Parsifal
| WWV 111 Opera av Richard Wagner | |
 Parsifal på veg til gralsborgen, illustrasjon av Ferdinand Leeke (1920) | |
| Periode | Romantikken |
|---|---|
| Urframføring | 26. juli 1882 |
| Typisk lengd | ca. 4 ½ timar |
| Satsar/akter | 3 aktar |
| Libretto av | Richard Wagner |
Parsifal, WWV 111, er ein tyskspråkleg opera i tre akter med tekst og musikk av Richard Wagner. Han er lausleg basert på Wolfram von Eschenbach sitt episke dikt Parzival frå 1200-talet, som handlar om kong Arthur sin riddar Parsival og hans leit etter den heilage gralen.
Wagner fekk ideen til verket i april 1857, men fullførte det ikkje før 25 år seinare. Det var hans siste fullførte opera, og under komposisjonen utnytta han den spesielle akustikken til festspelhuset i Bayreuth. Parsifal vart først framført under den andre Bayreuth-festivalen i 1882. Bayreuth-festivalen hadde monopol på produksjonar av verket fram til 1903, då operaen vart framført ved Metropolitan Opera i New York.
Wagner beskreiv ikkje Parsifal som ein opera, men som Ein Bühnenweihfestspiel («eit festspel for heilaggjering av scena»). I Bayreuth har det oppstått ein tradisjon at publikum ikkje applauderer på slutten av første akt.
Wagner sin stavemåte «Parsifal», i staden for «Parzival» som han hadde brukt fram til 1877, var informert av ein av teoriane om namnet Percival, om at det er av persisk opphav, Parsi (eller Parseh) Fal, som betyr 'den reine (eller arme) dåre'.[1][2]
Roller[endre | endre wikiteksten]
| Rolle | Stemmeleie | Rollebesetning, 26. juli 1882
Dirigent: Hermann Levi[3] |
Rollebesetning, 24. desember 1903
Dirigent: Alfred Hertz[4] |
|---|---|---|---|
| Parsifal | tenor | Hermann Winkelmann | Alois Burgstaller |
| Kundry | sopran eller mezzosopran | Amalie Materna | Milka Ternina |
| Gurnemanz, ein gammal og erfaren gralsriddar | bass | Emil Scaria | Robert Blass |
| Amfortas, gralsrikets herskar | baryton | Theodor Reichmann | Anton van Rooy |
| Klingsor, ein trollmann | bassbaryton | Karl Hill | Otto Goritz |
| Titurel, far til Amfortas | bass | August Kindermann | Marcel Journet |
| To gralsriddarar | tenor,
bass |
Anton Fuchs
Eugen Stumpf |
Julius Bayer
Adolph Mühlmann |
| Fire væpnarar | sopran,
alt, to tenorar |
Hermine Galfy
Mathilde Keil Max Mikorey Adolf von Hübbenet |
Katherine Moran
Paula Braendle Albert Reiss Willy Harden |
| Seks blomsterpiker | tre sopranar,
tre altar eller seks sopranar |
Pauline Horson
Johanna Meta Carrie Pringle Johanna André Hermine Galfy Luise Belce |
Isabelle Bouton
Ernesta Delsarta Miss Förnsen Elsa Harris Lillian Heidelbach Marcia Van Dresser |
| Stemme frå ovan, Eine Stimme | alt | Sophie Dompierre | Louise Homer |
| Gralsriddere, gutar, blomsterpiker (kor) | |||
Orkestrering[endre | endre wikiteksten]
Parsifal er komponert for følgjande instrument:
- 3 tverrfløyter, 3 oboar, engelsk horn, 3 klarinettar, bassklarinett, 3 fagottar, kontrafagott
- 4 valthorn, 3 trompetar, 3 trombonar, tuba
- 4 paukar, skarptromme
- 2 harpar
- første- og andrefiolinar, bratsjar, celloar, kontrabassar
Sceneorkester:
- 4 kyrkjeklokker, 6 valthorn, 6 trompetar, 6 trombonar
- ei toremaskin blir nytta i den augneblinken Klingsors slott blir øydelagt
Handling[endre | endre wikiteksten]
Stad: Riket til gralen, hallen til gralstempelet og Klingsors rike, Nord-Spania
Tid: tidleg mellomalder
Innspelingar av Parsifal[endre | endre wikiteksten]
Parsifal vart uttrykkeleg komponert for scena i Bayreuth, og mange av dei mest berømte innspelingane av operaen kjem frå liveopptak av scena. Før LP-epoken dirigerte Karl Muck utdrag frå operaen i Bayreuth, som framleis blir rekna som nokre av dei beste framføringane av operaen på plate (dei inneheld òg det einaste lydbeviset av klokkene som vart konstruerte for premieren til verket, som seinare vart smelta av nazistane under andre verdskrigen). Hans Knappertsbusch var dirigenten som var nærast assosiert Parsifal i Bayreuth i etterkrigsåra, og framføringa under den musikalske leiinga hans i 1951 markerte gjenåpningen av Bayreuth-festivalen etter andre verdskrigen. Desse historiske framføringane vart spelt inn i mono-lyd, opphavleg utgitt, men no ikkje lenger tilgjengeleg på Teldec-etiketten, og utgitt i 2003 på Naxos Historical. Knappertsbusch spelte inn operaen for Philips i 1962 i stereo, og denne utgivinga blir ofte verdsett som den klassiske Parsifal-innspelinga.[5] Det er òg mange «uoffisielle» liveopptak frå Bayreuth, som fangar nesten alle Parsifal-rollebesetningar som nokon gong er dirigerte av Knappertsbusch.
Blant studioinnspelingane har dei av Georg Solti, Herbert von Karajan og Daniel Barenboim (dei to sistnemnde som begge dirigerer Berlinfilharmonien) fått gode meldingar.[6] Von Karajan-innspelinga vart kåra til «årets plate» under Gramophone Awards 1981. Også høgt sett på er ei innspeling av Parsifal dirigert av Rafael Kubelík. Denne var opphavleg spelt inn for Deutsche Grammophon, men aldri utgitt, og er no tilgjengeleg på Arts Archives-etiketten.
Under sendinga av BBC Radio 3 CD Review - Building a Library den 14. desember 2013 undersøkte musikkritikaren David Nice innspelingar av Parsifal og anbefalte innspelinga frå 1980 av Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, dirigert av Rafael Kubelik, som det beste tilgjengelege valet.[7]
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- ↑ Buschinger, Danielle (2007), Das Mittelalter Richard Wagners, Königshausen & Neumann, s. 140, ISBN 978-3-8260-3078-9, OCLC 133048085, henta 5. juni 2022
- ↑ Unger, Max (1932). «The Persian Origins of 'Parsifal' and 'Tristan'». The Musical Times 73 (1074): 703–705. ISSN 0027-4666. doi:10.2307/917595.
- ↑ «Gherardo Casaglia - Almanacco», almanac-gherardo-casaglia.com, henta 5. juni 2022
- ↑ «BiblioTech PRO V3.2b», archives.metoperafamily.org, henta 5. juni 2022
- ↑ Opera on record, Alan Blyth, Malcolm Walker, Harper & Row, 1982, ISBN 0-06-090910-2, OCLC 8264390, henta 5. juni 2022
- ↑ Blyth, Alan (1992), Opera on CD : the essential guide to the best CD recordings of 100 operas, Kyle Cathie, ISBN 1-85626-056-9, OCLC 27935196, henta 5. juni 2022
- ↑ «BBC Radio 3 - CD Review, Wagner 200 Building a Library: Parsifal, Wagner: Parsifal», BBC (på engelsk), henta 5. juni 2022
- Denne artikkelen bygger på «Parsifal (opera)» frå Wikipedia på bokmål, og «Parsifal» frå Wikipedia på engelsk den 5. juni 2022.
Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]
- Introduksjon til Parsifal hos BBC Radio 3, gjester diskuterer Wagners siste opera (engelsk)
- Wagner: Parsifal hos BBC Radio 3: CD Review: musikkritiker David Nice undersøker og anbefaler innspelingar av Parsifal (engelsk)
- Monsalvat. Nettstad av Derrick Everett om Parsifal (engelsk)
- Engelsk og tysk libretto med merknadar frå Wagner
- IMSLP: Fullt partitur for Parsifal
- Meldingar av Parsifal-innspelingar af Parsifal av Geoffrey Riggs.
Litteratur[endre | endre wikiteksten]
- Lucy Beckett (1981) Richard Wagner: Parsifal. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29662-5.
- Dieter Borchmeyer (1982) Das Theater Richard Wagners. Idee ─ Dichtung ─ Wirkung, Stuttgart (Reclam); Engelsk oversettelse: Drama and the World of Richard Wagner, Princeton (Princeton University Press) 2003, ISBN 978-0-691-11497-2.
- Paul Dawson-Bowling (2013). The Wagner Experience and its meaning to us. Old Street Publishing ISBN 978-1-908-69943-5
- John Deathridge (2008). Wagner: Beyond Good and Evil. Berkeley, California: University of California Press. ISBN 978-0-520-25453-4.
- Martin Geck (2013). Richard Wager - A Life in Music. The Univerdity of Chicago press ISBN 978-0-226-92462-5
- Martin Gregor-Dellin (1983). Richard Wagner: his life, his work, his Century. William Collins. ISBN 0-00-216669-0.
- Bryan Magee (2001). Wagner and Philosophy. Penguin Books. ISBN 0-14-029519-4
- Barry Millington (2006). The New Grove Guide to Wagner and his Operas. Oxford University Press ISBN 978-0-195-30588-3
- Ernest Newman (1976). The Life of Richard Wagner. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29149-6.
- Friedrich Nietzsche (1887). Moralens genealogi, overs. Arild Haaland. Gyldendal 1969.
- Roger Scruton (2020) Wagner's Parsifal: The Music of Redemtion. Allen Lane. ISBN 9780241419694
