Telemarksspel

Slåttespelet i Telemark har rike tradisjonar, som kan førast attende minst til om lag 1700, med namngjetne spelemenn i ubroten line frå den tid. Telemark vart tidleg rekna som ei gullgruve for folkekultur, og det har vore samla monaleg mykje dokumentasjon om slåttar og slåtteutvikling i fylket. Hardingfeletradisjonane har oftast hatt senter i Bø i Telemark, Seljord og Tinn kommune, men det har og vore særeigne slåttar i Vinje.

Historisk line

Spelet i Telemark har utvikla seg med tida, og kan i dag skiljast i to hovudgreiner, spel etter Myllarguten, som vart overlevert i Vinje og nedetter mot Bø, og spel etter Håvard Gibøen, som vart teke vare på i Tinn og Tuddal. Ei nyare tradisjonsline er spelet etter Lars Fykerud, som og har vore mest å finne i Bø og Sauherad, men og teke opp av sønene til Svein Løndal.

Eldste tida

Den eldste tradisjonslina vi veit om i Telemark, er knytt til Tinn og Seljord. Første forpaktarspelemannen i fylket var Brynjulv Olsson, som levde om lag 1700. Han gav spelet sitt vidare til sonen, Knut Sønnstaul. Desse prega mange slåttar, og ættelina førte spelet vidare i Tinn heilt til spelemannen Knut Dale og sonesønene hans. Samstundes tok Tinn-spelemennene opp i seg andre tradisjonsliner.

I Seljord finn ein spelemannen Jon Kjos, som vart forpaktarspelemann etter Knut Sønnstaul. Han var ein av lærarane til Myllarguten.

Lurås- og myllartida

Med spelemennene Knut Lurås og Myllarguten kom det eit omslag i telemarksspelet. Knut Lurås var den første som reiste til Hardanger og var medveten på å bygge nye slåttar inn i telemarkstradisjonen. Han var ein viktig lærar for både Myllarguten og Håvard Gibøen. Samstundes henta Luråsen og mykje spel i Krødsherad, og sette i gang større kunstnarleg utvikling i slåttespelet, ei utvikling som skaut fart med Myllarguten. Det er sagt at slåttespelet, og slåttane med, voks og vart meir krevjande i denne tida, og takta vart brøytt om i springaren.

Samstundes skilde tradisjonslinene lag, og medan Myllarguten vart påverka av klassisk dur-tonalitet, heldt Gibøen på den eldre "blå" spelestilen. Dette skapte stor variasjon i telemarksspelet.

Fykerudtida

Då Lars Fykerud kom på banen seint på 1800-talet, tok han og opp arven etter spelemennene før, men skapte og nye stildrag, og dikta nye slåttar. Fykerud laga slåttar for konsertar, og gjorde mykje av tradisjonen meir avansert. Etterfølgjarane hans var spelemenn som Svein Løndal og Torkjell Haugerud. Den første kappleiken vart halden i Bø i 1888, og vart vunnen av Fykerud.

Nyare tid

I tida som følgde, reiste mange spelemenn ut, til Oslo eller til Amerika, og mykje spel vart halden i hevd gjennom lagsarbeidet i byane. Mellom dei som sytte for at tradisjonen vart halden i hevd utanfor fylket, var Kjetil Løndal, mangeårig leiar av spelgruppa i Laget for Folkemusikk, og ikkje minst komponisten Eivind Groven, som og gjorde grundig dokumentasjon av eldre spel i Vinje og andre stader, spel som elles hadde vorte gløymt.

I dag er slåttespelet framleis halde i hevd gjennom aktivt ungdomsarbeid og nyrekruttering, og dei siste ættleda har synt mange gåverike spelemenn i fylket, som både diktar nytt tilfang og held det gamle i hevd.