Svend Foyn
| Svend Foyn | |
 | |
| Statsborgarskap | Noreg |
| Fødd | 9. juli 1809 Tønsberg |
| Død |
30. november 1894 (85 år) |
| Yrke | oppdagar, forretningsdrivande, kvalfangar |
| Ektefelle | Elise Wærenskjold |
| Svend Foyn på Commons | |
Svend Foyn (fødd 9. juli 1809 på Foynegården i Tønsberg, død 30. november 1894 på Nøtterøy) var ein norsk skipsreiar og grunnleggjar av den moderne kvalfangsten.
Foyn reiste til sjøs i ung alder og vart skipper allereie då han var 24 år. Han studerte språk i Frankrike og England, sigla til Spania og Frankrike og dreiv samstundes med eksport og import. Han gjorde eit banebrytande arbeid innan selfangst og skapte ein viktig ny næringsveg. Han deltok sjølv i ein selfangstekspedisjon i 1844 og teikna ei ishavsskute som vart mønster for bygging av desse.
Foyn organiserte i 1847 sin fyrste kvalfangstekspedisjon til Nord-Noreg. I 1863 industrialiserte han den fyrste granatharpunen med eksploderande hovud basert på Erik Eriksen og Jacob Nicolai Walsøe sin idé og design. I 1864 vart kanonen montert på den fyrste dampdrivne kvalfangstskuta i verda, «Spes & Fides», bygt ved Nylands mekaniske verksted i Christiania. Fartøyet var 94 fot langt, med ein 20 hestekrefters maskin; maksimal fart var sju knop.
Svend Foyn revolusjonerte kvalfangsten, på godt og vondt. Ved sin død etterlet han seg ei formue på fire millionar kroner, og ein industri som etter mange år var nær ved å utrydde dei store havpattedyra.
Foyn bidrog med finansiell støtte til misjonsverksemda og til oppføringa av bedehus, skular og barneheim i Tønsberg. Han vart utnemnd til riddar av St. Olavs Orden i 1853, forfremja til kommandør i 1870 og mottok storkorset i 1893.
Svend Foyn har fleire stader i Antarktis kalla opp etter seg.
- Kyststrekninga Foyn Coast
- Foyn Harbour, som var ein aktiv stad for kvalfangstaktiviteten ved Den antarktiske halvøya
- Foyn Point, eit nes langs Foyn Coast.
- Foyn Island den nest største øya i Possession Island.
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- Denne artikkelen bygger på «Svend Foyn» frå Wikipedia på bokmål, den 1. februar 2010.
- Wikipedia på bokmål oppgav desse kjeldene:
- Den Kongelige norske Sankt Olavs orden 1847-1947, utgitt av ordenskanselliet ved O. Delphin Amundsen, Grøndahl & Søns Forlag, Oslo, 1947
Litteratur[endre | endre wikiteksten]
- Alf R. Jacobsen (2008) Svend Foyn. Fangstpioner og nasjonsbygger, Aschehoug. ISBN 978-82-03-232169
- Jan Østby (1953) Hvalkongen. Eventyret om Svend Foyn, Gyldendal.
- Arne Odd Johnsen (1943) Svend Foyn og hans dagbok, Fabritius.