Oradea

Oradea
Oradea vert populært kalla «den gule byen»
Byvåpenet til Oradea
Plassering
Styresmakter
Land	Romania
Fylke	Bihor
Geografi
Flatevidd  - By	116,1 km²
Innbyggjarar  - Totalt (2011)    - folketettleik  - Storbyområde	196 367   1 691,4 /km² 245 537
Koordinatar	47°04′0″N 21°55′0″E
Høgd over havet	142 moh
Tidssone - Ved sommartid	EET (UTC+2) EEST (UTC+3)
Diverse annan informasjon
Postnummer	3700
Retningsnummer (tlf)	+40 02 59
Bilnummer	BH
Nettstad: www.oradea.ro

Oradea (/o'ra.děa/; ungarsk Nagyvárad; tysk: Großwardein, tyrkisk Varat; jiddisk גרויסווארדיין, slovakisk Veľký Varadín, latin Magnovaradinum), tidlegare Oradea Mare, er hovudstaden i Bihor fylke i Crișana i Romania. Byen ligg tett attved den ungarske grensa og har om lag 200 000 innbyggjarar, medan storbyområdet om lag har 250 000 innbyggjarar. Oradea er ein av dei mest velståande byane i Romania.

Historie

Oradea har ei historie som går tilbake til ei borg som vart bygd her på 900-talet. Bispedømet her vart grunnlagt på 1000-talet av kong Ladislaus I av Ungarn. Byen vart først nemnd i eit dokument i in 1113 under det latinske namnet Varadinum. Byen blømde på 1200-talet. Festninga Oradea, som det framleis finst ruinar av i dag, vart først nemnd i 1241 under den mongolske invasjonen av Europa. 1300-talet var den mest velståande perioden for byen. Det vart reist statuar av St. Stefan, Emeric og Ladislaus. Biskop Andreas Báthori (1329-1345) bygde opp at katedralen i gotisk stil.

I 1474 vart byen rasert av tyrkarane. Først på 1500-talet byrja Oradea å utvikle seg til eit urbant område. På 1700-talet planla ingeniøren Franz Anton Hillebrandt frå Wien byen i barokkstil, og frå 1752 vart mange av landemerka i byen bygd, som den romersk-katolske domkyrkja og bispepalasset.

Etter Det osmanske riket invaderte Ungarn på 1500-talet vart byen i periodar styrt av Fyrstedømet Transilvania, Det osmanske riket og Habsburgmonarkiet. I 1598 vart festninga omleira, og 27. august 1660 fall Oradea til tyrkarane og vart eit eyaletsenter kalla Varat. Byen vart sett fri av austerrikarane i september 1692.

Mot slutten av den første verdskrigen vart Oradea, trass i den ungarske majoriteten, gjeven til Kongedømet Romania utan folkeavstemming. I 1940 vart nordlege delar av Transilvania, inkludert Oradea gjevne tilbake til Ungarn, men dette varte berre til slutten av den andre verdskrigen då landområda vart gjevne tilbake til Romania.

I 1925 fekk Oradea kommunestatus, og han fekk namnet Oradea-Mare (Stor-Oradea).

Det har gjennom lange tider vore etniske spenningar i området, men i dag lever desse etniske folkegruppene fredeleg side om side.

Busetnader

Oradea er ein municipiu (større bykommune) med den eine busetnaden:

Busetnad	Folketal 2011
Oradea	196 367

Storbyområde

Til storbyområdet for Oradea blir rekna dei elleve kommunane Biharia, Borș, Cetariu, Girișu de Criș, Ineu, Nojorid, Oșorhei, Paleu, Sânmartin, Sântandrei og Toboliu.

Kjelder

• Deler av denne artikkelen bygger på «Oradea» frå Wikipedia på rumensk, den 13. september 2022.

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Oradea

• Oradea Online
• Bilete av Oradea
• Oradea på Flickr
• Bilete og kart av festninga
• Webkamera mot Rådhuset