Hopp til innhald

Purpurmarihand

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Purpurmarihand


Status i Noreg: EN Sterkt truga

Systematikk
Rike: Planteriket
Klasse: Einfrøblada
Orden: Aspargesordenen
Familie: Orkidéfamilien
Slekt: Dactylorhiza
Art: D. majalis
Vitskapleg namn
Dactylorhiza majalis ssp. purpurella
(T. & T.A.Stephenson) D.M.Moore & Soó
Økologi
Habitat: kalkrik sanddyne
Utbreiing: landa rundt Nordsjøen

Purpurmarihand (Dactylorhiza majalis ssp. purpurella) er ei plante i marihandslekta Dactylorhiza i orkidéfamilien (marihandfamilien) Orchidaceae.[1]

Systematikk

[endre | endre wikiteksten]

Purpurmarihand blei tidlegare ofte rekna som ein eigen art, D. purpurella, men blir no rekna til kongsmarihand-gruppa D. majalis, og har status som underart.[2] Heile gruppa er tetraploid og har truleg kome til ved hybridisering mellom dei to diploide plantene engmarihand (D. incarnata) og skogmarihand (D. maculata ssp. fuchsii), kopla med dobling av kromosomtalet.[3]

Andre underartar av kongsmarihand i Noreg er smalmarihand (ssp. sphagnicola) og lappmarihand (ssp. lapponica). I Sør-Sverige og Danmark veks nominatunderarten (ssp. majalis).

I Field Guide to the Orchids of Europe and the Mediterranean (2019) og i WFO – The World Flora Online er purpurmarihand rekna som underart,[4][5] medan Plants of the World Online reknar taksonet som ein eigen art D. purpurella.[6]

Utbreiing

[endre | endre wikiteksten]

Purpurmarihand er bunden til kalkrikt sanddynelandskap nær sjøen i Rogaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal.[7] Planta har òg vore funne i Ørland i Trøndelag, men kan vere utgått der.[8] Purpurmarihand er freda, men er truga av både redusert beite og nedbygging av lokalitetar.[9] Purpurmarihand er derfor på Norsk raudliste for artar (2021) med statusen sterkt truga (EN).[10]

Arten finst òg i Danmark (status LC, dansk namn purpur-gøgeurt)[11] og på Færøyane (VU, sera sjáldsom, færøysk namn reyður børkubóndi).[12][13] I den danske Naturbasen er det oppgitt to varietetar:

  • D. majalis ssp. purpurella var. purpurella (LC, dansk namn purpur-gøgeurt)[11]
  • D. majalis ssp. purpurella var. cambrensis (LC, dansk namn vendsyssel-gøgeurt)[14]

På Dei britiske øyane er purpurmarihand (engelsk namn northern marsh orchid) rekna som ein art D. purpurella og er rekna som livskraftig (LC) i både den britiske og den irske raudlista,[15][16] på same måte som lokalt i England og Wales,[17][18] og han er ikkje nemnd for tiltak i Skottland.[19] Ein har tidlegare rekna med to underartar (ssp. purpurella og ssp. cambrensis), som no blir rekna som varietetar.[20][15] Underarten ssp. cambrensis (engelsk namn Welsh marsh orchid) har vore verna gjennom den britiske Handlingsplan for biodiversitet [21] og er rekna som sårbar (VU) i Wales og Skottland.[18][19]

I Nederland er purpurmarihand nyleg funne på Dei vestfrisiske øyane og på fastlandet heilt i nord.[22] Han er så langt ikkje raudlistevurdert.

Hybridar

[endre | endre wikiteksten]

Hybridar mellom purpurmarihand og grasmarihand (Dactylorhiza incarnata ssp. incarnata × majalis ssp. purpurella eller Dactylorhiza ×latirella)[23] er funne på det nordlege Vestlandet i Noreg,[24] i Danmark[25] og i dei nordlege delane av Dei britiske øyane.[20] I Danmark er det òg registrert hybridar mellom purpurmarihand og dynemarihand (Dactylorhiza incarnata ssp. coccinea × majalis ssp. purpurella).[25]

Hybridar med flekkmarihand (Dactylorhiza maculata ssp. maculata × majalis ssp. purpurella eller Dactylorhiza ×formosa)[26] er i Noreg registrert i Rogaland og Sogn og Fjordane,[24] han finst òg i Danmark,[25] og på Dei britiske øyane er han rekna som den vanlegaste orkidéhybriden i den nordlege delen av Storbritannia og i Irland.[20] Ganske vanleg på Dei britiske øyane er òg hybriden mellom purpurmarihand og skogmarihand (Dactylorhiza maculata ssp. fuchsii × majalis ssp. purpurella eller Dactylorhiza ×venusta),[27] men han er ikkje funne i Norden. Hybridar med stormarihand (Dactylorhiza majalis ssp. praetermissa × majalis ssp. purpurella eller Dactylorhiza ×salteri) er svært sjeldne og er berre funne i Wales.[28][20]

På dei britiske øyane er det registrert hybridar med grønkurle (Dactylorhiza majalis ssp. purpurella × viridis eller Dactylorhiza ×viridella)[29] i Irland og på Hebridane i Skottland.[20]

Purpurmarihand kan òg danne ein intergenerisk hybrid (hybrid mellom ulike slekter) med grannbrudespore (Dactylorhiza majalis ssp. purpurella × Gymnadenia borealis eller ×Dactylodenia varia).[30] Han er funnen i Nord-England, Skottland og Irland.[20]

Vernetiltak

[endre | endre wikiteksten]

I samband med Ryfast-utbygginga blei Vegvesenet i mars 2015 pålagt å flytte ein forekomst av purpurmarihand frå midtrabatten på motorvegen til Mostun ved Mosvatnet i Stavanger.[31]

Referansar

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ «Artsdatabanken: Artsopplysningar purpurmarihand». Artsdatabanken. Henta 23. februar 2022. 
  2. ↑ «Artsdatabanken: Namnetre purpurmarihand». Artsdatabanken. Henta 23. februar 2022. 
  3. ↑ Genetisk variasjon og taksonomi i gruppa blir handsama i:
    Mikael Hedrén; et al. (2012). «Systematisk position av några norska Dactylorhiza-former» (PDF). Blyttia 70 (3): 139–155. ISSN 0006-5269. 
  4. ↑ Rolf Kühn, Henrik Æ. Pedersen, Philip Cribb (2019). Field Guide to the Orchids of Europe and the Mediterranean. London: Kew Publishing. ISBN 978-1-84246-669-8. 
  5. ↑ «Dactylorhiza majalis subsp. purpurella», World Flora Online, henta 1. april 2025 
  6. ↑ «Dactylorhiza purpurella». Plants of the World Online. Henta 1. april 2025. 
  7. ↑ «Artskart: Purpurmarihand, registrerte funn etter 2010». Artsdatabanken. Henta 23. februar 2022. 
  8. ↑ Gunnar Engan og Harald Bratli (2002). «Biologisk mangfold i Ørland kommune» (PDF). NIJOS-Rapport. NIJOS: Norsk institutt for jord- og skogkartlegging. s. 66. Henta 23. februar 2022. 
  9. ↑ «Forskrift om fredning av truede arter». Lovdata. 21. desember 2001. Henta 27. februar 2022. 
  10. ↑ «Raudlista: Purpurmarihand». Artsdatabanken. 24. november 2021. Henta 23. februar 2022. 
  11. ↑ 11,0 11,1 «Naturbasen: Purpur-Gøgeurt Dactylorhiza majalis ssp. purpurella var. purpurella». Naturbasen. Henta 7. mars 2022. 
  12. ↑ Manna Maria Fosaa mfl. (2005). «Reyðlisti. Náttúrulýsing lendi og sløg» (PDF). Føroya Náttúrugripasavn. 
  13. ↑ Føroya náttúra. Lívfrøðiligt margfeldi. Tórshavn: Føroya Skúlabókagrunnur. 2006. s. 223. ISBN 99918-0-407-2. 
  14. ↑ «Naturbasen: Vendsyssel-Gøgeurt Dactylorhiza majalis ssp. purpurella var. cambrensis». Naturbasen. Henta 7. mars 2022. 
  15. ↑ 15,0 15,1 «GB Red List for vascular plants (revised Feb 2021)». Botanical Society of Britain & Ireland. 2021. Henta 9. mars 2022. 
  16. ↑ «Ireland Red List No. 10: Vascular Plants» (PDF). National Parks & Wildlife Service. 2016. Henta 9. mars 2022. 
  17. ↑ «A Vascular Plant Red List for England» (PDF). Botanical Society of Britain & Ireland. 2014. Henta 9. mars 2022. 
  18. ↑ 18,0 18,1 «A Vascular Plant Red Data List for Wales / Rhestr o Blanhigion Fasgwlaidd Data Coch ar gyfer Cymru». Plantlife Wales. 2008. Henta 9. mars 2022. 
  19. ↑ 19,0 19,1 «Scottish Biodiversity List». Scotland's Nature Agency / Buidheann Nàdair na h-Alba. 2020. Henta 9. mars 2022. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 Anne and Simon Harrap (2009). Orchids of Britain and Ireland (2. utg.). London: A & C Black. ISBN 978-1-408-10571-9. 
  21. ↑ «UK Biodiversity Action Plan» (PDF). Joint Nature Conservation Committee. 2007. Henta 9. mars 2022. 
  22. ↑ «Verspreidingsatlas Vaatplanten: Dactylorhiza purpurella». FLORON. Henta 17. januar 2024. 
  23. ↑ «PoWO: Dactylorhiza × latirella». Plants of the World Online. Henta 27. mars 2025. 
  24. ↑ 24,0 24,1 Reidar Elven mfl. (2022). Norsk flora (8. utg.). Oslo: Det Norske Samlaget. s. 192–193. 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Henrik Ærenlund Pedersen og Niels Faurholdt (2010). Danmarks vilde orkidéer. København: Gyldendalske Boghandel, Nordisk Forlag. s. 69–77. ISBN 978-87-02-06386-8. 
  26. ↑ «PoWO: Dactylorhiza × formosa». Plants of the World Online. Henta 1. april 2025. 
  27. ↑ «PoWO: Dactylorhiza × venusta». Plants of the World Online. Henta 27. januar 2023. 
  28. ↑ «PoWO: Dactylorhiza × salteri». Plants of the World Online. Henta 27. januar 2023. 
  29. ↑ «PoWO: Dactylorhiza × viridella». Plants of the World Online. Henta 27. januar 2023. 
  30. ↑ «PoWO: × Dactylodenia varia». Plants of the World Online. Henta 27. januar 2023. 
  31. ↑ «Her er den sjeldne orkideen i trygg jord». NRK. 5. mars 2015. Henta 23. februar 2022. 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]


Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Purpurmarihand&oldid=3613001»