Torfinn Einarsson

Detalj av pergamentside frå folio 101v av GKS 1005 - Flateyjarbók, med teksten: jarl í Orkneyum.

Torfinn Einarsson eller Torv-Einarsson, med tilnamnet Hausakljuv (Þorfinnr hausakljúfr), var jarl på Orknøyane, truleg frå omkring 935 til 963. Han er omtala i Orknøyingasoga, i soga om Håkon den gode (kap.4), soga om Olav den heilage (kap. 96) og i andre av dei norrøne sogene. Opplysningane er usikre og kan berre i liten grad verifiserast frå andre kjelder.

Familie

I sogene er det opplyst at Torfinn var son til orknøyjarlen Einar Ragnvaldsson (Torv-Einar) og at han hadde to brør: Arnkjell og Erlend. Torfinn hadde truleg òg ei syster som heitte Tordis, slik det er nemnt i Landnåmaboka (kafli 74).

I soga om Olav den heilage og i Landnåmaboka (kafli 36) er det fortalt at Torfinn Hausakljuv vart gift med Grelod (Grélaðar), dotter åt Dungad jarl frå Katanes ) og med henne fekk han sønene Arnfinn, Håvard, Lodve, Ljot og Skule. I Orknøyingasoga blir det fortalt at Arnfinn Torfinnsson vart gift med Ragnhild, dotter til Eirik Blodøks. Ragnhild let Arnfinn drepe, og ho gifte seg deretter bror hans, Håvard (den årsæle), men han òg let ho drepe. Sidan gifte ho seg med den tredje broren, Ljot Torfinnsson. Ragnhild Eiriksdotter var mykje lik på Gunnhild, mor si, og ho er omtala som ei vond og svikefull kvinne.

Torfinn og Grelod hadde òg to døtre som vi ikkje kjenner namnet på. Kvar av dei fekk ein son som heitte Einar; Einar Klinig (kliningr) og Einar Hardkjeft (harðkjotr).

Jarl saman med brørne

Etter at Torv-Einar døydde, vart Torfinn og brørne hans sams jarlar på Orknøyane. Det blir ofte rekna med at Einar døydde i 910, men tidsrekninga er usikker. Dette dødsåret gir ei uvanleg lang styrigstid for sønene hans (frå 910 til 954/963), og det verkar meir truleg at Einar kan ha levd lenger, kanskje til midten av 930-åra. Snorre skriv i soga om Olav den heilage (kap.96), at Eirik Blodøks kom til Orknøyane etter å ha blitt forvist frå Noreg, og då var Torv-Einar død. Truleg skjedde dette heilt på slutten av 930-åra.

Frå Orknøyane drog Eirik Blodøks på hærferd til dei britiske øyane og brørne Erlend og Arnkjell var i lag med han. I Orknøyingasoga (kap. 8) er det opplyst at begge brørne Erlend og Arnkjell fall i eit slag, saman med Eirik Blodøks, truleg skjedde det i slaget ved Stainmore i 954. I den angelsaksiske krønika for åra 948 og 954, finn vi òg støtte for at Eirik (Eric) sitt herredøme over Northumberland var slutt på denne tida.

Etter at brørne var borte, var Torfinn aleine jarl på Orknøyane til han døydde.

Staden på South Ronaldsay (Howe of Hoxa broch), der Torfinn jarl skal ha blitt gravlagd.

Ein stor hovding

Orknøyingasoga skildrar Torfinn Einarsson jarl som ein stor hovding, stridshuga - men folk tykte at han var ein gjæv kar. Han levde til å bli ein gamal mann og døydde på sotteseng ein gong i styringstida til kong Harald Gråfell, truleg omkring 963. Han skal ha blitt gravlagd på Haugaheidi på Rognvaldsøy (i dag Howe of Hoxa på South Ronaldsay).

I vår tid har ein ølsort frå Sinclair Breweries på Orknøyane fått namnet «SkullSplitter», som er kalla opp etter Torfinn Hausakljuv (norrønt hausakljúfr, som tyder «haus-kløyvar»).

Referanseside	Føregangar	O r k n ø y j a r l	Etterkomarar	Tilleggsopplysningar
Orknøyjarlane	Einar Ragnvaldsson	Torfinn Einarsson Samstyre: Arnkjell Einarsson Erlend Einarsson	Arnfinn Torfinnsson	-

Bakgrunnsstoff

• Orknøyingenes saga omsett av Anne Holtsmark (Oslo 1970)
• Norsk biografisk leksikon Bind 16 (Oslo 1969) om: Torfinn Hausakljuv