Teoriar om utbreiinga av samisk

Artikkelen teoriar om utbreiinga av samisk gjev eit oversyn over ulike syn på kor lenge det har vorte snakka samisk i områda der samisk blir snakka i dag. Etter det synet som dominerer i dag kom samisk til områda det blir snakka i dag i jarnalderen, og det er dette synet som blir presentert i artikkelen samisk språkhistorie.

Samisk i dei nordlege områda

Ein teori som har vore hevda i mange samanhengar, sist av Kalevi Wiik (2002) og Pauli Saukkonen (2006), er at samisk har kome til Sameland allereie i den mesolittiske perioden, med dei første som kom dit. Vi kan kalle dette ein radikal kontinuitetsteori. For Wiik er dette ein del av ein teori der ururalsk var språket i Vest-Europa før dei indoeuropeiske språka, slik at t.d. skilnaden mellom urgermansk og andre indoeuropeiske språk kjem av eit uralsk substrat. For dei andre som står på dette synet har dei arkeologiske argumenta vore sentrale: I og med at det arkeologiske materialet ikkje kan registrere nokre radikale brot vil det meiner det at det heller ikkje lingvistisk har vore noko brot.

Ein annan teori er at samisk har kome til Sameland tidlegast i neolittisk tid, etter at uralsk kom med den kamkeramiske kulturen til Sør-Finland, og deretter spreidd seg nordover med den snorkeramiske kulturen. Pekka Sammallahti (1999, 2001) har stått på dette synet. Ein tredje teori skil seg lite frå den første, men held på at samisk har kome litt seinare til Sameland, først i bronsealderen. Både Christian Carpelan (1984) og Jorma Koivulehto (2006) har stått for dette synet. Desse to syna satsar på å kombinere arkeologiske og språkvitskaplege resultat.

Eit fjerde syn er at samisk kom til Sameland først i jarnalderen. Dette synet bygger primært på språklege argument, og har vorte fremja av m.a. Petri Kallio, Jaakko Häkkinen, Ante Aikio og Janne Saarikivi. Dei argumenterer for ei sein oppsplitting av vesturalsk, og for at dei austersjøfinske språka oppsto og forgreina seg sør for Finskebukta.

Dei er ikkje dei første som hevdar dette, M.A. Castrén skreiv allereie i 1858 (s. 151) at ”Jemförelsen emellan de lappska och finska språken ådagalägger, att en ganska nära förvandtskap ännu i dag eger rum emellan ifrågavarande folk, och tänker man sig två tusen år tillbaka, så är det sannolikt, att Lappar och Finnar då voro ett och samma folk.”

Litteratur

• Aikio, Ante 2004: An essay on substrate studies and the origin of Saami. – Irma Hyvärinen, Petri Kallio & Jarmo Korhonen (toim.): Etymologie, Entlehnungen und Entwicklungen. Festschrift für Jorma Koivulehto zum 70. Geburtstag, s. 5–34. Mémoires de la Société Néophilologique de Helsin- ki, LXIII. Helsinki: Uusfilologinen yhdistys ry.
• Aikio, Ante 2006: On Germanic-Saami contacts and Saami prehistory. – Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja 91, s. 9–55. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Carpelan, Christian 1984: Katsaus saamelaisten esihistoriaan. – Jarl Gallén (toim.): Suomen väestön esihistorialliset juuret, s. 97–108. Tvärminnen symposiumi 17.–19.1.1980. Bidrag till kännedom av Finlands natur och folk 131. Helsinki: Societas Scientiarum Fennica.
• Huurre, Matti 2004: 9000 vuotta Suomen esihistoriaa. (Kahdeksas painos; ensipainos 1979.) Helsinki: Otava.
• Häkkinen, Jaakko (2010a). «Jatkuvuusperustelut ja saamelaisen kielen leviäminen 1» (PDF). Muinaistutkija: 19-36. 
• Häkkinen, Jaakko (2010b). «Jatkuvuusperustelut ja saamelaisen kielen leviäminen 2» (PDF). 
• Kallio, Petri 2009: Stratigraphy of Indo-European loanwords in Saami Arkivert 2013-05-15 ved Wayback Machine.. – Tiina Äikäs (toim.): Máttut – máddagat: The Roots of Saami Ethnicities, Societies and Spaces / Places, s. 30–45. Giellagas-instituutin julkaisut 12. Oulu: Giellagas-instituutti.
• Koivulehto, Jorma 2006: Arkeologia, kielihistoria ja jatkuvuusteoria. – Mervi Suhonen (toim.): Arkeologian lumoa synkkyyteen. Artikkeleita Christian Carpelanin juhlapäiväksi, s. 153–165. Helsinki: Kulttuurien tutkimuksen laitos / Arkeologia, Helsingin yliopisto.
• Sammallahti, Pekka 1977: Suomalaisten esihistorian kysymyksiä. – Virittäjä 81, s. 119–136. Helsinki: Kotikielen seura.
• Sammallahti, Pekka 1999: Saamen kielen ja saamelaisten alkuperästä. – Paul Fogelberg (toim.): Pohjan poluilla. Suomalaisten juuret nykytutkimuksen mukaan, s. 249–280. Bidrag till kännedom av Finlands natur och folk, 153. Helsinki: Societas Scientiarum Fennica.
• Sammallahti, Pekka 2001: The Indo-European Loanwords in Saami. – Christian Carpelan et al. (toim.): Early Contacts between Uralic and Indo-European: Linguistic and Archaeological Considerations, s. 397–415. Suomalais-Ugrilaisen Seuran Toimituksia 242. Helsinki: Suomalais- Ugrilainen Seura.
• Saukkonen, Pauli 2006: Suomalais-ugrilaisten kansojen ja kielten alkuperäongelma. Helsinki: Helsinki University Press.
• Wiik, Kalevi 2002: Eurooppalaisten juuret. Jyväskylä: Atena.