Oradea

Oradea
Oradea vert populært kalla «den gule byen»
Byvåpenet til Oradea
Plassering
Styresmakter
Land	Romania
Fylke	Bihor
Geografi
Flatevidd  - By	116,1 km²
Innbyggjarar  - Totalt (2011)    - folketettleik  - Storbyområde	196 367   1 691,4 /km² 245 537
Koordinatar	47°04′0″N 21°55′0″E
Høgd over havet	142 moh
Tidssone - Ved sommartid	EET (UTC+2) EEST (UTC+3)
Diverse annan informasjon
Postnummer	3700
Retningsnummer (tlf)	+40 02 59
Bilnummer	BH
Nettstad: www.oradea.ro

Oradea (/o'ra.děa/; ungarsk Nagyvárad; tysk: Großwardein, tyrkisk Varat; jiddisk גרויסווארדיין, slovakisk Veľký Varadín, latin Magnovaradinum), tidlegare Oradea Mare, er hovudstaden i Bihor fylke i Crișana i Romania. Byen ligg tett attved den ungarske grensa og har om lag 200 000 innbyggjarar, medan storbyområdet om lag har 250 000 innbyggjarar. Oradea er ein av dei mest velståande byane i Romania.

Historie

Oradea har ei historie som går tilbake til ei borg som vart bygd her på 900-talet. Bispedømet her vart grunnlagt på 1000-talet av kong Ladislaus I av Ungarn. Byen vart først nemnd i eit dokument i in 1113 under det latinske namnet Varadinum. Byen blømde på 1200-talet. Festninga Oradea, som det framleis finst ruinar av i dag, vart først nemnd i 1241 under den mongolske invasjonen av Europa. 1300-talet var den mest velståande perioden for byen. Det vart reist statuar av St. Stefan, Emeric og Ladislaus. Biskop Andreas Báthori (1329-1345) bygde opp at katedralen i gotisk stil.

I 1474 vart byen rasert av tyrkarane. Først på 1500-talet byrja Oradea å utvikle seg til eit urbant område. På 1700-talet planla ingeniøren Franz Anton Hillebrandt frå Wien byen i barokkstil, og frå 1752 vart mange av landemerka i byen bygd, som den romersk-katolske domkyrkja og bispepalasset.

Etter Det osmanske riket invaderte Ungarn på 1500-talet vart byen i periodar styrt av Fyrstedømet Transilvania, Det osmanske riket og Habsburgmonarkiet. I 1598 vart festninga omleira, og 27. august 1660 fall Oradea til tyrkarane og vart eit eyaletsenter kalla Varat. Byen vart sett fri av austerrikarane i september 1692.

Mot slutten av den første verdskrigen vart Oradea, trass i den ungarske majoriteten, gjeven til Kongedømet Romania utan folkeavstemming. I 1940 vart nordlege delar av Transilvania, inkludert Oradea gjevne tilbake til Ungarn, men dette varte berre til slutten av den andre verdskrigen då landområda vart gjevne tilbake til Romania.

I 1925 fekk Oradea kommunestatus, og han fekk namnet Oradea-Mare (Stor-Oradea).

Det har gjennom lange tider vore etniske spenningar i området, men i dag lever desse etniske folkegruppene fredeleg side om side.

Busetnader

Oradea er ein municipiu (større bykommune) med den eine busetnaden:

Busetnad	Folketal 2011
Oradea	196 367

Storbyområde

Kommunen Oradea (mørkraudt) og storbyområdet (lysraudt) innanfor Bihor fylke

Storbyområdet omfattar Oradea og elleve mindre kommunar med eit samla folketal i 2011 på 245 537.

Kommune		Folketal 2011
Oradea	municipiu	196 367
Biharia	comună	4 205
Borș	comună	3 946
Cetariu	comună	2 165
Girișu de Criș	comună	3 588
Ineu	comună	4 399
Nojorid	comună	5 240
Oșorhei	comună	6 532
Paleu	comună	2 523
Sânmartin	comună	9 572
Sântandrei	comună	4 912
Toboliu	comună	2 088
Total		245 537

Kjelder

• Deler av denne artikkelen bygger på «Oradea» frå Wikipedia på rumensk, den 13. september 2022.

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Oradea

• Oradea Online
• Bilete av Oradea
• Oradea på Flickr
• Bilete og kart av festninga Arkivert 2008-05-18 ved Wayback Machine.
• Webkamera mot Rådhuset Arkivert 2007-10-14 ved Wayback Machine.