Villvinslekta
Villvinslekta | |
Systematikk | |
Rike: | Planteriket Plantae |
Overrekkje: | Landplantar Embryophytes |
Rekkje: | Karplantar Tracheophytes |
Underrekkje: | Frøplantar Spermatophytes |
Orden: | Vitales |
Familie: | Vinrankefamilien Vitaceae |
Underfamilie: | Vitoideae |
Slekt: | Villvinslekta Parthenocissus Planch., 1887 |
Villvin (Parthenocissus) er ei planteslekt i vinrankefamilien. Ho inneheld rundt 13 artar som alle er villige klatre- eller slyngplantar. Det vitskaplege namnet kjem frå gresk parthenos, «jomfru» og kissos, «eføy».
Skildring
[endre | endre wikiteksten]Alle villvinartane er lauvfellende, forveda klatreplantar (lianar). Dei klatrar ved hjelp av slyngtrådar som har 4–12 greiner. Trådane har som regel hefteskiver. Blada er heile eller tre-, fem- eller sjukopla. Dei små, grøne blomane er tvikjønna og femtalige. Dei sit i ein forgreina klase. Frukta er eit blått bær med 1–4 frø. Blada har ein sterk, raud haustfarge.
Utbreiing
[endre | endre wikiteksten]Villvin er utbreidd i tempererte og tropiske delar av Asia og Nord-Amerika. I Asia finst det omtrent ti artar som er utbreidde frå Mandsjuria, Korea og Japan i nord sørover til Indonesia og vestover til India. Det finst tre artar frå austlege og sentrale Nord-Amerika; ein av disse finst også sørover til Mellom-Amerika og Karibia. I miocen og pliocen fanst slekta også i Europa saman med mange andre varmekrevjande planter som seinare forsvann frå verdsdelen.
Fleire artar av villvin er blitt innført til andre delar av verden og brukt som dekorative klatreplantar. I Noreg er det særleg 3 artar som er planta:
- alminneleg villvin (Parthenocissus vitacea) – Slyngande (uten hefteskiver), med 3-5 greiner. Blada er 5-kopla utan skaft. Villvinen er ogfte brukt til å kle husveggar, verandaer o.l. Blada blir raude om hausten. – Det finst ca. 3 underartar (variantar).
- klatrevillvin (Parthenocissus quinquefolia) – 5-12 greiner. Rankene hefter seg til flater med hefteskiver. Blada liknar på dei til vitacea, men er mindre, og med eit lite skaft. Fruktene er blå som mogne, men blir sjeldan mogne i Noreg. Blada blir klart raude om hausten. Planten blir brukt til å kle murveggar og fjellvegger, ettersom han fester seg direkte på underlaget. Det finst ca. 5 underartar (variantar).
- rådhusvillvin (Parthenocissus tricuspidata) – Mangegreina. Har kraftige, trelappa blad og hefteskiver på rankene. Villvinen er mindre hardfør enn dei andre to artane, og blir av den grunn berre brukt i kystnære strøk. Han dekker husveggar og murveggar som et teppe. Det finst ca. 7 underarter (variantar).
Artar
[endre | endre wikiteksten]Frå Asia
[endre | endre wikiteksten]- Tre blad:
- Parthenocissus chinensis
- Parthenocissus heterophylla, frå Kina og Taiwan
- Parthenocissus semicordata, frå Himalaya
- Parthenocissus feddei
- Fem blad:
- Eit eller tre blad:
- Parthenocissus dalzielii, frå Aust- og Søraust-Asia
- Parthenocissus suberosa
- Parthenocissus tricuspidata, rådhusvillvin, frå Aust-Asia
Frå Nord-Amerika
[endre | endre wikiteksten]- Sju eller fem blad:
- Parthenocissus heptaphylla, frå Texas og Mexico
- Parthenocissus vitacea, vanleg villvin, frå vestlege og nordlege Nord-Amerika
- Parthenocissus quinquefolia, klatrevillvin, frå austlege Nord-Amerika
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «Villvin» frå Wikipedia på bokmål, den 12. oktober 2016.
- Wikipedia på bokmål oppgav desse kjeldene:
- Den store hageboken. Det Beste. 1973. s. 583. ISBN 82-7010-019-6.
- «Parthenocissus». Flora of China. Henta 10. juni 2016.
- Ze-Long Nie m.fl. (2010). «Molecular phylogeny and biogeographic diversification of Parthenocissus (Vitaceae) disjunct between Asia and North America». American Journal of Botany 97 (8): 1342–1353. ISSN 1537-2197. JSTOR 27857352. PMID 21616887. doi:10.3732/ajb.1000085.
- G. Jiménez-Moreno og J.-P. Suc (2007). «Middle Miocene latitudinal climatic gradient in Western Europe: evidence from pollen records» (PDF). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 253 (1–2): 208–255. ISSN 0031-0182. doi:10.1016/j.palaeo.2007.03.040.
- G. Jiménez-Moreno m.fl. (2007). «Neogene flora, vegetation and climate dynamics in southeastern Europe and the northeastern Mediterranean». I M. Williams m.fl. Deep-Time Perspectives on Climate Change: Marrying the Signal from Computer Models and Biological Proxies (PDF). The Micropalaeontological Society, Special Publications. The Geological Society. s. 503–516. ISBN 978-1-86239-240-3.