Samisk lydhistorie
Samisk lydhistorie er historia til lydovergangane frå det finsk-samiske urspråket til dagens moderne samiske språk, ei historie som strekker seg over 2000 år. Lydhistoria er ein del av den allmenne samiske språkhistoria.
Utviklinga til vokalane i første og andre staving har vore ulik, og framstillinga går dermed gjennom dei kvar for seg. Deretter går ho gjennom endringane for konsonantane. For kvart tilfelle går framstillinga gjennom utviklinga fram til moderne nord- og sørsamisk, med sideblikk til finsk. Metoden for å kome fram til dei ulike språkstega er samanliknande historisk språkforsking, slik det kjem fram basert på lydmønstra i lånord og felles arveord. Sentralt for rekonstruksjonen er ikkje å finne like ord i dei ulike språka, men ord som skil seg frå kvarandre på ein systematisk måte.
Framstillinga som følgjer bygger på ein 150 år lang tradisjon med komparativ samisk og finsk språkforsking.[1]
Lydsystemet i ur-finsk-samisk
[endre | endre wikiteksten]Vokalane i første staving
[endre | endre wikiteksten]Det er mogleg å rekonstruere dette vokalsystemet for ur-finsk-samisk (her og i resten av artikkelen blir dei rekonstruerte formene presentert med det finsk-ugriske lydalfabetet):
| Korte vokalar | Lange vokalar | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Høg | i | ü | u | ī | ū | |
| Mid | e | o | ē | ō | ||
| Låg | ä | a | ||||
Vokalsystemet i finsk har endra seg relativt lite, samanlikna med utgangspunktet
| Vokalar | Diftongerte lange vok. | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Høg | i | ü | u | ie | yö | uo | |
| Mid | e | ö | o | ||||
| Låg | ä | a | |||||
Nordsamisk, på si side, har fått eit femvokalsystem (eit seksvokalsystem, med fremre /á/ i nokre dialektar), og fleire diftongar.
| Vokalar | Diftongerte lange vok. | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Høg | i | u | ie | uo | |
| Mid | e | o | ea | oa | |
| Låg | a | ||||
Vokalane i andre staving
[endre | endre wikiteksten]For ur-finsk-samisk kan vi rekonstruere vokalsystemet for andre stavinga i ordet:[2]
| Vokalar | ||
|---|---|---|
| Mid | e | o |
| Låg | ä | a |
Systemet går så gjennom fire ulike fasar i utviklinga fram til moderne samiske språk, ein prosess som har vorte referert til som "den store samiske vokalendringa", ein prosess som har påverka alle dei samiske vokalane:
- Kvalitative endringar
- *ä og *a fell saman til *ȧ
- *o blir opna til *ᴒ
- e blir lukka til *ḙ
- Kvantitative endringar
- Korte vokalar blir lange
- Kvalitative endringar
- Velarisering av *ḙ til *ḙ̮
- Fronting: lang vokal *ȧ til *ē
- Kvalitative og kvantitative endringar
- *ḙ̮ blir opna til *e̮
Resultatet blir dette systemet:
| Korte | Lange | |||
|---|---|---|---|---|
| Høg | i | u | ē | ᴖˉ |
| Låg | e̬ | ȧˉ | ||
Den lange *ē blir deretter til i i nordsamisk og ie i sørsamisk.
Konsonantane
[endre | endre wikiteksten]Konsonantane i det finsk-samiske urspråket
[endre | endre wikiteksten]For det finsk-samiske urspråket kan vi rekonstruere dette konsonantsystemet.
| Lab | Alv | Pal | Retr | Vel |
|---|---|---|---|---|
| p | t | k | ||
| ć | č | |||
| s | ś | š | ||
| δ | δ´ | |||
| v | j | |||
| m | n | ń | ŋ | |
| l | l´ | |||
| r |
Sibilantane s, s’, š er bevart i dei mordinske og perimiske språka. I finsk har s og s’ vorte s, men š har vorte h. I samisk har s og š vorte s og s har vorte č. Sjå nedanfor for døme.
Konsonantane i moderne nordsamisk og finsk
[endre | endre wikiteksten]Moderne samisk har eit konsonantsystem som skil seg lite frå utgangspunktet:
| Lab | Alv | Pal | Retr | Vel | Far |
|---|---|---|---|---|---|
| p | t | k | |||
| c | č | ||||
| s | š | h | |||
| ϑ/δ | |||||
| v | j | ||||
| m | n | ń | ŋ | ||
| l | l´ | ||||
| r |
Moderne finsk, på si side, har gått gjennom fleire endringar, og har mista både palatale og retroflekse konsonantar:
| Lab | Alv | Pal | Retr | Vel | Far |
|---|---|---|---|---|---|
| p | t/d | k | |||
| s | h | ||||
| v | j | ||||
| m | n | ŋ | |||
| l | |||||
| r |
Endringar i vokalsystemet
[endre | endre wikiteksten]Ur-finsk-samiske høge korte vokalar
[endre | endre wikiteksten]Ur-finsk-samisk kort /u/ har vorte til /o/ (dvs. ein kort å-lyd) i samisk:
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding (fi) |
|---|---|---|---|---|
| purra | borrat | bårredh | *pure- | ete, bite |
| tuli | dolla | dålle | *tule- | eld |
| ulko- | olgo- | ålko- | *ulko- | ute- |
| purje | borjjas | - | *purješ | segl |
| putki | boska | batske | *puč̣ke | røyr |
| puhua | bossut | båssudh | *pušo- | snakke |
| tuntea | dovdat | dobtedh | *tumte- | kjenne |
| kutea | gođđat | gårrodh | *kuδe | gyte |
| lukea | lohkat | låhkedh | *luke- | lese, rekne |
| usko | osku | - | *usko- | tru |
| kusi | gožža | - | *kunśe | piss |
I eldre finske lånord i samisk ser vi same vokalendringa: kumma < gopmi «under, spøkjelse», kuitenkin < goitge «likevel», kuva < govva «bilete», mutka < mohkki «sving», murhe < moraš «sorg». I yngre lån er det ikkje ei slik vokalendring, her tilsvarer finsk /u/ samisk /u/: kunnia > gudni «ære», kuru > gurra «søle», muistaa > muitit «hugse», mutta > muhto «men», runko > ruŋku «stamme», surkea > surgat «ynkeleg», uhata > uhkidit «truge».
Ur-finsk-samisk kort /i/ har vorte til /a/ i nordsamisk:
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| nimi | namma | nomme | *nime | namn |
| silmä | čalbmi | tjelmie | *śilmɑ̈ | auge |
| ilma | albmi | elmie | *ilmɑ | luft, himmel |
| pilvi | balva | balve | *pilve | sky |
| ikä | jahki | jahke | *ikɑ̈ | alder, år |
| pistää | bastit | bestedh | *pis-tɑ̈- | stikke |
| kire- | garas | garre | *kiri- | stram, hard |
| kiro | garru | garre | *kirɑ | hard |
| liki | lahka | lïhke | *liki | nær |
| miniä | mannji | mænnja | *mińɑ̈ | svigerdotter |
| rinta | raddi | räddie[3] | *rintɑ | bryst |
| viti | vahca | - | *viče |
I gamle lånord frå finsk til samisk har vi den same lydovergangen: hinta > haddi «pris», silta > šaldi «bru», viha > vašši «hat».
I nyare lånord tilsvarer finsk /i/ samisk /i/: pila > billi «spøk», pistää > bistit «stikke», tila > dilli «tilstand», kirja > girji «bok», kirkko > girku «kyrkje», hirmu > hirbma «ofseleg», ilma > ilbmi «luft», ihme > imaš «under, rar», itää > ihtit «spire», niska > niski «nakke», risti > rista «kross», sitkeä > siŧkat «seig».
Ur-finsk-samisk kort /y/ har vorte /a, dvs. vorte urunda og gått gjennom same utvikling som /i/:
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| kynsi | gazza | gadtse | *künče | negl, klo |
| yskä | aski | eskie | *üskɑ | hoste, bryst |
| ydin | ađa | jïrreme | *üδem | kjerne |
| pyrkiä | bargat | bargedh | streve etter | |
| syksy | čakča | tjaktje | *śükśi | haust |
| syli | salla | sïlle | *süli | fang |
I gamle lånord har vi same lydovergang syntyä > šaddat «bli». Samisk har ikkje /y/, så i nyare finske lånord blir finsk /y/ til samisk /i/:
pysyä > bissut «forbli», kypsyä > giksat «bli mogen», hylätä > hilgut «forkaste», ymmärtää > ipmirdit "forstå.
Samanfatningsvis kan ein seie at dei høge vokalane har vorte låge vokalar, høg bakre runda /u/ har vorte midtre runda /o/, mens høg fremre urunda /i, (y)/ har vorte låg urunda /a/.
Ur-finsk-samiske midtre korte vokalar
[endre | endre wikiteksten]Utviklinga av midtre ur-samisk-finske vokalar skil seg frå den for dei høge vokalane ved at den er avhengig av vokalkvaliteten i andre stavinga. Som det går fram av tabellen nedanfor blir ur-finsk-samisk *e i nordsamisk til a i ord som hadde fremre vokal *e i andre stavinga, men til ea i ord som hadde bakre vokal *a, *ᴖ i andre stavinga.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding | |
|---|---|---|---|---|---|
| Vokalen i andre staving var *-e | |||||
| mennä | mannat | mïnnedh, mænna | *mene- | gå | |
| lehti | lasta | laste | *lešte | blad | |
| veri | varra | vïrre | *vere | blod | |
| pelätä | ballat | bïlledh, bælla | *pele- | frykte | |
| pestä | bassat | bïssedh, bæssa | *pese | vaske | |
| tehdä | dahkat | darjodh | *teke- | gjere | |
| vene | fanas | vïnhtse | *veneš | båt | |
| keski | gaska | gaskoeh | *keske | midt | |
| Vokalen i andre staving var *-a/ä/o | |||||
| elää | eallit | jieledh | *elɑ̈- | leve | |
| mela | mealli | - | *melɑ | åre, finne | |
| keino | geaidnu | - | *kejno | veg, måte | |
| petaja | beahci | bietsie | *pečɑ̈ | furu | |
| kesä | geassi | giesie | *kesɑ̈ | sommar | |
| kertaa | geardi | gierdie | *kertɑ | gong | |
| neljä | njeallje | nieljie | *ńeljɑ̈ | fire | |
I eldre lånord blir *e til ea, uavhengig av vokalen i andre stavinga: terve > dearvvas «sunn», meri > mearra «hav», kerjetä > geargat «rekke, nå», henki > heagga «ande», heittää > heaitit «kaste, slutte», leski > leaska «enkje», neuvo > neavvu «råd», selkä > sealgi «rygg».
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| koski | guoika | guojke | *kośke | stryk |
| lohi | luossa | loese | *loše | laks |
| onki | vuogga | håagke | *oŋke | fiskekrok |
| soida | čuodjat | tjuojedh | *śoje- | ringe |
| solmu | čuolbma | tjuolme | *śolme | knute |
| tohtia | duostat | duostedh | *tošte- | våge |
| tosi | duohta | - | *tote | sann |
| koskea | guoskat | *koske | røre | |
| sormi | suorbma | soerme | *sorme | finger |
| kota | goahti | gåetie | *kota | telt, hytte |
| oksa | oaksi | åeksie | *oksa | grein |
| torua | doarrut | dåarodh | *toro- | slåst |
| kotka | goaskin | *kočka | ørn | |
| loma | loapmi | loåmie | *loma | opning |
| noita | noaidi | noejtie | *nojta | heks, trollmann |
| oiva | oaivi | åejjie | *ojva | hovud |
| olka | oalgi | åelkie | *olka | skulder |
| torjua | doarjut | dåarjodh | *torjo- | hindre |
Ur-finsk-samisk *o blir til uo i ord som hadde fremre vokal *e i andre stavinga, men til oa i ord som hadde bakre vokal *a, *ᴖ i andre stavinga.
I eldre lånord blir *o til oa, uavhengig av vokalen i andre stavinga: pohja > boaššu «botn», toimi > doaibma «handling», hoppu > hoahppu «travelheit», loppu > loahppu «slutt», oppia > oappat «lære», osa > oassi «del», sopia > soahppat «høve».
Ur-finsk-samiske korte låge vokalar
[endre | endre wikiteksten]Utviklinga av ur-finsk-samisk *ä er også avhengig av vokalen i neste staving.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| käsi | giehta | gïete | *käte | hand |
| käki | giehka | gïeke | *käke | gauk |
| jää | jiekŋa | jïenge | *jɑ̈ŋe | is |
| pälvi | bievla | bïevle | *pɑ̈lve | barmark |
| kärsiä | gierdat | *kɑ̈rte- | å li | |
| väki | viehka | *wɑ̈ke | folk; ganske mykje | |
| äimä | áibmi | aejmie | *ɑ̈jmɑ̈ | nål |
| järvi | jávri | jaevrie | *jɑ̈rvɑ̈ | innsjø |
| väylä | fávli | vaevlie | *vɑ̈vlɑ̈ | (skips)lei |
| lämsä | lávži | laebtjie | *lɑ̈mśɑ̈ | reim, lasso |
| häme | sápmi | saemie | *šɑ̈mɑ̈ | Tavastland, Sameland |
| sappi | sáhppi | saehpie | *sɑ̈ppɑ̈ | galle |
| päivi | beaivi | biejjie | *pɑ̈jvɑ̈ | dag, sol |
| nälkä | nealgi | nielkie | *nɑ̈lkɑ̈ | svolt |
Der vokalen i andre stavinga var *e vart *ä til ie, mens *ä foran *ä i andre stavinga vart til á. Nokre einskildord (som beaivi, nealgi fekk rotvokal ea trass i at vokalen i andre stavinga var *ä.
Ur-finsk-samisk *a skil seg frå *ä ved at den alltid blir til uo, uavhengig av vokalen i andre staving.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| kala | guolli | guelie | *kɑlɑ | fisk |
| pato | buođđu | boerove | *paδo | dam |
| palaa | buollit | bueledh | *pɑlɑ | brenne |
| para- | buorre | buerie | *pɑrɑ- | god |
| seisoa | čuožžut | tjåadtjodh | *śɑnśɑ- | stå |
| sata | čuohti | tjuatede | *śɑtɑ | hundre |
| tanner | duottar | doedtere | *tɑnter | fjell, vidde |
| kantaa | guoddit | guedtedh | *kɑntɑ- | bere |
| kaimaa | guoibmi | guejmie | *kɑjmɑ | namnebror, kamerat |
| jalka | juolgi | juelkie | *jɑlka | fot |
| marja | muorji | muerjie | *mɑrjɑ | ber |
| rauta | ruovdi | ruevtie | *rɑvtɑ | jarn |
| heinä | suoidni | suejnie | *šɑjnɑ | høy |
| halla | suoldni | suelnie | *šɑlnɑ | frost, tåke |
| ajaa | vuodjit | vuejedh | *ɑjɑ- | køyre |
| valka- | vuolgit | vuelkedh | *vɑlkɑ- | dra |
Ur-finsk-samiske lange høge vokalar
[endre | endre wikiteksten]I det ur-finsk-samiske urspråket var det skilnad mellom lange og korte vokalar. Både lang og kort vokal er kort vokal i moderne samisk, men dei er ulike korte vokaler. Som vi såg ovafor blir kort ur-samisk-finsk *i og *u til samisk a og o. Ur-samisk-finske lang *i og *u blir derimot kort i og u i samisk. I finsk er desse vokalane lange.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| viisi | vihtta | vïjhte | *vīte | fem |
| piiri | birra | bïjre | *pīre | ring, om |
| kiinteä | gitta | - | fast | |
| (szén) | čitna | tjïrre | śīne | kol |
| kuulla | gullat | govledh | *kūle- | høyre |
| juoda | juhkat | jovkedh | *jūke- | drikke |
| muu+mpi | nubbi | mubpie | *mūmpa | annan |
| kuullella | guldalit | goltelidh | *kūle- | høyre på |
| kuusi | guhtta | govhte | *kūte | seks |
| soutaa | suhkat | *sūke | ro |
Ur-finsk-samiske lange midtre vokalar
[endre | endre wikiteksten]Ur-finsk-samiske midtre vokalar blir diftongert i både samisk og finsk, *ē til ie, og *ō til uo. Merk at t.d. estisk ikkje har gått gjennom den same overgangen, her heiter det keel, leem, meel, noor, soon.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| kieli | giella | gïele | *kēle | språk |
| liemi | liepma | lïeme | *lēme | (kjøtt)kraft |
| mieli | miella | mïele | *mēle | sinn |
| nɛŕ (mdv) | nierra | *nēre | kinn | |
| niellä | njiellat | njïeledh | *nēle- | svelgje |
| tuomi | duopma | *tōme | hegg | |
| suoltaa | čuoldit | *ćōlta- | skilje | |
| suomu | čuopma | tjoeme | *sōmu | fiskeskinn |
| nuori | nuorra | noere | *nōre | ung |
| nuoli | njuolla | njoele | *nōle | pil |
| suoni | suotna | *sōne | (blod)åre | |
| vuolla | vuollat | *vōle- | høvle |
Ur-finsk-samiske vokalar i andre staving
[endre | endre wikiteksten]I andre stavinga hadde det ur-finsk-samiske grunnspråket fire vokalar, e, o, ä, ɑ. Desse har endra seg på ulikt vis i dei ulike språka. Vokalen *-e har vorte -a i nordsamisk, men -i i utlyd i finsk. I bøyingsstammen har -e halde seg, slik at finsk pilvi "sky" er pilven i genitiv. I sørsamisk har *-e halde seg, slik at dei tilsvarande formene for sørsamisk er balve, balven.
For final *-a har utviklinga vore motsett. Her har vokalen halde seg i finsk, men vorte *-i i både nord- og sørsamisk (diftongert til ie i sørsamisk). Final *-ä har utvikla seg som *-a.
Final *-o har halde seg i finsk men vorte heva til -u i nordsamisk, på same måten som final *-a.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| pilvi (pilve-) | balva | balve | *pilve | sky |
| käsi (käte-) | giehta | gïete | *kēte | hand, arm |
| kala | guolli | guelie | *kɑlɑ | fisk |
| jalka | juolgi | juelkie | *jɑlkɑ | fot |
| päivi | beaivi | biejjie | *pɑ̈jvɑ̈ | dag, sol |
| nälkä | nealgi | nielkie | *nɑ̈lkɑ̈ | svolt |
| pato | buođđu | buoreve | *pɑδo | dam |
Ur-finsk-samiske vokalar i andre staving i fleirstava ord
[endre | endre wikiteksten]Det som er sagt over om vokalar i siste staving gjeld berre for tostava ord. For fleirstava ord har vokalane lenger ut i ordet ei heilt anna utvikling.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | tyding |
|---|---|---|---|---|
| toruma | doarrun | dåaro | *toro+mɑ | kamp |
| ulompi | olgut | *olgᴖ̄mbᴖ̄ | lenger ut | |
| setäni | čeahcán | tjeatseme | śeč̣ɑ̈me | farbroren min |
| kantanut | guoddán | guadteme | kɑntɑ+me | har bore |
| päivänne | beaivvádat | pɑ̈jvɑ̇̃nde̮k̀e̮ | dagen dykkar | |
| parannus | buorádus | bueriedidh | pōrɑ̇̄mdus | forbetring |
Kronologisk samanfatting
[endre | endre wikiteksten]Det føljande oversynet samanfattar det som har vorte sagt ovafor, notert etter notasjonsskikken frå fonologisk teori.
Vokalendringane kan samanfattast i faser, slik:
1. endring: Høge fremre vokalar fell saman til midtre *ḙ:
- V[høg, fremre] → V[midtre, fremre, urunda]
- *i, *ü → *ḙ
- *nime → *nḙmḙ, *püšɑ̈ > *pesɑ
2. endring:
- Midtre vokalar blir låge der andre staving har låg vokal
V[midtre] → V[låg] / _ C V[låg]
- *e > *ɛ, *o → *ᴖ
- *pesɑ > *pɛsɑ̇, *kotɑ > kᴖtɑ
- *e → *e̮ / _ C e̮
- *vere → *ve̮re̮,
3. endring: Opne vokalar blir midre der andre staving har midtre
V[open] → V[midtre] / _ C V[midtre]
- *ɑ̈ > *e, *kɑ̈te → *kete̮, *a → *o, *lɑkte > *lokte̮
4. endring *ɑ̈ > *ɑ̇, *ɑ → *o / _ C[open]
- *ɑ̈jmɑ̈ → *ɑ̇jmɑ̇, *kɑlɑ > *kolɑ
Endringar i konsonantsystemet
[endre | endre wikiteksten]Det ur-finsk-samiske konsonantsystemet er repetert nedanfor.
| Lab | Alv | Pal | Retr | Vel |
|---|---|---|---|---|
| p | t | k | ||
| ć | č | |||
| s | ś | š | ||
| δ | δ´ | |||
| v | j | |||
| m | n | ń | ŋ | |
| l | l´ | |||
| r |
Ur-finsk-samiske ordinitiale konsonantar
[endre | endre wikiteksten]Initialt i ordet er dei fleste konsonantane dei same i moderne samisk som dei var i urfinsksamisk (uaspirert /p, t, k/ blir skrive b, d, g i nord-, lule og sørsamisk):
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | ersia | tyding |
|---|---|---|---|---|---|
| pilvi | balva | balve | *pilve | pel' | sky |
| tuntea | dovdat | dabtedh | *tumte- | kjenne | |
| käsi | giehta | gïete | *kēte | ked' | hand |
| mieli | miella | mïele | *mēle | sinn | |
| nuori | nuorra | noere | *nōre | ung | |
| niellä | njiellat | *ńēle- | svelgje | ||
| liemi | liebma | lïeme | *lēme | (kjøtt)kraft | |
| rinta | raddi | räddie[3] | re̮ntē | bryst | |
| viisi | vihtta | vïjhte | *vīte | vete | fem |
| juoda | juhkat | jovkedh | *jūke- | drikke |
To grupper av konsonantar har hatt ei heilt anna utvikling, både i samisk og finsk, nemleg sibilantane og affrikatane. Ururalsk hadde tre sibilantar, *s, s, š. Alle tre er bevart i mordvinsk og i permiske språk. I finsk har s og s' falle saman til s, mens š har vorte h. I samisk har på si side s og š vorte s, mens s' har vorte č.
| finsk | nordsamisk | sørsamisk | urfinsksamisk | ersia | tyding |
|---|---|---|---|---|---|
| heinä | suoidni | suejnie | *šɑjnɑ | høy | |
| syli | salla | sïlle[3] | *süle | fang | |
| suoni | suotna | - | ?*sane | san' | sene |
| silmä | čálbmi | tjelmie | *śilmɑ | s'el'me | auge |
| solmu | čuolbma | tjoelme | *ćōlme̮ | s'olmo | knute |
Utviklinga frå ur-finsk-samisk til moderne finsk og samisk kan bli sett opp på denne måten (jf. skjemaet til høgre):
I dag finst det både h og š i samisk, men dei er komme seinare, via lånord, eller det er onomatopoetiske ord. Døme på slike lånord er fi. sileä 'glatt' > šallat 'glatt' (gammalt lånord), šillju 'tun' (nyare lån), paha 'ille' > buošši (eldre lån), bahá (yngre lån). Eit døme på onomatopoetiske ord er šuvvat "å suse".
Sibilantar og affrikatar blir dermed viktige kriteria for å avgjere om ord er lånord eller ikkje, og om dei i tilfelle er gamle eller unge. Viss eit ord på h i finsk har h i samisk også, veit vi at det er lånt inn i samisk, jf. fi. hinta sm. háddi, 'pris'.
Ur-finsk-samiske konsonantar mellom vokalar
[endre | endre wikiteksten]Mellom vokalar har konsonantsystemet gått gjennom store endringar i både finsk og samisk, på grunn av utviklinga av stadievekslingssystemet.
Konsonantane đ og ŋ er bevart etter trykksterk staving, der dei har forsvunne i finsk: sa. buođđu "dam" ~ fi. pato < urfi-sa. *paDo, sa. jiekŋa (urs. jieŋa) ~ fi. jää < urfi-sa. *jäŋe.
Ur-finsk-samiske konsonantar i final posisjon
[endre | endre wikiteksten]...
Ur-finsk-samiske konsonantgrupper
[endre | endre wikiteksten]Dei vestlege samiske språka har gjennomgått denasalisering, dvs. nasal + klusil har vorte til lang klusil:
- *kunta > urs. *kōntē > nords. goddi "ein som drep" (som i lávdegoddi "komité") jf. fi. kunta "kommune"
Referansar
[endre | endre wikiteksten]Litteraturliste
[endre | endre wikiteksten]- Heikkilä, Mikko (2014). Bidrag till Fennoskandiens språkliga förhistoria i tid och rum. Helsingfors: Helsingfors universitet. [Doktorsavhandling]
- Korhonen, Mikko 1981: Johdatus lapin kielen historiaan. Helsinki: SKS.
- Korhonen, Mikko 1988: The history of the Lapp language. Sinor, Denis: The Uralic languages. Description, history and foreign influences. Leiden: E.J. Brill. s. 264-278.
- Lehtiranta, Juhani (1989). Yhteissaamelainen sanasto (PDF). Helsingfors. ISBN 951-9403-23-X.
- Sammallahti, Pekka 1989: A Linguist Looks at Saami Prehistory. Acta Borealia, vol 6, (s. 3-11).
- Sammallahti, Pekka 1998: The Saami languages. An introduction. Karasjok: Davvi girji