Antigua eta Barbuda

Antigua eta Barbuda
	Antigua and Barbuda
	Ereserkia: Fair Antigua, We Salute Thee (en)
; flag of Antigua and Barbuda (en)	; coat of arms of Antigua and Barbuda (en)
Geografia
Hiriburua	Saint John's; 17°7′16″N 61°50′41″W
Azalera	440,29 km²
Punturik altuena	Mount Obama (en)
Punturik sakonena	Karibe itsasoa (0 m)
Kontinentea	Ipar Amerika
Mugakideak	Erresuma Batua
Administrazioa
Antigua eta Barbudako monarka eta Governor-General of Antigua and Barbuda (en)	Charles III.a Erresuma Batukoa
Antigua eta Barbudako Lehen Ministroa	Gaston Browne (en)
Legebiltzarra	Parliament of Antigua and Barbuda (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak; Agency for the Prohibition of Nuclear Weapons in Latin America and the Caribbean (en) ; Alliance of Small Island States (en) ; Ameriketako Estatuen Erakundea; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Caribbean Development Bank (en) ; Caribbean Disaster Emergency Management Agency (en) ; Caribbean Free Trade Association (en) ; Commonwealth; Interpol; Karibeko Komunitatea; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	101.489 (2023); 2.152 (2021)
Dentsitatea	230,5 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles, ingeles eta Leeward Caribbean Creole (en) ;
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	2,075 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	2.011 (2015)
Alfabetizazioa	% 99 (2015)
Bizi-itxaropena	76,364 (2016)
Giza garapen indizea	0,788 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	1.532.397.555,5556 $ (2017); 72.252.851,85186 (2016)
BPG per capita	14.803 $ (2017); 297 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	2.399.538.304 nazioarteko dolar (2017); 114.068.337 (2016)
BPG per capita EAPn	23.522,118 nazioarteko dolar (2017); 885,41 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	3,7 % (2016)
Erreserbak	313.645.370 $ (2017); −16.445.608 (2016)
Inflazioa	−0,6 % (2016); −1,5 (2015)
Historia
	Sorrera data: 1981eko azaroaren 1a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+1268
ISO 3166-1 alpha-2	AG
ISO 3166-1 alpha-3	ATG
Ordu eremua	ikusi UTC−04:00 ; : America/Antigua (en) ;
Elektrizitatea	230 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) eta NEMA 5-15 (en)
Internet domeinua	.ag
	ab.gov.ag

Antigua eta Barbuda^[1] (ingelesez: Antigua and Barbuda) Karibeko estatu burujabea da, Commonwealtheko kidea, Karibe itsasoaren eta Ozeano Atlantikoaren artean dagoena, Guadalupe uhartearen iparraldean. Antilla Txikietako Antigua, Barbuda eta Redonda uharteek osatzen dute. 1981 arte Erresuma Batuaren mende egon zen. 440 kilometro koadroko eremua du, eta 2016an 100.963 biztanle zituen.^[2] Hiriburua Saint John's da.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiru dira uharte nagusiak: Antigua (280 kilomtetro koadro), Barbuda (161 kilometro koadro) eta Redonda (1,5 kilometro koadro). Antigua altuera txikikoa da, Obama da mendirik garaiena (405 metro). Wadadli izen indigena zuen uharte honek, eta Kristobal Kolonek berak 1493an bisitatu zuelarik, Santa María la Antigua izena jarri zion, hortik izena.

Barbuda, berriz, uharriz osatutako uharte laua da; harea fineko hondartza ugari ditu. Klima tropikala du estatuak; sasoi lehorra izaten da. Izena datorkio espainoletik, bertako palmondoetan likenek osatzen dituzten bizar moduko luzapenengatik (bizarra, barba espainolez).

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antigua eta Barbudako lehenengo biztanleak amerindiarrak izan ziren. K.a. 2400 urteko okupazioaren aztarnak daude, zeramikarik ez zuten herrienak; geroago arawak eta karibe herriak ezarri ziren bertan.

Kolono espainar eta frantsesen ondoren, ingelesak iritsi ziren uhartera; Irlandatik eramandako katolikoekin osatu zuten kolonia. 1960an, konstituzioa onartu eta autogobernua ezarri zen, baina Londresek botere handia izaten jarraitu zuen. 1967an, britainiar koroari atxikitako estatu bihurtu zen. 1981ean lortu zuten Antigua eta Barbudak erabateko independentzia. Indenpendentziarako prozesua ALP (Antigua Labour Party) alderdi laboristak bideratu zuen, Vere Bird buru zela. Alderdi hori izan zen nagusia, harik eta 1991n ustelkeria salaketa batez baliaturik oposizioko alderdi guztiak UPP (United Progressive Party) alderdian bildu ziren arte. 2004an, alderdi horretako hautagai Baldwin Spencer bilakatu zen lehen ministro.

Gobernua eta administrazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1981eko konstituzioaren arabera^[3], Antigua eta Barbuda monarkia demokratikoa eta parlamentarioa da. Elisabet II.a da egungo erregina, eta gobernadore nagusia da haren ordezkaria. Lehen ministroa da gobernuburua, eta honen aholkua harturik izendatzen du gobernua gobernadore nagusiak. Legebiltzarra ganbera bikoa da; Senatuak 17 kide ditu, gobernadore nagusiak izendatzen dituenak, eta Ordezkarien Ganberak beste 17 kide, ororen bozkatzez aukeratzen direnak bost urtetik behin.^[4]

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herrialdea sei parrokia eta bi dependentziatan banaturik dago:

Parrokiak
Dependentziak
1. Barbuda
2. Redonda

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2016an 100.963 biztanle zituen.^[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %23,1 dira, 15-24 urte bitartekoak %16,8, 25-54 urte bitartekoak %42,1, 55-64 urte bitartekoak %9,8 eta 65 urtetik gorakoak %8,1. Bizi itxaropena 76,7 urtekoa da, 74,6 urtekoa gizonezkoena eta 79 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak).^[4]

Banaketa etnikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herrialdeko biztanle gehienak, %87,3 2011n, Afrikako esklabo beltzen ondorengoak dira. Mulatoak %4,7 dira, eta hispanikoak %2,7.^[4]

Hizkuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ingelesa da hizkuntza ofiziala. Ingeles kreolera ere mintzatzen da.

Erlijioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

%68,3 protestanteak dira, %8,2 katolikoak eta %5,9 erlijio gabeak (2011ko datuak).^[4]

Hiri nagusiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

	Hiria	Biztanleak
	Hiria	1991ko errolda	2001eko errolda	2010eko errolda
1.	Saint John's	22.342	22.634	22.215
2.	All Saints	2.230	3.412	4.771
3.	Liberta	1.473	2.067	3.250
4.	Potters village	1.265	2.067	3.061
5.	Bolands	1.447	1.785	2.088
6.	Swetes	?	1.573	1.800
7.	Cedar Grove	697	814	906
8.	Parham	1.171	1.276	800
9.	Carlisle	?	990	750

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antigua eta Barbudako ekonomia, britainiarren kolonia zenean, esklabismoak sustengatutako plantazioek osatzen zuten. Esklabuak askatzearekin, jabeen landetan berdintsu lan egin zuten askatutako beltz askok halabeharrez, baina pixkanaka jabetza propioarekin edo partzela txikietan, nekazaritza propioa ere garatu zuten,

1950eko hamarkada arte uharteetako uzta nagusiak kotoia, azukrea, zerealak, bertako fruituak eta barazkiak izan ziren. Haragia ere ateratzen zen abeltzaintzatik.

20. mendearen azken urteetatik, jarduera nagusia turismoa da, eta neurri handi abtean luxuzko turismoa. Garrantzi handia dute, halaber, finantza eta inbertsioen arloak. Nekazaritza barne premiak asetzeko egiten da oraindik, batez ere; kotoia, fruituak eta azukre kanabera lantzen dira. Barbudan arrantza garrantzi handiko jarduera ere bada. Industriari dagokionez, aipatzekoak dira petrolioa, rona, ehunak, altzariak eta tresna elektrikoak. 2016an barne produktu gordina 2.288 milioi dolarrekoa izan zen, eta per capita errenta 25.400 dolarrekoa.^[4]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2018/1/2 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
↑ ^a ^b World Population Prospects: The 2017 Revision, esa.un.org
↑ Antigua and Barbuda 1981. constituteproject.org (Noiz kontsultatua: 2018-1-5).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Antigua and Barbuda. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2018-1-5).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(Ingelesez) Antigua eta Barbudako Turismo Sailaren webgunea, antigua-barbuda.org
(Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

Datuak: Q781
Multimedia: Antigua and Barbuda / Q781

Amerikako herrialde eta lurraldeak
Ipar Amerika eta Karibea	Estatu burujabeak: Ameriketako Estatu Batuak • Antigua eta Barbuda • Bahamak • Barbados • Belize • Costa Rica • Kuba • Dominika • Dominikar Errepublika • El Salvador • Grenada • Guatemala • Haiti • Honduras • Jamaika • Kanada • Mexiko • Nikaragua • Panama • Saint Kitts eta Nevis • Santa Luzia • Saint Vincent eta Grenadinak • Trinidad eta Tobago Dependentziak: Groenlandia (Danimarka) • Guadalupe ∙ Martinika ∙ Saint Barthelemy ∙ Saint Martin ∙ Saint Pierre eta Mikelune (Frantzia) • Aruba · Holandarren Antillak (Herbehereak) • Aingira · Bermuda · Birjina uharte britainiarrak · Kaiman uharteak · Montserrat · Turkak eta Caicoak (Erresuma Batua) • Puerto Rico · Birjina Uharte Estatubatuarrak (Ameriketako Estatu Batuak)	Hego Amerika	Estatu burujabeak: Argentina • Bolivia • Brasil • Txile • Kolonbia • Ekuador • Guyana • Paraguai • Peru • Surinam • Uruguai • Venezuela Dependentziak: Guyana Frantsesa (Frantzia) • Falklandak (Erresuma Batua)

[Euskaltzaindia-1] Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .

[zenbatespen-2] World Population Prospects: The 2017 Revision, esa.un.org

[3] Antigua and Barbuda 1981. constituteproject.org (Noiz kontsultatua: 2018-1-5).

[cia-4] Antigua and Barbuda. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2018-1-5).

[1]

[2]

[3]

[4]