Hopp til innhald

Sporvepapitt

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Sporvepapitt
Sporvepapitt
Sporvepapitt
Utbreiing og status
Status i verda: LC LivskraftigUtbreiinga av Sporvepapitt
Utbreiinga av Sporvepapitt
Systematikk
Rike: Dyr Animalia
Rekkje: Ryggstrengdyr Chordata
Underrekkje: Virveldyr Vertebrata
Klasse: Fuglar Aves
Orden: Papegøyefuglar Psittaciformes
Familie: Papegøyefamilien Psittacidae
Slekt: Sporvepapegøyar Forpus
Art: Sporvepapitt F. passerinus
Vitskapleg namn
Forpus passerinus

Sporvepapitt (Forpus passerinus) er ein svært liten papegøyeart i papegøyefamilien Psittacidae som lever i det nordaustlege Sør-Amerika og på Trinidad og Tobago. Han føretrekk låglandsområde med delvis open vegetasjon og førekjem òg stundom i byparkar. Arten har fem kjende underartar.

Taksonomi

[endre | endre wikiteksten]

Sporvepapitten vart formelt skildra i 1758 av Carl von Linné i den tiande utgåva av Systema Naturae. Linné plasserte arten saman med alle andre papegøyar i slekta Psittacus og skapte det binomiale namnet Psittacus saman med andre papegøyar og gav han det binominale namnet Psittacus passerinus.[1] Linné oppgav «America» som typelokalitet, men dette vart spesifisert til Surinam i 1908.[2]

Sporvepapitten vert no rekna som ein av ni artar i slekta Forpus, som vart introdusert av den tyske zoologen Friedrich Boie i 1858.[3] Det vitskaplege artsnamnet passerinus kjem frå latin og tyder «sporveaktig».[4]

Den norske fellesnemninga «papitt» er per 2025 brukt i fleire slekter av små papegøyar.[5] Før det vart grøngumpa sporvepapegøye brukt som det norske artsnamnet for Forpus passerinus.[6]

Det finst fem godkjende underartar:[7]

  • F. p. cyanophanes – nordlege Colombia
  • F. p. viridissimus – nordlege Venezuela, Trinidad og Tobago
  • F. p. passerinus – Guyana-regionen
  • F. p. cyanochlorus – Roraima i nordlege Brasil
  • F. p. deliciosus – nedre Amazonas, Brasil

Skildring

[endre | endre wikiteksten]
Sporvepapitt på Tobago
Sporvepapitt i handa

Sporvepapitten vert om lag 12-13 cm lang og veg 20–28 gram.[7] Fjørdrakta er for det meste grøn med meir gråleg nakke. Auga er mørkebrune, og nebbet og beina er lyse ferskenfarga. Arten syner kjønnsdimorfisme: hannar har blåfiolette fjører på vengene og lys turkisfarga framkant, medan hoene manglar blått og er meir gulgrøne i hovudet. Ungfuglar liknar dei vaksne i utsjånad. Underartar skil seg i detaljar på fjørdrakta – mellom anna i mengd og farge på blåfarga fjører hos hannar og gulgrøne nyansar hos hoer.[7]

Som andre papegøyeartar har sporvepapitten zygodaktyli fot – to tær peiker framover og to bakover.

Utbreiing og habitat

[endre | endre wikiteksten]

Sporvepapitten finst i tropisk Sør-Amerika frå dei karibiske områda i Colombia, Venezuela med øya Curaçao, Trinidad og Tobago sørover og austover til Guyana, Surinam, Fransk Guyana og nordlege Brasil. Arten er innført til Jamaica og Barbados.[8]

Han trivst i tørre, halvopne område som krattskog, lauvskog, galleriskog, jordbruksområde, hogstfelt og skogkantar, men finst ikkje over 1800 meter over havnivå. Fuglane flyttar seg lite, men kan vandre lokalt etter mat.[9]

Økologi og åtferd

[endre | endre wikiteksten]

Sporvepapittar er svært sosiale og kviler i flokkar, ofte på opp mot 100 individ. Dei lagar lyse kvitrande lydar, og i flokk vert ropa høgare og meir gjennomtrengande. Kvart individ har sitt eige kontaktrop som fungerer som eit individuelt namn og vert brukt i partnarattkjenning.[10]

Par formar langvarige band og held seg ofte til same partnar i éin eller to sesongar. Enkeltindivid tek ny partnar ved død, og mange av dei nye «steforeldra» adopterer ungar frå før. Dette verkar å vere både seksuelt selektert og til dels strategisk.[11]

Hekking skjer i regntida (vanlegvis mai–november) i holrom i tre, stubbar, termittbol eller meir sjeldan i bladbasen på palmar og i kunstige holrom. Hoa legg mest vanleg 5 kvite egg som ho byrjar ruge på etter fyrste egg. Dette fører til asynkron klekking og ulik storleik på ungane. Klekking skjer 18–22 dagar etter rugestart, og ungane forlèt reiret etter 29–35 dagar.[7]

Det er funne at foreldre investerer ulikt i store og små ungar – hannar prioriterer dei største, medan hoene gjev meir til dei minste som tiggar mest.[12]

Føda består hovudsakleg av frø frå gras og urter, men òg av blomar, knoppar, bær og frukt – mellom anna frå guava og Annona-tre.[7]

Vernestatus

[endre | endre wikiteksten]

Sjølv om den totale populasjonen ikkje er kjent, vert arten rekna som vanleg og utbreidd. Det er likevel dokumentert nedgang i bestandane, truleg på grunn av jakt og/eller fangst. Arten er klassifisert som livskraftig (LC) av Verdas naturvernunion IUCN.[8]

Kjelder

[endre | endre wikiteksten]
Referansar
  1. ↑ Linnaeus, Carl (1758). Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (på latin) 1 (10th utg.). Holmiae (Stockholm): Laurentii Salvii. s. 119. 
  2. ↑ Collar, N.; Boesman, P. F. D. (2020). del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J.; Christie, D. A.; de Juana, E., red. «Green-rumped Parrotlet (Forpus passerinus), version 1.0». Birds of the World Online. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY. doi:10.2173/bow.grrpar1.01. 
  3. ↑ Boie, Friedrich (1858). «Bemerkungen, Beobachtungen und Anfragen». Journal für Ornithologie (på German) 6 (35): 359–366 [363]. 
  4. ↑ Jobling, James A. (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. s. 163, 294. ISBN 978-1-4081-2501-4. 
  5. ↑ Norsk navnekomité for fugl (NNKF) (11. november 2024). «Norske navn på verdens fugler». Birdlife Norge. Henta 1. juni 2025. 
  6. ↑ Norsk navnekomité for fugl (NNKF). «Norske navn på verdens fugler - verdensliste». Birdlife Norge. Arkivert frå originalen 19. april 2022. Henta 1. juni 2025. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Collar, N.J. (1997). «Green-rumped Parrotlet». I del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J. Handbook of the Birds of the World. 4: Sandgrouse to Cuckoos. Barcelona, Spain: Lynx Edicions. s. 449. ISBN 978-84-87334-22-1. 
  8. ↑ 8,0 8,1 BirdLife International (2018). «Forpus passerinus». IUCN Red List of Threatened Species 2018: e.T22685926A131918149. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22685926A131918149.en. Henta 1. juni 2025. 
  9. ↑ Forshaw, Joseph (2006). Parrots of the World. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. s. 123. ISBN 978-0-691-09251-5. 
  10. ↑ Berg, Karl S; Delgado, Soraya; Okawa, Rae; Beissinger, Steven; Bradbury, Jack (2011). «Contact calls are used for individual mate recognition in free-ranging green-rumped parrotlets, Forpus passerinus» (PDF). Animal Behaviour 81 (1): 241–248. doi:10.1016/j.anbehav.2010.10.012. 
  11. ↑ Beissinger, Steven R.; Berg, Karl S. (14. mai 2024). «Eviction-driven infanticide and sexually selected adoption and infanticide in a neotropical parrot». Proceedings of the National Academy of Sciences (på engelsk) 121 (20). ISSN 0027-8424. PMC 11098109. doi:10.1073/pnas.2317305121. 
  12. ↑ Budden, A.E.; Beissinger, S.R. (14 January 2009). «Resource allocation varies with parental sex and brood size in the asynchronously hatching green-rumped parrotlet (Forpus passerinus)» (PDF). Behavioral Ecology and Sociobiology 63 (5): 637–647. doi:10.1007/s00265-008-0698-x. 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]
Commons har multimedium som gjeld: Sporvepapitt
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Sporvepapitt&oldid=3608787»