukka likevel den karakteristiske bunaden opp, kalla traje de charro. Ei livkort jakke øvst blir følgd av tronge bukser med splitt ved anklane for å passa til ridestøvlar. Jakke og bukse er gjerne utsmykka med broderi, utskorne lêrornament og sølvknappar i ulike former. Dertil høyrer ei stor sløyfe i halsen, eit breitt belte og ein stor, breibremma hatt (kjend som sombrero på norsk, sombrero betyr hatt på spansk).
Fram til nyleg fanst det ingen kvinnelege mariachiar. Seinare er også fleire kvinner blitt representerte i sjangeren. Når kvinner speler i orkesteret, kler dei seg gjerne i same uniform som mennene, men dersom dei er vokalistar, har dei gjerne ein fargerik, meksikansk kvinnedrakt. Det finst også mariachi-orkester med berre kvinner, som Las perlitas tapatías (‘Småperlene frå Jalisco’).
Rancheras-musikken er no utbreidd i heile den spansktalande verda, og særleg er musikkforma populær i Colombia. Ho har også funne vegen til USA i lag med meksikanske innvandrarar. No blir det spelt mariachi-musikk framfor Det kvite huset kvar 5. mai.
I Mexico by er Plaza Garibaldi den beste staden for å høyra ekte mariachi. I den meksikanske hovudstaden finst også forbundet La Asociación Mariachis México [1] til framme for mariachi-genren. Delstaten Jalisco med hovudstaden Guadalajara er sjølvsagt også ein god stad å høyra på rancheras-musikk.
Opphav
[endre | endre wikiteksten]
I byrjinga blei mariachi-musikken framført med gitar og fiolin. Seinare kom det til instrument som guitarrón, ein stor gitar med tjukke strenger, harpe og trompetar. Særleg trompetane bidreg til å gje mariachi-musikken særpreget sitt.
På 1800-talet drog mange mariachi-musikanter rundt mellom haciendaer og spelte for herskapa der. Som følgje av revolusjonen hadde ikkje godseigarane råd til dette meir, og dermed drog mariachiane frå by til by der dei song på gata for pengar. Tematikken skifta òg frå den tidlegare søtlåtne romantikken til å ta for seg revolusjonsheltar og fiendar. Dei førte òg med seg nyhende, sidan dei hadde ein stor aksjonsradius. San Pedro Tlaquepaque i Jalisco, ein viktig feriested for borgarskapet i Guadalajara, var ein av dei mest populære stadene å spela.
Frå byrjinga av var mariachi-musikk også dansemusikk. Dansetrinna blei kalla zapateado, medan rytmane kunne vera både son jalisciense og son jarocho. Zapateado-trinna kjem eigentleg frå Spania, og dansarane køyrer hælane hardt i golvet på ein måte som akkompagnerer og forsterkar rytmen frå musikkinstrumenta. Ein annan kjend mariachi-dans er jarabé tapatío, også kalla hattedansen, frå Guadalajara. Dette er blitt ein mexicansk nasjonaldans, der herrane er kledde i typiske ryttardrakter frå Jalisco, noko som liknar litt på cowboy-klede, og damene er iførte eit handvove sjal og fargerike skjørt. Dansen er høgt stilisert med innstuderte rørsler.
Fram til 1930-talet var mariachiane halvprofesjonelle musikarar som ikkje var kjende utanfor sitt område. Orkesteret Vargas de Tecalitlán reiste likevel frå Jalisco til Mexico by i 1898, og president Lázaro Cárdenas inviterte dei til å spela ved presidentinnsetjinga i 1934. Seinare blei dei med på valkampturneen i 1936.
Silvestre Vargas, som hadde teke over orkesteret i 1928, hyra inn ein profesjonell musikar, Rúben Fuentes, som musikalsk leiar. Vargas og Fuentes standardiserte så dei musikalske arrangementa for mange av dei populære sones (rytmane), og tok i bruk notar og notepapir. Dermed blei det lettare å spreia tonar og melodiar.
Frå 1950-talet, med innverknad frå jazz og kubansk musikk, kom trompeten med. Dermed omfatta eit standardensemble seks til åtte fiolinar, ein guitarrón (stor gitar), ein vihuela (strengeinstrument), ein gitar, to trompetar og ofte ei harpe.
Radio, fjernsyn og kinofilmar hjelpte mariachi til å bli ein særprega del av meksikansk musikk, og orkesteret Vargas de Tecalitlán opptredde i meir enn 200 filmar på 1940- og 1950-talet, gullalderen til meksikansk film.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «Mariachi» frå Wikipedia på bokmål, den 25. mai 2025.
