Veivaksel

Veivakselen (markert i raudt) i ein firesylindra stempelmotor.

Veivaksel eller veivaksling er ein aksling med veiver, som omformar lineær til roterande rørsle, eller omvendt.

Stempelmotorar

I ein stempelmotor er veivakselen ofte plassert under sylinderane, eller på sida av desse (boxermotor) og er kopla til stempla ved hjelp av rådar (stempelstenger). Når stempla går opp og ned, går veivakselen rundt. Veivene fører til ubalanse i veivakselen, så det er som oftast plassert vekter 180$^{o}$ i høve til veivene som kompanserer for denne ubalansen.

Rådane driv veivakselen berre under forbrenningstakta, slik at det oppstår eit puserande dreiemoment. For å få eit jamnare dreiemoment er veivakselen utstyrt med eit svinghjul som lagrar energi og slik glattar ut dei støytvise dreiemomentpulsane. Det er òg vanleg å utsyra veivakselen med ei eller anna form for demping, som til dømes radiale viskositetsdemparar, i form ein ring med stort tregleiksmoment, kopla til veivakselen via ei væske med høg viskositet.

I motorar med fleire sylindrar er veivakselen opplagra i glidelager, kalla «bærelager», som tek opp både radiale og aksiale krefter. I moderne motorar er det som oftast eit glidelager mellom kvart stempel. Lagra er avhengig av kontinuerlig tilførsel av smøreolje, så under motoren er det ei botnpanne med ein oljesump og ei smøreoljepumpe. Pumpa pressar smøreolje fram til alle bærelagra gjennom kanalar i motorblokka. I veivakselen er det bora kanalar, slik at smøreoljen òg når fram til veivlagra, der rådane er opplagra. I einsylindra totakts småmotorar, som til dømes i motorsager, grasklypparar, o.l., vert bensin/luftblandinga sugen inn via veivhuset, noko som gjer at ein ikkje kan ha ein oljesump under veivhuset. Det vert difor nytta kulelager, som vert smurte ved at ein blandar smøreolje i bensina.

I bilar og andre køyretøyer er veivakselen kopla til ein girkasse via ei kopling (kløtsj) som er festa til svinghjulet (i båtmotorar, elaggregat, motorsager, o.l. er det ikkje girkasse). Den andre enden av veivakselen driv kamakselen via tannhjul eller ei tannreim. Vasspumpa, kjølevifta og dynamoen blir òg ofte drivne frå veivakselen via kilereimer, men på nyare motorar vert kjølevifta ofte driven av ein elmotor.

Galleri

• 
  I ei slåmaskin med knivstong vert ei roteranse rørsle omforma til ei lineær rørsla, slik at knivstonga går att og fram.
• 
  Prinsippet for ei oppgangssag (i oppgangssager står sagblada vertikalt). Her har veivakselen som oppgåve å omforma frå ei roterande til ei lineær rørsle.
• 
  Drivakselen i eit tysk damplokomotiv (DR-Baureihe 44). Her vert ei lineær rørsle omforma til ei roterande rørsle. Her er det tre veiver: ei mellom hjula og ei på utsida av kvart hjul.
• 
  Veiva på ein separator er festa til ein veivaksel, der det òg er eit svinghjul.
• 
  Arbeid med ein veivaksel til ein skipsmotor ved Southwick Engine Works, Sunderland i 1955.
• 
  Her ser ein bære- og veivlagra, motvektene, smøreoljekanalane og svinghjulet. Ved start er eit lite tannhjul på startmotoren i inngrep med tannkransen på svinghjulet.