Palau

Republika Palau
Beluu er a Belau
*Republic of Palau*
パラオ共和国
Flaga	Godło
	Dewiza: (ang.) Rainbow’s End ; (Koniec tęczy)
	Hymn: Belau rekid ; (Nasze Palau)
Język urzędowy	palau, angielski, japoński
Stolica	Ngerulmud
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Surangel Whipps Jr.
Szef rządu	prezydent Surangel Whipps Jr.
Powierzchnia ; • całkowita ; • wody śródlądowe	; 508 km² ; 0%
Liczba ludności (2018); • całkowita ; • gęstość zaludnienia	; 21 516; 42 osób/km²
PKB (2023); • całkowite ; • na osobę	; 0,26 mld USD; 14 805 USD
PKB (PSN) (2023); • całkowite ; • na osobę	; 0,29 mld dolarów międzynar.; 16 394 dolarów międzynar.
Waluta	dolar amerykański (USD)
Niepodległość	od USA; 1 października 1994
Religia dominująca	chrześcijaństwo
Strefa czasowa	UTC +9
Kod ISO 3166	PW
Domena internetowa	.pw
Kod samochodowy	PW
Kod telefoniczny	+680
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku

Palau, Republika Palau (ang. Republic of Palau, palau Belau, Beluu er a Belau, jap. パラオ, パラオ共和国, Parao, Parao Kyōwakoku) – wyspiarskie państwo samorządowe, stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi, położone na Oceanie Spokojnym, w Oceanii oraz w Mikronezji, ok. 1160 km na południe od Guam, ok. 800 km na wschód od Filipin i 3200 km na południe od Tokio. Obejmuje zachodnią część archipelagu Karolinów oraz 4 pojedyncze wyspy koralowe (Sonsorol, Merir, Pulo Anna i Tobi) i atol Helen (łącznie ponad 250 wysp).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wyspy odkryte zostały w 1543 przez Ruya Lópeza de Villalobosa. Od końca XVII wieku do 1899 jako część Karolinów stanowiły posiadłość hiszpańską, a następnie zostały sprzedane Niemcom, które rozpoczęły na wyspach wydobycie boksytów (rudy aluminium) i innych zasobów.

W 1914 roku wyspy przejęli Japończycy^[3]. Sześć lat później wprowadzono administrację japońską z ramienia Ligi Narodów. Podczas II wojny światowej w 1944 wyspy zostały zajęte przez Stany Zjednoczone^[4] po bitwie o Peleliu.

Po wojnie, w latach 1947–1994 terytorium powiernicze ONZ pod administracją USA (do 1990 w ramach Powierniczych Wysp Pacyfiku).

W 1978 Palau stało się oddzielnym państwem i przyjęło nazwę Belau (po podziale administracyjnym przez USA wysp Oceanu Spokojnego). W 1979 mieszkańcy Palau odrzucili propozycję wstąpienia do Sfederowanych Stanów Mikronezji. W 1981 państwo przyjęło konstytucję Palau. W tym samym roku została także wprowadzona autonomia wewnętrzna kraju. W 1982 władze państwa zawarły ze Stanami Zjednoczonymi układ o wolnym stowarzyszeniu. Ratyfikowano go w 1993.

1 października 1994 Palau uzyskało niepodległość jako państwo stowarzyszone z USA. Państwo utrzymuje związki o charakterze gospodarczym z USA, Japonią i Tajwanem (pomoc finansowa). 15 grudnia 1994 zostało członkiem ONZ oraz kilku innych organizacji międzynarodowych^[5].

Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]

Palau jest republiką. Konstytucja została przyjęta w 1980, zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1981 roku. Polityka zagraniczna i obronna podlega USA. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany na kadencję 4-letnią w wyborach powszechnych. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Kongresu Narodowego (Izba Przedstawicieli i Senat), wybieranego w wyborach powszechnych. Władza wykonawcza należy do rządu, powoływanego przez prezydenta.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Geografia Palau.

Palau obejmuje ponad 250 wysp (największe – Babeldaob, Koror) w zachodniej części archipelagu Karoliny, otoczonych szeroką rafą. Występują jeziora krasowe z wodą morską i jaskinie. Najwyższym punktem jest Ngerchelchauus, który ma wysokość 242 m n.p.m. Klimat wysp to klimat równikowy wybitnie wilgotny (odmiana monsunowa): średnia temperatura miesięczna w ciągu całego roku wynosi ok. 28 °C, a roczne opady 3800 mm. Bujna szata roślinna; drzewo żelazne, pandan, gaje palmy kokosowej. Palau posiada bogatą faunę, występuje tam ponad 1400 gatunków ryb, 700 korali, żyją tam także słonowodne krokodyle.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Podział administracyjny Palau.

Od 1984 roku Palau dzieli się na 16 stanów:

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Na większości wysp rośnie palma kokosowa. Główne rośliny żywieniowe: kolokazja (taro), maniok, bataty, banany. Dużą rolę odgrywa połów ryb (zwłaszcza tuńczyka), żółwi, muszli. Palau eksportuje ryby, olej kokosowy i koprę, wyroby rzemiosła artystycznego i szylkret. Rozwija się turystyka, sporty wodne.

W 2009 roku roczne zużycie energii elektrycznej wyniosło 88,75 GWh. 99,7% produkowanej w kraju energii elektrycznej uzyskiwano ze spalania importowanej ropy naftowej, a 0,30% z energii słonecznej; planowano zwiększenie udziału energii elektrycznej pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych do 20% w roku 2000^[6].

Jako jedno z niewielu państw na świecie Palau nie ma długu zagranicznego.

Międzynarodowy port lotniczy położony jest na wyspie Babelthuap, połączonej mostem z wyspą Koror.

57% PKB pochodzi z usług, a pozostałe 43% z rolnictwa i przemysłu.

Emisja gazów cieplarnianych[edytuj | edytuj kod]

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Palau wyniosła w 1990 roku 2,275 Mt, z czego 2,155 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 142,826 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 11,856 t. Następnie emisje wahały się, osiągając maksymalne wartości w 2012. Wzrost emisji wynikał głównie z jej zwiększenia przez transport. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 1,273 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 57,955 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 4,133 t. Głównym gazem cieplarnianym emitowanym z Palau jest dwutlenek węgla. Wraz ze wzrostem jego emisji udział metanu maleje, a od końca XX w. na drugie miejsce wysunęły się emisje podtlenku azotu^[7].

Ludność[edytuj | edytuj kod]

Ludność posługuje się głównie językiem palau (z grupy indonezyjsko-oceanicznej języków austronezyjskich), natomiast drugim językiem urzędowym jest angielski.

Stan Angaur zamieszkiwany przez ok. 120 osób posiada, jak wszystkie pozostałe, własną konstytucję. Jednakże, jako jedyny, posiada zapis w artykule XII, który wymienia trzy języki urzędowe tego stanu: palau, angielski, japoński. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii w swojej oficjalnej informacji o Palau wymienia jedynie języki: palau i angielski^[8]^[9].

Nauczanie języka japońskiego w Palau rozpoczęło się w 1914 r., gdy Japończycy przejęli wyspy. W przeciwieństwie do Japończyków ani Hiszpanie, ani Niemcy nie stworzyli kompleksowego systemu szkolnego dla mieszkańców, chociaż misjonarze założyli kilka szkół. Edukacja w języku japońskim trwała do końca II wojny światowej^[8]^[9].

Stale zamieszkanych jest tylko 8 wysp, a średnia gęstość zaludnienia to 44 osoby/km².

Skład etniczny: Palauanie (Mikronezyjczycy), Amerykanie.
Główne wyznania: katolicy, protestanci, Modekngei

Na Palau średnia gęstość zaludnienia jest najbardziej zbliżona do średniej gęstości zaludnienia na świecie.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Struktura religijna kraju w 2015 roku według CIA^[10]:

katolicy – 45,3%
Osobny artykuł: Kościół katolicki na Palau.
protestanci – 34,9%:
- ewangelikalni (Koror Evangelical Church) – 26,4%,
- adwentyści dnia siódmego – 6,9%,
- Zbory Boże (zielonoświątkowcy) – 0,9%,
- Kościół Baptystyczny Palau (baptyści) – 0,7%,
modekngei – 5,7%,
muzułmanie – 3%,
mormoni – 1,5%,
pozostali – 9,7%:
- świadkowie Jehowy – 0,5%.

Zobacz więcej w artykule Świadkowie Jehowy w Australii i Oceanii, w sekcji Świadkowie Jehowy na Palau.

Statystyki demograficzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: CIA Factbook^[1]

(2018)
Liczba ludności	21 516
Ludność według wieku
0–14 lat	19,37% (mężczyzn 2149 / kobiet 2019)
15–24 lat	16,4% (mężczyzn 1768 / kobiet 1760)
25–54 lat	45,74% (mężczyzn 6016 / kobiet 3826)
55–64 lat	9,99% (mężczyzn 765 / kobiet 1384)
ponad 64 lata	8,5% (mężczyzn 464 / kobiet 1365)
Średnia wieku
W całej populacji	33,6 lat
Mężczyzn	32,8 lat
Kobiet	35,3 lat
Przyrost naturalny	0,4‰
Współczynnik urodzeń	11,3 urodzeń / 1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	8,2 zgonów / 1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	0,8 migrantów / 1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn / kobiet
poniżej 15 lat	1,06 mężczyzn / kobiet
15–24 lat	1,00 mężczyzn / kobiet
25–54 lat	1,57 mężczyzn / kobiet
55–64 lat	0,55 mężczyzn / kobiet
powyżej 64 lat	0,34 mężczyzn / kobiet
w całej populacji	1,08 mężczyzn / kobiet
Umieralność niemowląt
W całej populacji	10,3 śmiertelnych / 1000 żywych
płci męskiej	11,8 śmiertelnych / 1000 żywych
płci żeńskiej	8,8 śmiertelnych / 1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	73,6 lat
Mężczyzn	70,4 lat
Kobiet	77,0 lat
Rozrodczość	1,7 urodzeń / kobietę

Pozostałe informacje[edytuj | edytuj kod]

Na archipelagu występują 3334 endemiczne gatunki roślin,
Na wyspach Palau odbyła się 10. edycja programu Survivor.
Państwo Palau stworzyło pierwszy na świecie azyl dla rekinów, zakazując całkowicie połowów tych zwierząt na swoich wodach (powierzchnia około 600 tys. km kwadratowych jest wielkości niemal całej Francji).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2019-08-04] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-12] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
↑ Heike Barnitzke: Oxford Wielka encyklopedia geografii tom 4 Afryka, Australia i Oceania. Oxford. ISBN 83-7425-138-7.
↑ Oxford Wielka Encyklopedia Świata tom 11. Oxford Educational, 2005. ISBN 83-7325-701-2.
↑ ILO in The Republic of Palau, Palau: International Relations.
↑ National Renewable EnergyN.R.E. Laboratory National Renewable EnergyN.R.E., Energy Snapshot Palau [online], czerwiec 2015 [dostęp 2021-09-22] (ang.).
↑ Palau, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 179, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
↑ ^a ^b パラオ共和国（Republic of Palau）基礎データ. Ministry of Foreign Affairs of Japan, 2022. [dostęp 2022-11-13]. (jap.).
↑ ^a ^b Daniel Long, Keisuke Imamura: The Japanese Language in Palau. National Institute for Japanese Language and Linguistics, 2013. [dostęp 2022-11-13]. (ang.).
↑ Australia – Oceania :: Palau – The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2019-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-12] .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Strona internetowa Palau

[autonazwa2-1] The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2019-08-04] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-12] (ang.).

[IMF-2] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).

[3] Heike Barnitzke: Oxford Wielka encyklopedia geografii tom 4 Afryka, Australia i Oceania. Oxford. ISBN 83-7425-138-7.

[autonazwa1-4] Oxford Wielka Encyklopedia Świata tom 11. Oxford Educational, 2005. ISBN 83-7325-701-2.

[5] ILO in The Republic of Palau, Palau: International Relations.

[6] National Renewable EnergyN.R.E. Laboratory National Renewable EnergyN.R.E., Energy Snapshot Palau [online], czerwiec 2015 [dostęp 2021-09-22] (ang.).

[7] Palau, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 179, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[mofa-8] パラオ共和国（Republic of Palau）基礎データ. Ministry of Foreign Affairs of Japan, 2022. [dostęp 2022-11-13]. (jap.).

[ninjal-9] Daniel Long, Keisuke Imamura: The Japanese Language in Palau. National Institute for Japanese Language and Linguistics, 2013. [dostęp 2022-11-13]. (ang.).

[10] Australia – Oceania :: Palau – The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2019-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-12] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Państwa	Australia Fidżi Kiribati Mikronezja Nauru Nowa Zelandia Palau Papua-Nowa Gwinea Samoa Tonga Tuvalu Vanuatu Wyspy Marshalla Wyspy Salomona
Terytoria zależne	Baker Guam Howland Jarvis Johnston Kingman Mariany Północne Midway Niue Norfolk Nowa Kaledonia Palmyra Pitcairn Polinezja Francuska Samoa Amerykańskie Tokelau Wake Wallis i Futuna Wyspy Ashmore i Cartiera Wyspy Cooka Wyspy Morza Koralowego
Integralne części państw położonych poza Australią i Oceanią	Hawaje (część Stanów Zjednoczonych) Papua, Papua Zachodnia (część Indonezji) Wyspa Wielkanocna, Sala y Gómez (część Chile) Ogasawara, Minami Tori-shima, Oki-no-Tori-shima, Wyspy Kazan (część Japonii)