Pablo Neruda

Pablo Neruda
Pseudonym	Pablo Neruda
Statsborgarskap	Chile
Fødd	12. juli 1904 Parral
Død	23. september 1973 (69 år) Santiago
Yrke	lyrikar, diplomat, politikar, songtekstforfattar, sjølvbiograf, skribent
Språk	spansk
Politisk parti	Partido Comunista de Chile
Sjanger	dikt, prosa
Medlem av	Modern Language Association, Akademie der Künste der DDR, American Academy of Arts and Sciences
Religion	ateisme
Far	José del Carmen Reyes Morales
Mor	Rosa Neftalí Basoalto Opazo
Ektefelle	Delia del Carril, Marijke Antonieta Hagenaar Vogelzang, Matilde Urrutia
Born	Malva Marina Reyes Hagenaar
Pablo Neruda på Commons

Nobelprisen i litteratur
1971

Pablo Neruda (fødd Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto; 12. juli 1904–23. september 1973) var ein chilensk poet, politikar, diplomat, journalist, essayist og nobelprisvinnar i litteratur. Neruda vart kjent som poet frå han var 13 år gammal og skreiv ei rekkje essay, surrealistiske dikt, historiske epos, politiske manifest, ein sjølvbiografi og lidenskapelege kjærleiksdikt.

Neruda tok mange diplomatiske stillingar i ulike land i løpet av levetida og tente ein periode som senator for det chilenske kommunistpartiet. Då president Gabriel González Videla forbaud kommunismen i Chile i 1948, vart det skrive ut ein arrestordre for Neruda. Venner gøymde han i fleire månader i ein kjellar i hamnebyen Valparaíso, i 1949 rømde han gjennom eit fjellpass nær Maihue-sjøen inn i Argentina og returnerte ikkje til Chile før etter tre år. Han var ein nær rådgjevar for Chiles sosialistiske president Salvador Allende, og då han kom tilbake til Chile etter å ha tatt imot nobelprisen i 1971, inviterte Allende han til å lese på Estadio Nacional for 70 000 menneske.

Neruda blir ofte rekna som nasjonalpoeten i Chile, og verka hans har vore populære og innverknadsrike over heile verda. Den colombianske romanforfattaren Gabriel García Márquez kalla han ein gong «det 20. hundreårs største poet på alle språk», og kritikaren Harold Bloom inkluderte Neruda som ein av forfattarane sentralt i den vestlege tradisjonen i boka si Vestens litterære kanon.

Tidleg liv og familie

Neruda som ung mann

Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto vart fødd 12. juli 1904 i Parral, Chile, ein by i Linares-provinsen, no ein del av den større Maule-regionen. Far hans, José del Carmen Reyes Morales, var jernbanetilsett, og mora Rosa Neftalí Basoalto Opazo var ein skulelærar som døydde to månader etter at han vart fødd. Faren flytta til Temuco og Neruda voks opp i Temuco med ein halvbror og ei halvsøster. I Temuco gjekk faren inn i giftarmål med Trinidad Candia Marverde; Neruda omtalte stemora som «mamadre» i arbeida sine.

På fritida og på ferie gjorde han dei første eksperimentelle skriveøvingane sine og fekk regelmessig lov til å sitje på toget med faren. Sjølv i dei seine dikta hans oppdagar ein ofte referansar til inntrykk frå ungdomstida, prega av eit vidstrekt, originalt landskap.

Under opphaldet som diplomat i Jakarta gifta Neruda seg i 1930 med nederlandske Marijke Antonieta Hagenaar Vogelzang, kjent som Maruca. I løpet av perioden under diplomatisk teneste i Madrid byrja eit forhold til Delia del Carril, ein aristokratisk argentinsk kunstnar som var 20 år eldre enn han. Neruda gifta seg med henne i Mexico i 1943; det nye ekteskapet hans vart ikkje anerkjend av chilenske styresmakter då skilsmissa hans frå Vogelzang vart rekna som ulovleg. Det siste ekteskapet var med Matilde Urrutia som han trefte i Chile i 1946. Neruda fekk ei dotter i det første ekteskapet, Malva Marina Trinidad Reyes, født i Madrid 1934, død i Nederland i 1943. Han nemnde ikkje dottera si i sjølvbiografien.

Litterær karriere

Faren åt Neruda motsette seg interessa til sonen for skriving og litteratur, men Neruda fekk oppmuntring frå andre, inkludert den framtidige nobelprisvinnaren Gabriela Mistral, som leidde den lokale skulen, og introduserte han for dei klassiske russiske forteljarane. Den 18. juli 1917, i ein alder av 13 år, publiserte han det første verket sitt, eit essay med tittelen Entusiasmo y perseverancia («Entusiasme og uthald»), og signerte det Neftalí Reyes.[19] Det var den lokale dagsavisa La Mañana som gav ut essayet. Frå 1918 til midten av 1920 publiserte han ei rekkje dikt, som Mis ojos («Mine auge»), og essay i lokale magasin som Neftalí Reyes. I 1919 deltok han i den litterære konkurransen Juegos Florales de Maule og vann tredjeplassen for diktet sitt Comunión ideal eller Nocturno ideal. I midten av 1920, då han adopterte pseudonymet Pablo Neruda, var han ein forfattar med publikasjonar av dikt, prosa og journalistikk. Han blir trudd å ha henta pennenamnet sitt frå den tsjekkiske poeten Jan Neruda, i sjølvbiografien Jeg tilstår at jeg har levet, forklarer Neruda følgjande under overskrifta «Hvorfor Neruda: For å dekke over utgivelsen av mine første dikt, lette jeg etter et navn som skulle føre ham fullstendig på villspor. Jeg fant dette tsjekkiske navnet i et tidsskrift,...». Neruda refererte til faren (ham) som ikkje ville finne seg i å få ein diktarson.

I 1921, i ein alder av 16 år, flytta Neruda til Santiago for å studere fransk ved Universidad de Chile med føremål å bli lærar. Likevel vigde han snart all tida si til å skrive dikt, og ved hjelp av den kjende forfattaren Eduardo Barrios, klarte han å møte og imponere Don Carlos George Nascimento, den viktigaste forleggjaren i Chile på den tida. I 1923 vart hans første bind med vers, Crepusculario, gjeve ut av Editorial Nascimento, etterfølgd av det neste året av Veinte poemas de amor y una canción desesperada (omsett til svensk: «20 kärleksdikter och en förtvivlad sång»), ei samling av kjærleiksdikt som var kontroversielt for erotikken sin, spesielt med tanke på den unge alderen til forfattaren. Begge verka vart kritikarroste og er omsett til mange språk. Ei anna utgåve av Veinte-dikt kom i 1932. I åra etter utgjevinga er millionar av eksemplar selde, og det vart Nerudas mest kjende verk. Nesten 100 år seinare er Veinte Poemas framleis den bestseljande diktboka på spansk. I ein alder av 20 hadde Neruda etablert eit internasjonalt rykte som poet, men møtte fattigdom. I 1926 gav han ut samlinga tentativa del hombre infinito (mennesket sin freistnad på det uendelege) og romanen El habitante y su esperanza (Innbyggjaren og håpet hans).

Medan han var i den diplomatiske tenesta, las Neruda store mengder vers, eksperimenterte med mange ulike poetiske former og skreiv dei to første binda av Residencia en la Tierra, som inkluderer mange surrealistiske dikt.

I 1950 skreiv Neruda eit kjent dikt, «La United Fruit Co», som refererte til United Fruit Company, grunnlagt i 1899, som kontrollerte mange territorium og transportnettverk i Latin-Amerika. Han var ein kommunist som trudde at selskap som dette utnytta Latin-Amerika og skadde dei. Selskapet var korrupt og hadde ein søken etter rikdom, og gjennom diktet hans snakkar han om korleis dei uskuldige innbyggjarane i Latin-Amerika leid då selskap øydela landet deira og livsstilen, og bringa råskap og urettferd til landet. Han peikar på måtar verksemder manipulerer regjeringer og arbeidarar på i forsøk på å vere grådige mot fattige land.

Som politisk aktivist kjem haldninga hans som kommunist fram i diktet hans, då han kallar dei velståande selskapa «blodtørstige fluger» og liknar eit «diktatur». Han samanliknar United Fruit Inc. med store selskap som Coca-cola og Ford Motor Company for å understreke styrken og makta deira over dei små landa i Latin-Amerika.

«La United Fruit Co» er eit av dikta i «Den store sangen», Canto general, eit epos over 500 sider frå 1950. Verket er skildra som ein «whitmansk» katalogisering av søramerikansk historie, geografi, flora og fauna. I etterordet i ei utgåve på bokmål, skriv Terje Johanssen om verket at det «er [...] en beskrivelse av det latinamerikanske kontinentet, dets natur og historie, dets undertrykkere og undertrykte. [...] til slutt føyer politikk, poesi og ideologi seg i hverandre til et eneste stort kollektivt dikt, ..»

Diplomatisk og politisk karriere

Som følge av økonomiske vanskar følgde ein første periode med teneste i utlandet frå 1927. Han arbeidde som æreskonsul i Rangoon, hovudstaden i den britiske kolonien Burma (Myanmar), deretter administrert frå New Delhi. Seinare, fast i isolasjon og einsemd, arbeidde han i Colombo på Sri Lanka, Jakarta på Java og i Singapore.

Den spanske borgarkrigen

Etter at han kom tilbake til Chile frå tenesta i Asia, fekk Neruda diplomatiske stillingar i Buenos Aires og deretter i Barcelona, Spania. Han etterfølgde seinare Gabriela Mistral som konsul i Madrid, der han vart sentrum i ein livleg litterær krins, og vart venn med forfattarar som Rafael Alberti, Federico García Lorca og den peruanske poeten César Vallejo.

Då Spania vart oppslukt av borgarkrig, vart Neruda intenst politisert for første gong. Erfaringane hans under den spanske borgarkrigen med etterspelet førte han bort frå privatfokusert arbeid i retning av kollektiv forplikting. Neruda vart ein ivrig kommunist resten av livet. Den radikale venstreorienterte politikken til dei litterære vennane hans, så vel som Delia del Carril, var medverkande faktorar, men den viktigaste katalysatoren var avrettinga av García Lorca av styrkar lojale mot diktatoren Francisco Franco. Gjennom talane sine og skriftar vendte Neruda ryggen til den spanske republikken, og publiserte samlinga España eit el corazón (Spania i våre hjarte, 1938). Han mista stillinga som konsul på grunn av sin politiske aktivisme. I juli 1937 deltok han på den andre internasjonale forfattarkongressen, med føremål å diskutere haldninga til intellektuelle under krigen i Spania. Kongressen var halden i Valencia, Barcelona og Madrid, og mange forfattarar, mellom anna André Malraux, Ernest Hemingway og Stephen Spender deltok.

Etter valet av Pedro Aguirre Cerda som president i Chile i 1938, vart Neruda utnemnt til spesialkonsul for spanske emigrantar i Paris. Der var han ansvarleg for det han kalla «det edlaste oppdraget eg nokosinne har teke på meg»: transporten av 2000 spanske flyktningar til Chile på eit gammalt skip kalla «Winnipeg».

Neruda si neste diplomatiske stilling var som generalkonsul i Mexico City frå 1940 til 1943. I 1940, etter det mislykka attentatforsøket mot Lev Trotskij, arrangerte Neruda eit chilensk visum for den meksikanske målaren David Alfaro Siqueiros, som hadde vorte skulda for involvering i konspirasjonen for å myrde Trotskij.

Til Chile i 1943

I 1943, då han kom tilbake til Chile, la Neruda ut på ei reise i Peru, der han besøkte Machu Picchu. Denne opplevinga inspirerte seinare Alturas de Macchu Picchu, eit dikt i boklengd i 12 delar som han fullførte i 1945. Diktet uttrykte den aukande forståinga hans for og interesse for dei gamle sivilisasjonane i Amerika. Han utforska dette temaet vidare i Canto General (1950). I Alturas feira Neruda Macchu Picchu, men fordømde også slaveriet som hadde gjort det mogleg. I Canto XII bad han dei døde i mange hundreår om å bli gjenfødde og tale gjennom han. Martín Espada, ein poet og professor i kreativ skriving ved University of Massachusetts Amherst, har hylla verket som eit meisterverk, og erklært at «det finst ikkje noko større politisk dikt».

Kommunisme

Pablo Neruda

Den poetiske arven etter Neruda er vevd saman med hans politiske glød for kommunisme. Pablo Neruda omfamna kommunismen, og beundra spesielt Sovjetunionen og Josef Stalin. Han uttrykte stønaden gjennom dikt og talar, og fekk utmerkingar som Stalins fredspris. Éin konsekvens synte seg som friksjon med jamaldra, slik som venen, den meksikanske poeten Octavio Paz, som kritiserte Nerudas aukande stalinisme. Trass i seinare uttrykk for å vere desillusjonert av utviklinga i Sovjetunionen og i Kina med maoismen, heldt Neruda fram med truskap til den kommunistisk ideologien, og fungerte til og med som kommunistisk senator i Chile frå 1945 fram til han gjekk i skjul og i eksil i 1948. Då den chilenske presidenten Gabriel González Videla, som han hadde stødd, vende seg mot kommunistpartiet, førte det til at Neruda offentleg fordømde Videla i ein berømt tale. Han heldt fram med å kjempe for sine revolusjonære idéar, det inkluderte stønad til Fidel Castro på Cuba.

Eksil, retur og siste år

I 1947 hende eit valdeleg oppgjer mot streikande gruvearbeidarar i byen Lota. Arbeidarane blei fengsla og samla i ein konsentrasjonsleir noko som førte til at Neruda heldt den dramatiske talen i senatet kjent som Yo acuso («Eg anklagar»). Frå 1948 til 1952 blei Pablo Neruda utsett for forfølging og gjekk i skjul. Støtta av sympatisørar unngjekk han arrestasjon og flykta til slutt til Argentina. Han reiste deretter mykje i Europa, Asia og Sovjetunionen under det tre år lange eksilet sitt. I Mexico fann han kjærleiken til Matilde Urrutia, og inspirerte poesien hans og hemmelege møte. Trass i utfordringar publiserte han innverknadsrike verk som Canto General. Nerudas retur til Chile i 1952 fall saman med politiske skifte, og han vart ein nøkkelfigur som stødde Salvador Allende. Tilbake i Chile møtte han motstand frå Sambandsstatane på grunn av den kommunistiske overtydinga si og møtte forsøk på å sverte ryktet sitt. Trass i dette voks ryet hans som poet globalt. Han vart invitert til New York i 1966, og fekk innreiseløyve med hjelp frå Arthur Miller, trass i si kommunistiske overtyding. og bidrog til starten på opptining av spenningar i den kalde krigen. Dei seinare åra heldt han fram med sin aktivisme og støtte for venstreorientert omstende, inkludert det å beklage Che Guevara sin død.

I 1970 stødde Pablo Neruda venen Salvador Allende i hans vellykka kampanje for chilensk presidentskap. Etter det vart Neruda utnemnd til ambassadør i Frankrike, hans siste diplomatiske teneste. Trass i helseproblem, forhandla han om Chile si utanlandsgjeld. Etter tildelinga av nobelprisen i 1971, møtte han kritikk for tidlegare politiske synspunkt. Då militærkuppet i Chile i 1973 utvikla seg, vart Neruda diagnostisert med kreft og uttrykte frykt for attentat.

Memoarane hans vart publiserte posthumt, og avslørte dei varige engasjementa hans for demokratiske ideal. Arven etter Neruda med hans politiske overtyding, samanvove med litterære dugleik, gjer han til eit symbol på motstand og kunstnarisk integritet. Som poet og politisk skikkelse er han framleis innverknadsrik, utfordrar undertrykking og tar til orde for rettferd.

Kontroversar

Ettersom Neruda døydde berre 12 dagar etter militærkuppet, meinte mange at dødsfallet skjedde under mistenkjelege omstende med spekulasjonar om politiske motiv. Frå 2013 vart det sett i verk undersøkingar for å klårlegge omstenda utan at det har stogga spekulasjonane. I februar 2024 vedtok ankedomstolen i Santiago at etterforskinga skal takast opp at.

Strid om verka i vesteuropeiske land

I DDR kom den første utgjevinga av dikt allereie i 1949. På grunn av dei eksplisitt politiske (kommunistiske) sidene av arbeidet hans og hans langvarige positive haldning til Stalin, vart arbeidet hans ignorert i mange vesteuropeiske land fram til 1960-talet. Neruda, som gav seg ut for å vere folkets poet, dediserte ein nesten salmeliknande ode til Stalin etter hans død i 1953, noko som nær kosta Neruda nobelprisen i 1971. Haldninga til Neruda i vesten endra seg først i kjølvatnet av den store verdsomspennande sympatien for Chile etter militærkuppet i 1973.

Valdtekt

I den posthumt publiserte sjølvbiografien «Jeg tilstår at jeg har levet: erindringer» er det ein del i kapittel 4 der forfattaren skildrar det som liknar valdtekt av ei kvinne medan han var konsul på Ceylon i 1929. Neruda set denne «opplevinga» i samanheng med minne om seksuelle kontaktar med andre kvinner og spesielt med historia om ei ung kvinne som fortel om opplevinga si. Det er ingen open vald der. Denne kvinna og vennane hennar var «mørkebrune og gyldne piker med blod fra boere, engelskmenn og dravider» og – «ingen prostituert. Snarere et koloniprodukt» – og han understrekar: «Denne fortellingen gjorde sterkt inntrykk på meg, og jeg følte ikke annet enn sympati for henne».

Verk

Originale utgjevingar

• Crepusculario. Santiago, Ediciones Claridad, 1923.
• Veinte poemas de amor y una canción desesperada. Santiago, Editorial Nascimento, 1924.
• Tentativa del hombre infinito. Santiago, Editorial Nascimento, 1926.
• Anillos. Santiago, Editorial Nascimento, 1926. (Prosa poética de Pablo Neruda y Tomás Lago.)
• El hondero entusiasta. Santiago, Empresa Letras, 1933.
• El habitante y su esperanza. Novela. Santiago, Editorial Nascimento, 1926.
• Residencia en la tierra (1925–1931). Madrid, Ediciones del Árbol, 1935.
• España en el corazón. Himno a las glorias del pueblo en la guerra: (1936–1937). Santiago, Ediciones Ercilla, 1937.
• Nuevo canto de amor a Stalingrado. México, 1943.
• Tercera residencia (1935–1945). Buenos Aires, Losada, 1947.
• Alturas de Macchu Picchu. Ediciones de Libreria Neira, Santiago de Chile, 1948.
• Canto general. México, Talleres Gráficos de la Nación, 1950.
• Los versos del capitán. 1952.
• Todo el amor. Santiago, Editorial Nascimento, 1953.
• Las uvas y el viento. Santiago, Editorial Nascimento, 1954.
• Odas elementales. Buenos Aires, Editorial Losada, 1954.
• Nuevas odas elementales. Buenos Aires, Editorial Losada, 1955.
• Tercer libro de las odas. Buenos Aires, Losada, 1957.
• Estravagario. Buenos Aires, Editorial Losada, 1958.
• Navegaciones y regresos. Buenos Aires, Editorial Losada, 1959.
  • Oda al Gato, opphavleg i Navegaciones y regresos.
• Cien sonetos de amor. Santiago, Editorial Universitaria, 1959.
• Canción de gesta. La Habana, Imprenta Nacional de Cuba, 1960.
• Poesías: Las piedras de Chile. Buenos Aires, Editorial Losada, 1960. Las Piedras de Pablo Neruda
• Cantos ceremoniales. Buenos Aires, Losada, 1961.
• Memorial de Isla Negra. Buenos Aires, Losada, 1964. 5 volúmenes.
• Arte de pájaros. Santiago, Ediciones Sociedad de Amigos del Arte Contemporáneo, 1966.
• Fulgor y muerte de Joaquín Murieta. Santiago, Zig-Zag, 1967. La obra fue escrita con la intención de servir de libreto para una ópera de Sergio Ortega.
• La Barcarola. Buenos Aires, Losada, 1967.
• Las manos del día. Buenos Aires, Losada, 1968.
• Comiendo en Hungría. Editorial Lumen, Barcelona, 1969. (En co-autoría con Miguel Ángel Asturias)
• Fin del mundo. Santiago, Edición de la Sociedad de Arte Contemporáneo, 1969. Con Ilustraciones de Mario Carreño, Nemesio Antúnez, Pedro Millar, María Martner, Julio Escámez y Oswaldo Guayasamín.
• Aún. Editorial Nascimento, Santiago, 1969.
• Maremoto. Santiago, Sociedad de Arte Contemporáneo, 1970. Con Xilografías a color de Carin Oldfelt Hjertonsson.
• La espada encendida. Buenos Aires, Losada, 1970.
• Las piedras del cielo. Editorial Losada, Buenos Aires, 1970.
• Discurso de Estocolmo. Alpignano, Italia, A. Tallone, 1972.
• Geografía infructuosa. Buenos Aires, Editorial Losada, 1972.
• La rosa separada. Éditions du Dragon, París, 1972 con grabados de Enrique Zañartu.
• Incitación al Nixonicidio y alabanza de la revolución chilena. Santiago, Empresa Editora Nacional Quimantú, Santiago, 1973.

Utgjevingar i gjendikting på norsk

• «Den store sangen», Canto general, 1950, Halvor Roll, Gyldendal 1991
• «Kapteinens vers», Los versos del capitán, 1952, Kjartan Fløgstad, Den norske Lyrikklubben 2004
• «Balladen om Joaquin Murieta», Fulgory muerte de Joaquin Murieta, 1967, Åse-Marie Nesse, Samlaget 1972
• «Ennå», Aún, 1969, Kari Kemény, Oktober forlag 1986
• «Dikt i utval», Kjartan Fløgstad, Den norske Bokklubben 1973

Referansar

Kjelder

Originale kjelder på engelsk og spansk

• Denne artikkelen bygger på «Pablo Neruda» frå Wikipedia på engelsk, den 24. mars 2024. Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:

• Feinstein, Adam (2004). Pablo Neruda: A Passion for Life, Bloomsbury. ISBN 978-1-58234-410-2
• Neruda, Pablo (1977). Memoirs (translation of Confieso que he vivido: Memorias), translated by Hardie St. Martin, Farrar, Straus, and Giroux, 1977. (1991 edition: ISBN 978-0-374-20660-4)
• Shull, Jodie (January 2009). Pablo Neruda: Passion, Poetry, Politics. Enslow. ISBN 978-0-7660-2966-8. Arkivert frå originalen 10 July 2011. Henta 23 February 2009. 
• Tarn, Nathaniel, Ed (1975). Pablo Neruda: Selected Poems. Penguin.
• Burgin, Richard (1968). Conversations with Jorge Luis Borges, Holt, Rinehart, & Winston
• Consuelo Hernández (2009). "El Antiorientalismo en Pablo Neruda;" Voces y perspectivas en la poesia latinoamericanana del siglo XX. Madrid: Visor 2009.

• Avsnittet Kontroversar bygger på «Pablo Neruda, Kontroversen» frå Wikipedia på tysk, den 24. mars 2024.

Kjelder på norsk

• Neruda, Pablo (1975). Jeg tilstår at jeg har levet. Gyldendal. s. 212-213. ISBN 8205081891. , omsett frå spansk av Kjell Risvik
• Skei, Hans H. (2004). Pablo Neruda. De norske bokklubbene. ISBN 8252546323.  kort biografi

Bakgrunnsstoff

• «Pablo_Neruda» i Store norske leksikon, snl.no.
• César Chelala (28. mars 2021). «Pablo Neruda, Man of words, man of politics».