Hopp til innhald

Turlough O'Carolan

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Turlough O'Carolan

Fødd1670
FødestadCounty Meath
Død25. mars 1738 (67 år)
DødsstadBallyfarnon
OpphavIrland
Sjangerklassisk musikk
Instrumentharpe, vokal
Verka somkomponist, lyrikar, songar, harpist

Turlough O'Carolan (1670–25. mars 1738) var ein irsk songar, harpist og komponist.

Carolan[a] blir rekna som den fyrste irske nasjonalkomponisten.[1] Melodiane hans er ein særprega syntese av irsk tradisjonsmusikk og europeisk kunstmusikk.

Liv

[endre | endre wikiteksten]

Carolan blei fødd i 1670 i Nobber i County Meath.[2] Faren var ein fattig landarbeidar og/eller smed som i 1684 flytta til Ballyfarnon i County Roscommon for å finna arbeid, noko han fann hjå familien McDermott Roe i Alderford House. Husfrua Mary sørgde for at Carolan fekk utdanning, og han viste seg å ha talent for poesi. Då han var 18 år gammal fekk han koppar og blei blind. Sidan han var blitt ute av stand til å arbeida, finansierte Mary McDermott tre års læretid hjå ein harpespelar som også heitte McDermott Roe.[3]

Då Carolan var utlært, fekk han ein hest, litt pengar og ein rettleiar, og 21 år gammal byrja han på eit liv som omreisande musikar og poet.[4] Den fyrste han vitja, George Reynolds, forstod at Carolan hadde starta opplæringa for seint i livet til å bli ein meisterspelemann, og råda han til heller å konsentrera seg om komposisjon. Samstundes gav han Carolan i oppgåve å komponera ei melodi inspirert av to stridande alveklanar som han meinte heldt til i nærliggjande haugar (sidhe). På kort tid komponerte Carolan Sí Bheag, Sí Mhór (‘Vesle haug, store haug’) - ein av dei mest populære melodiane hans.[3]

I nesten femti år reiste Carolan på kryss og tvers over heile Irland og framførte melodiane, songane og dikta sine i velståande hushald, i bryllaup, gravferder og liknande høve.

Carolan gifta seg fyrst i 1720, då han var femti år gammal. Saman med kona si, Mary Maguire, slo han seg ned ved landsbyen Maothail Manachain (dagens Mohill) i County Leitrim. Mary rakk å føda seks døtrer og éin son før ho døydde i 1733

Turlough Carolan er gravlagd i familiekrypten til McDermott Roe på Kilronan Burial Ground i oppvekstbyen Ballyfarnon.

Musikk

[endre | endre wikiteksten]
Turlough Carolan. Måleri av J.C. Trimball (1844).

Carolan henta inspirasjon frå fleire kjelder: frå den gamle irske harpetradisjonen, frå det som på Carolan si tid var moderne folkeleg musikk (marsjar, laments, airs og dansemelodiar), og dessutan frå dei nyaste impulsane innan europeisk kunstmusikk. Nokre av melodiane hans ligg nær den gamle, modale harpetradisjonen, som «Sir Arthur Shaen» og «Carolan's farewell to Music», medan andre igjen er sterkt påverka av den europeiske barokkmusikken i tida, til dømes «Carolan's Concerto».[5] Mange av melodiane som er tilskrivne Carolan er eldre tradisjonsmelodiar som han forbetra eller utvida. Han komponerte både instrumentalmusikk for harpe og songar, alle med irske tekstar, bortsett frå éin song med engelsk tekst.

Carolan komponerte gjerne melodiane på hesteryggen medan han brukte knappane i frakken som eit enkelt tabulatursystem.[3] Teksten la han til seinare, medan den vanlege framgangsmåten blant harpespelarane var å skriva teksten før dei sette melodi til.

Ettermæle

[endre | endre wikiteksten]
Carolan stod i ein lang tradisjon: biletet viser eit irsk relikvarium frå ca 1100, og er den tidlegaste sikre framstillinga av ein clàrsach.

Carolan var den siste i ein irsk tradisjon med harpespelande komponistar, og med sine over 200 overleverte komposisjonar blir han rekna som den fyrste irske nasjonalkomponisten.[1]

Ordet «planxty», som går igjen i mange av melodititlane til Carolan, er eit sjølvlaga ord han brukte for å markera at melodien var dedisert ein bestemd person, gjerne som takk for utvist gjestfridom. Døme er Planxty Irwin, Planxty Plunkett, Planxty Fanny Poer, Planxty Burke, Planxty Maggie Brown.

Carolan hadde inga formell musikkutdanning og skreiv ikkje ned melodiane sine. Nokre blei bevarte takka vera innsamlingsarbeidet til mellom anna Edward Bunting, medan andre blei overleverte ved at generasjonar av folkemusikarar heldt dei i live inntil dei til slutt blei skrivne ned. Dei aller fleste melodiane er derfor berre bevarte i form av melodilinjer – korleis Carolan sjølv framførte musikken er ikkje kjent. I vår tid er melodiane blitt arrangerte og framførte på mange ulike måtar av ei lang rekkje populære irske musikarar, som Planxty, The Chieftains, The Dubliners, De Dannan og mange andre.

På 1970/80-talet vart Carolan framstilt på ein irsk 50-pundsetel. Infanteriavdelingane Foot Guards i British Army har brukt Carolan's Concerto som ein «slow march» under seremonien Trooping the Colour. Det står ein statue av Carolan på fødestaden Nobber, og på marknadsplassen i Mohill i County Leitrim står eit bronsemonument laga av bilethoggaren Oisin Kelly som den dåverande presidenten av Irland, Patrick Hillery, avduka 10. august 1986. Kvar sommar blir O'Carolan Harp Festival halden i Keadue i County Roscommon.

Nokre kjende melodiar

[endre | endre wikiteksten]
  • Carolan's Concerto
  • Carolan's Draught
  • Carolan's Farewell to Music
  • Carolan's Receipt (Dr. John Stafford)
  • Carolan's Welcome
  • Dr. John Hart, Bishop of Achonry
  • Eleanor Plunkett
  • Fanny Power
  • George Brabazon
  • Hewlett
  • John O'Connor
  • Lament for Owen Roe O'Neill
  • Mr O'Connor
  • Mrs Mc Dermott/Princess Royal
  • Lord Inchiquin
  • Planxty Irwin
  • Sí Bheag, Sí Mhór
  • Sir Arthur Shaen

Merknadar

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ Femte utgåve av Grove's Dictionary of Music and Musicians hevdar at namneforma «O'Carolan» er «modern and lacks authority». Ifølgje Barry Taylor skriv Donal O'Sullivan i Carolan – The Life,... at irane berre brukte prefikset Ó framfor etternamnet når ein oppgav det fulle namnet, dvs. med for- og etternamn. O'Sullivan påviser at omtaleforma med stort sannsyn var Cearbhallán og ikkje Ó Cearbhallán.

Kjelder

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ 1,0 1,1 Grainne Yeats i The New Grove
  2. ↑ De Breffny, Brian (1983). Ireland: A Cultural Encyclopedia. London: Thames and Hudson. s. 54. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Notat av Earle Hitchner i CD-heftet til Celtic Treasure, Narada Collecion Series, 1996, ND-63925
  4. ↑ White, Harry: "Carolan, Turlough (Ó Cearbhalláin, Toirdhealbhach)", in: Dictionary of Irish Biography (Cambridge: Cambridge University Press, 2009).
  5. ↑ Earle Hitchners notater i CD-heftet til Celtic Treasure, Narada Collecion Series, 1996, ND-63925

Litteratur

[endre | endre wikiteksten]
  • Brian Keenan, Turlough, Jonathan Cape, London 2000 (Roman)
  • Donal O'Sullivan, Carolan, The Life Times and Music of an Irish Harper, Ossian, Cork 2001 (new edition), ISBN 1-900428-71-7
  • Caiseal Mór, «Carolan's Concerto» 1999 (roman)
  • Dónal O'Sullivan, Carolan – The Life, Times, and Music of an Irish Harper (1958)
  • Dónal O'Sullivan, Songs of the Irish, Browne & Nolan, Dublin (1960)
  • Art Edelstein, Fair Melodies: Turlough Carolan; An Irish Harper (2001)
  • Grainne Yeats, Artikkel i The New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie, MacMillan Publishers Limited, London 1980, bind 3, ss. 813-814
  • Nikolaus Newerkla, Playford Dances & Carolan Tunes, Moeck-Verlag Celle, 2007, arrangement for blokkfløyte og basso continuo
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Turlough_O%27Carolan&oldid=3595583»