Piraja
Piraja er ei fellesnemning for fleire søramerikanske ferskvassfiskar i karpelaks-familien med markerte, skarpe tenner. Dei er normalt frå 15 til 25 centimeter lange. Navnet «piraja» kjem via spansk piraña eller portugisisk piranha frå tupi-guarani der pirá betyr 'fisk' og sanha eller ranha betyr 'tann'.
Pirajaer lever i elver i Sør-Amerika. Hovudsakleg finst fiskane i Amazonas og i elver i Guyana og Paraguay. Arten Pygocentrus piraya lever i elva Rio São Fransisco i Brasil. Dei lever stort sett av frø og plantemateriale, og som predatorar og åtseletarar på insekt og andre fisk.[1]
Nokre av fiskane kan gå til åtak på menneske. Dei har eit ufortent rykte på seg for å vera menneskeetarar, sjølv om visse territorielle artar kan angripa badande menneske for å forsvara territoriet sitt, særleg når vasstanden er låg.[2]
Vandrehistorier om piraja seier at nokre av dei (Pygocentrus nattereri) kan eta alt kjøtet av eit stort dyr, som kveg eller menneske, på nokre sekund. [3] Den amerikanske presidenten Theodore Roosevelt skildra fisken som særs blodtørstig og farleg etter å ha vitja Brasil i 1913, og vore vitne til at fiskar som var blitt fanga i eit lite område i fleire dagar av lokale fiskarar beit sund i ei ku som blei dytta oppi vatnet.[4][5]
Ei anna vandrehistorie frå Brasil fortel at fiskane stimer raskt gjennom elvene og går til åtak på det første kveget som går i vatnet, slik at resten av bølingen kan gå trygt over.[6] Denne åtferda blei funnen å ikkje stemma av forsking utført av Helder Queiroz og Anne Magurran i Biology Letters.[7]
Piraja som blodtørstige fiskar er blitt skildra i fleire filmar, som James Bond-filmen You Only Live Twice frå 1967, Piranha frå 1978, Piranha II: The Spawning frå 1981 og Piranha 3D frå 2010.
Seks piraja-slekter[endre | endre wikiteksten]
- Pygocentrus (ekte pirajaer) med 3 ulike artar: Pygocentrus cariba, Pygocentrus nattereri og Pygocentrus piraya.
- Serrasalmus (pirambebaer) har meir enn 20 artar.
- Pristobrycon, 5 artar
- Pygopristis
- Catoprion
- Citharinus
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- ↑ «Piranha 'less deadly than feared'». BBC News Online. 2. juli 2007. Henta 2. juli 2007.
- ↑ Mol, Jan H. (2006). «Attacks on humans by the piranha Serrasalmus rhombeus in Suriname». Studies on Neotropical Fauna and Environment 41 (3): 189. doi:10.1080/01650520600630683. lay summary Arkivert 2010-10-15 ved Wayback Machine.. Oppgjeve av Engelsk Wikipedia
- ↑ «Piranhas vermelhas são medrosas e comem vegetais». EcoTerra Brasil. 2004. Arkivert frå originalen 16. januar 2011. Henta 9. mai 2014.
- ↑ Julia Layton. «Can piranhas really strip a cow to the bone in under a minute?». HowStuffWorks. Henta 22. mai 2009.
- ↑ Howard, Brian Clark. «13 Scariest Freshwater Fish: Piranha». National Geographic. Henta 4 October 2012. Oppgjeve av Engelsk Wikipedia.
- ↑ Gonçalves, Alfredo J. (10. juli 2007). «Boi de Piranha».
- ↑ Queiroz, Helder; Magurran, Anne E (2005). «Safety in numbers? Shoaling behaviour of the Amazonian red-bellied piranha». Biology Letters 1 (2): 155–7. PMC 1626212. PMID 17148153. doi:10.1098/rsbl.2004.0267.
- «Piraja» (14. juni 2012), Store norske leksikon. Henta 9. mai 2014.
- Denne artikkelen bygger på «Piraya» frå Wikipedia på bokmål, og «Piranha» frå Wikipedia på engelsk den 9. mai 2014.
Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]
- Tree of Life: Characiformes Besøkt 28. september 2007
- piranha-info.com
- Studie: Pirayaer er ikke utelukkende kjøttetende