Språket mende
| Mende Mɛnde yia
| ||
| Klassifisering: | Niger-kongospråk Mandespråk | |
| Bruk | ||
| Tala i: | Sierra Leone, Liberia | |
| Mendetalande i alt: | ca. 1,5 millionar[1] | |
| Skriftsystem: | Det latinske alfabetet, mendeskrift | |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-2: | men | |
| ISO 639-3: | men | |
| Glottolog: | mend1266
| |
Mende, også kalla boumpe, hulo, kossa og kosso, er eit nigerkongospråk i mandespråkgruppa[2] som blir snakka av mendefolk i Sierra Leone og Liberia og elles blir brukt som handelsspråk (lingua franca) i regionen. Det har rundt 1,5 millionar talarar i Sierra Leone og oppimot 20 000 talarar heilt vest i nabolandet Liberia. Dei viktigaste dialektane i språket er kpa, ko, waanjama og sewawa.[1]
Mende er eit SOV-språk og eit tonespråk med fire tonar.[2]
Skrift[endre | endre wikiteksten]
Språket kan skrivast med latinske bokstavar eller mendeskrift. Sistnemnde blei utvikla av skreddaren Kisimi Kamara i 1921 som ei stavingsskrift han kalla kikakui. Skrifta blei vidspreidd ei stund, men gjekk så tilbake for latinske bokstavar, som erstatta henne.[3] Bibelen blei omsett til mende og gjeven ut i 1959 med latinske bokstavar.
Mendealfabetet med latinsk-baserte bokstavar er: a, b, d, e, ɛ, f, g, gb, h, i, j, k, kp, l, m, n, ny, o, ɔ, p, s, t, u, v, w, y.[4][5]
Mende har sju vokalar: a, e, ɛ, i, o, ɔ og u.[6][7]
Fonologi[endre | endre wikiteksten]
Konsonantar[endre | endre wikiteksten]
| Labial | Alveolar | Palatal | Velar | Glottal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosiv | ustemd | p | t | k | ||
| stemd | b | d | ɡ | |||
| prenasalisert | m͡b | n͡d | ŋ͡ɡ | |||
| Frikativ | ustemd | f | s | h | ||
| stemd | v | |||||
| Affrikat | ustemd | k͡p | ||||
| stemd | d͡ʒ | ɡ͡b | ||||
| prenasalisert | ɲd͡ʒ | ŋɡ͡b | ||||
| Lateral | l | |||||
| Nasal | m | n | ɲ | ŋ | ||
| Approksimant | w | j | ||||
Vokalar[endre | endre wikiteksten]
| Framre | Sentral | Bakre | |
|---|---|---|---|
| Trong | i | u | |
| Halvtrong | e | o | |
| Halvopen | ɛ | ɔ | |
| Open | a |
På film[endre | endre wikiteksten]
Mende blei mykje brukt i filmane Amistad og Blood Diamond. Det var emne for dokumentarfilmen The Language You Cry In.
Døme[endre | endre wikiteksten]
- Talord[2]
- itá - 1
- feleé - 2
- sawaá - 3
- náâni - 4
- lɔɔlu - 5
- wɛita - 6
- wɔfeela - 7
- wáyâkpa - 8
- táluu - 9
- puú - 10
- Artikkel 1 frå Menneskerettsfråsegna
- 1. Ngayilii ye ngilei
- Numuvuisia kpɛlɛɛ ta ti le tɛ yɛ nduwɔ ya hu, tao ti nuvuu yei kɛɛ ti lɔnyi maa hɛwungɔ. Kiiya kɛɛ hindaluahu gɔɔla a yɛlɔ ti hun. Fale mahoungɔ ti ti nyɔnyɔhu hoi kia ndeegaa[2]
- Artikkel 1
- Alle menneske er fødde til fridom og med same menneskeverd og menneskerettar. Dei har fått fornuft og samvit og skal leve med kvarandre som brør.
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- ↑ 1,0 1,1 Ethnologue
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Mende Language - Structure, Writing & Alphabet - MustGo». Henta 13. juni 2022.
- ↑ Unseth, Peter. 2011. Invention of Scripts in West Africa for Ethnic Revitalization. I The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts, red. Joshua A. Fishman og Ofelia García, s. 23-32. New York: Oxford University Press.
- ↑ Coble, Scott. n.d. "Mende." AboutWorldLanguages.com (vitja 8. oktober 2014)
- ↑ «Langue : mende». Systèmes alphabétiques des langues africaines. Henta 14. februar 2019.
- ↑ A Mende Orthography Workshop: Ministry of Education, Freetown, January 21-25, 1980
- ↑ Pemagbi, Joe. 1991. "A guide to Mende orthography." SLADEA.
- ↑ Dwyer, David James (1969). Consonant Mutation in Mende. Michigan State University.
- Denne artikkelen bygger på «Mende» frå Wikipedia på bokmål, den 7. januar 2013.
- Denne artikkelen bygger på «Mende language» frå Wikipedia på engelsk, den 13. juni 2022.
Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]
- Mende - UCLA Language Materials Project, University of California Los Angeles (UCLA).
- Mendeskrift ved omniglot.com