Gwinea Bissau

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Republika Gwinei Bissau
República da Guiné-Bissau
Flaga
Godło Gwinei Bissau
Flaga Godło
Dewiza: (port.) Unidade, Luta, Progresso
(Jedność, Walka, Postęp)
Hymn:
Esta é a Nossa Pátria Bem Amada

(Jesteś naszą Ojczyzną umiłowaną)
Położenie Gwinei Bissau
Język urzędowy

portugalski

Stolica

Bissau

Ustrój polityczny

republika

Głowa państwa

prezydent Umaro Sissoco Embaló

Szef rządu

premier Geraldo Martins

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


36 120 km²
12%

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


1 700 000[1]
50 osób/km²

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


1,89 mld USD[1]
974[1] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


5,95 mld[1] dolarów międzynar.
3 072[1] dolarów międzynar.

Waluta

frank CFA (XOF)

Niepodległość
• proklamowana
• uznana

od Portugalii
24 września 1973
10 września 1974

Strefa czasowa

UTC ±0

Kod ISO 3166

GW

Domena internetowa

.gw

Kod samochodowy

GNB

Kod samolotowy

J5

Kod telefoniczny

+245

Mapa Gwinei Bissau

Gwinea Bissau (port. Guiné-Bissau), Republika Gwinei Bissau (port. República da Guiné-Bissau, wym. [ʁeˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsaw]) – państwo położone w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem od północy i Gwineą od wschodu. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós. Państwo jest członkiem Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Geografia Gwinei Bissau.

Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Od XIII wieku do XV wieku terytorium dzisiejszego państwa znajdowało się w obrębie Imperium Mali, w XV i XVI wieku w Songhaj. Tereny te zamieszkiwane były przez różnorakie grupy etniczne, w tym Fulan i Mandinka. Od połowy XV wieku miała miejsce penetracja tych obszarów przez Portugalię. W 1687 roku kolonizatorzy utworzyli ufortyfikowaną placówkę handlową, nazwaną Bissau[2]. Do XIX wieku Gwinea Bissau stanowiła miejsce handlu niewolnikami (po jego zakazie proceder był kontynuowany nielegalnie). Od 1879 roku pod nazwą Gwinea Portugalska. W 1886 roku w wyniku porozumienia pomiędzy Francją a Portugalią znaczna część terytorium Gwinei Portugalskiej przypadła Francuzom. W 1951 roku kolonii przyznano status prowincji zamorskiej. W 1956 roku utworzona została niepodległościowa Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC), z Amílcarem Cabralem na czele. W 1963 roku wybuchła wojna o niepodległość Gwinei Bissau. W 1973 roku PAIGC kontrolująca większość obszarów kraju ogłosiła niepodległość. W 1974 roku Portugalia wycofała swoje wojska z kraju i uznała niepodległość republiki[2].

W niepodległej republice monopartyjną władzę objęła PAIGC z Luísem Cabralem jako przewodniczącym Rady Państwa. W 1981 roku Cabral został obalony w wyniku zamachu stanu, a władzę objął João Bernardo Vieira. W 1991 roku wprowadzono system wielopartyjny. Wolne wybory odbyły się w 1994 roku i okazały się sukcesem rządzącej ekipy. W latach 1998–1999 trwała wojna domowa. W jej wyniku do władzy doszła opozycja z Kumba Ialáą jako liderem. W 2004 roku wybory parlamentarne okazały się sukcesem PAIGC, a rok później prezydentem ponownie został wybrany Vieira[2].

2 marca 2009 prezydent Vieira zginął w czasie ataku wojskowego na pałac prezydencki. Posiadłość prezydenta została zaatakowana przez grupę zbuntowanych żołnierzy[3][4]. Zgodnie z konstytucją funkcja pełniącego obowiązki szefa państwa przypadła przewodniczącemu parlamentu Raimundo Pereirze[5][6]. W wyborach prezydenckich 28 lipca 2009 roku zwyciężył Malam Bacai Sanhá z PAIGC. Na stanowisku pozostał do śmierci 9 stycznia 2012 roku, w tym czasie udało mu się opanować dwa zamachy stanu zorganizowane przez wojsko. Pełniący obowiązki prezydenta Raimundo Pereira i były premier Carlos Gomes Júnior zostali 12 kwietnia 2012 roku uprowadzeni przez zbuntowaną armię, która podjęła się kolejnej próby zamachu stanu[7]. Kolejne wybory prezydenckie odbyły się w 2014 roku. Zwycięstwo w nich odniósł José Mário Vaz z PAIGC[8]. W kolejnych wyborach w 2019 roku zwyciężył Umaro Sissoco Embaló z opozycyjnego Madem G15. Embaló jest pierwszym w historii prezydentem Gwinei Bissau, który wygrał wybory prezydenckie bez poparcia PAIGC[9].

Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]

Republika wielopartyjna. Prezydent kraju wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. W porozumieniu z przedstawicielami rządzących partii mianuje premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje stuosobowy jednoizbowy parlament – Narodowe Zgromadzenie Ludowe (Assembleia Nacional Popular).

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Państwo podzielone jest na dziewięć regionów (port. regiões):

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Gwinea Bissau należy do grona najbiedniejszych państw świata. Oparta na rolnictwie i rybołówstwie gospodarka została zniszczona przez trwającą w latach 1998–1999 wojnę domową. Gwinea Bissau, z długiem zagranicznym sięgającym prawie miliarda dolarów, korzysta z programu dostosowania strukturalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Najważniejszymi produktami eksportowymi są orzechy nerkowca (6. miejsce na świecie) i orzeszki ziemne. Pewne znaczenie ma również przemysł drzewny.

ONZ zalicza Gwineę-Bissau do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)[10].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Język[edytuj | edytuj kod]

Szacuje się, że w kraju używa się aż 22 języków, choć sporne jest, na ile są to 22 osobne języki, a na ile odmiany głównych języków[11]. Językiem urzędowym jest portugalski. Jest on używany w mediach, szkołach i komunikatach rządowych[11]. W przeciwieństwie do innych byłych posiadłości Lizbony, takich jak Angola czy Mozambik, tylko 13% społeczeństwa potrafi biegle mówić po portugalsku[potrzebny przypis]. W powszechnym użyciu dominują języki lokalne. Wśród nich szeroko używany jest język balanta, zaliczany do rodziny nigero-kongijskiej[11]. Dzieli się on na różne dialekty, wśród których najważniejsze to kentohe i fora[11]. Trzecim szeroko używanym językiem jest kreolski Gwinei Bissau, używany przez około 600 tys. osób, będący językiem ojczystym 100 tys. osób[11]. Występuje on w dwóch odmianach o nazwach kreolski niski i kreolski wysoki[11]. Prawie wszyscy użytkownicy kreolskiego rozumieją portugalski[11].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Centrum Badawczego Pew[12][13]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  2. a b c Gwinea Bissau. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-07-08].
  3. Guinea-Bissau president shot dead. BBC News, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. (ang.).
  4. Wojsko zamordowało prezydenta Gwinei Bissau. psz.pl, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-23)]. (pol.).
  5. Alberto Dabo; Retuers: Soldiers assassinate Guinea-Bissau president. The Independent, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)]. (ang.).
  6. Reuters, PAP, rian.ru: Prezydent zginął w zemście za śmierć generała. tvn24.pl, 2009-03-02. [dostęp 2009-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-01)]. (pol.).
  7. Zamach stanu. Wojsko uprowadziło prezydenta. Polskieradio.pl, 2012-04-13. [dostęp 2012-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-07)]. (pol.).
  8. Guinea-Bissau election: Jose Mario Vaz wins run-off. BBC News, 2014-05-20. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
  9. Guinea-Bissau's leader concedes election defeat. s. aa.com.tr. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).
  10. List of Least Developed Countries (as of May 2016) [online] [dostęp 2017-07-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-23] (ang.).
  11. a b c d e f g Katarzyna Kozakiewicz. Gwinejska Wieża Babel. „Zupełnie Inny Świat”. 10/2020. s. 6–9. ISSN 2082-0003. 
  12. Joseph Liu: Religious Composition by Country, in Percentages. Pew Research Center, 2012-12-18. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).
  13. Joseph Liu: Christian Population as Percentages of Total Population by Country. Pew Research Center, 2011-12-19. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]