Tukthusen

Springaren Tukthusen med variantar er utbreidd i Telemark, i Numedal, i Hallingdal og på Voss, under ulike namn. Nemninga Tukthusen er for det meste nytta i Telemark, der det òg finst ei lita vise over same tonen. Slåtten ser ut til å høyre heime i Numedal. Slåtten er truleg ein utbygd tvibeitslått. Anders Ødegard rekna med at slåtten var av dei eldste i dalen, og at han skreiv seg frå Ola Pålson, som levde tidleg på 1800-talet. Slåtten har og vore nytta i Krødsherad.

Slåttestev

Til denne slåtten har det knytt seg ei rekkje stev. Anders Ødegard hadde dette stevet:

Sur e` du nå`du griner og ler,

Sur e` du nå`du på meg ser.

Vond ha` je vøri, verre ske je bli,

høyrer du det, du fillesnurpa mi. (Flesberg)

Etter Kittil Dyrebu:

Hælt va` `o, skakk va`o, nesten va` o blind

enda så flaug `o både galær og grind.

Frå Hallingdal:

Ola so heite guten min

uttafor glaset titta`n inn.

Gå no ut og bed han inn,

skjenk han øl og brennevin.

Ola so heite guten min

uttafor glaset titta`n inn

inkji drikk`n brennevin,

inkji bruka`n ring.

Dette stevet finst og i Trysil.

Og endeleg frå Telemark (etter Aslak Brekke:

Trøyste og bere meg for kjering eg hev fått,

Ikkje kann ho spinne, ikkje hev ho rokk.

Tukthusen sko`kje bli ho for godt

tvo vendur mat og seks vendur hogg,

sea sko ho sit` og spinne på ein rokk.

Eg hev no fått ein sæling te mann

ingentingen vi`n, ingentingen kan`n.

han er so ussel som det gjeng an

drikk gjer`n jamnt og stel gjer`n au.

Eg skulle ynskje at`n ha vor dau.

so skulle eg få gifte meg på ny

då sko du sjå ei jente som va kry

Variantgruppa

Hardingfeleverket har slåttekrinsen under nr 514 (supplementsform 576). Gruppa kan delast inn etter opningstaka: Tre variantar opnar på låg d (variant a, c og f). To variantar på høg d (b og e), medan fire tek til på kvinten, lys a (d, g, h og nr 576).

• a: Rokketuppen, etter Torkjell Haugerud, Bø i Telemark [1]. Nedskrift Eivind Groven 1961 etter opptak i NRK(G 1375). Slåtten er og skriven ned av Truls Ørpen og Gregar Nordbø.

• b: Tukthusen, etter Gjermund Haugen, Notodden [2]. Nedskrift Eivind Groven 1959 (G 1145).

• c: Springar etter Aslak Kleivane, etter Johannes Dale, Tinn [3]. Nedskrift Eivind Groven 1961 etter opptak i NRK (G 1248).

• d: Springar etter Tov Holte (Åttekrossen), etter Johannes Dale, Tinn [4]. Nedskrift Eivind Groven 1961 etter opptak i NRK )G 1248). Denne forma er langt knappare enn variant c.

• e: Tukthusen, etter Olav Groven, Lårdal [5]. Nedskrift Eivind Groven 1960 etter minne (G 1226). Olav hadde slåtten etter Bjørn Tonna frå Vinje.

• f: Fleksåsen, etter Asbjørn Bratås, Flesberg [6]. Nedskrift Sven Nyhus 1975. Asbjørn Bratås har slåtten frå faren Olav K. Bratås. Olav Bratås hadde slåtten frå Anders Ødegard.

• g: Blindeguten, etter Sjur Helgeland, Voss [7]. Nedskrift Arne Bjørndal (Bjørndal Nye Slåttar nr 41). Helgeland skulle ha fått slåtten frå Hallingdal. Sjur Helgeland spela på Voss folkehøgskule i 1909, er det fortald, og ei jente frå Hallingdal tralla denne slåtten for Sjur. Denne forma har han sidan skøytt noko på, og gjeve han vestlandssvip. På 1930-talet kom forma attende til Hallingdal med Sigbjørn Bernhoft Osa, som sytte for at vestlandsforma mest tok over for den eldre hallingforma. Osa, Bjørndal og Lars Skjervheim har alle spela inn slåtten på plate.

• h: Springar, etter Ole Skogly, Krødsherad [8]. Nedskrift Truls Ørpen 1931 (Ø 57). Skogly hadde slåtten frå Hans Hagen. Ørpen skreiv og ned slåtten etter Ole Evju frå Sigdal, og Olav Heggland. Ole Skogly kan ha fått slåtten frå Tor Grimsgard.

Supplementsform:

• nr 576: Ola heite guten min, etter Olav Sataslåtten, Torpo. Nedskrift Sven Nyhus 1978 etter opptak. Denne forma er rekna som gamal i Hallingdal, men er noko prega av vestlandsspelet. Sataslåtten spela inn slåtten for Arne Bjørndal i 1959.