Sjå kjelda til Polsk geografi

{{Kart over Polen|float=right}}'''[[Polen]]''' er eit land i [[Sentral-Europa]], aust for [[Tyskland]]. Generelt er Polen ei kontinuerleg [[slette]] frå [[Austersjøen]] i nord til [[Karpatane]] i sør. På denne sletta går variasjonar i terrenget hovudsakleg i band frå aust til vest. 

Kysten av Austersjøen manglar naturlege [[hamn]]er bortsett frå [[Tricity|Gdańsk-Gdynia]]-regionen og [[Szczecin]] lengst nordvest. Den nordaustlege delen, kalla [[Dei masuriske sjøane]], er tynt folkesett og manglar jordbruks- og industriressursar. Sør og vest for sjøane strekkjer ei vid slette seg mot [[Sudetane]] ved grensa til [[Tsjekkia]] og [[Slovakia]] i sørvest og til Karpatane ved grensa til Tsjekkia, Slovakia og [[Ukraina]] i søraust. 

Landet strekkjer seg 876 km frå nord til sør og 689 km frå aust til vest. Det totale arealet til landet er 312&nbsp;843 km², inkludert innsjøar. Polen grensar til [[Tyskland]] i vest, Tsjekkia og Slovakia i sør, Ukraina og [[Kviterussland]] i aust og [[Litauen]] og den [[Russland|russiske]] provinsen [[Kaliningrad oblast]] i nordaust.

'''[[Geografiske koordinatar]]''':
{{koord|52|00|N|20|00|E|vising=tittel,pålinje|type:country}}

== Topografi ==
[[Fil:POLSKA mapa woj z powiatami.png|mini|Administrativt kart over Polen]]
[[Fil:Poland_rel00.jpg|mini|Topografisk kart over Polen]]
[[Fil:Poland-satellite.jpeg|mini|Satellittbilete av Polen tatt frå Landsat7]]
[[Fil:Poland_topo.jpg|mini|Topografi]]
[[Fil:Polska relief.jpg|mini|Hypsometry]]
Den gjennomsnittlege høgda i Polen er 173 meter over havet, og berre 3 % av landet, langs den sørlege grensa, ligg over 500 meter over havet. Det høgaste punktet er [[Rysy]] på 2499 meter over havet i [[Tatrafjella]] i Karpatane, 95 km sør for [[Kraków]]. Om lag 60 km² langs [[Gdanskbukta]] ligg under havnivå. Polen er tradisjonelt delt inn i fem topografiske soner frå nord til sør. Den største, det sentrale låglandet, er smalt i vest, men vidar seg så ut mot nord og sør austover i landet. Langs den austlege grensa når denne sonen strekkjer denne sonen seg 200 km frå nordaust til grensa i sør. Terrenget i det sentrale låglandet er forholdsvis flatt og tidlegare brevatn er fylt att med [[sediment]]. Fleire store elvar renn gjennom regionen, mellom anna [[Oder]], som definerer det [[Schlesien|schlesiske]] låglandet i sørvest og [[Wisła]], som definerer låglandet aust i sentrale delar av Polen. 

Sør for låglandet ligg det mindre høglandet i Polen, eit belte med ei breidd på mellom 90 og 200 km. Det heller sakte oppover mot Sudetane og Karapatane. I vest, rundt Schlesien og Kraków er det store førekomstar av [[kol]].

Det tredje topografiske området strekker seg på begge sider av den sørlege landegrensa og består av Sudetane og Karpatane. På den polske sida av desse fjella er det fleire busetnadar og særleg Karpatane er forholdsvis tett folkesett. Det høgaste punktet i Sudetane er 1602 meter over havet i [[Karkonosze]]. Karpatane er dei høgaste og mest naturskjønne fjella i landet. Dei er den nordlegaste delen av fjellkjeda som strekkjer seg frå Tsjekkia, gjennom Slovakia, Ukraina, [[Ungarn]] og [[Romania]]. I Polen finn ein to store bekken i fjella, [[Oswiecim]] (Auschwitz) og [[Sandomierz]], som er rike på mineral og [[naturgass]].

Nord for det sentrale låglandet inneheld innsjøregionen den einaste gjenverande [[Białowieżaskogen|urskogen]] i [[Europa]] og det meste av dei urørte naturområda av Polen, som stadig vert mindre. Isbrear i dette området forma dei mange sjøane og låge åsar i det elles flate terrenget nær Litauen og Austersjøen. 

Små innsjøar ligg tett i tett i heile den nordlege halvdelen av Polen og dette området strekkjer seg 200 km innover i den vestlege delen av landet. Vide elvedalar deler innsjøregionen i tre delar. I nordvest ligg [[Pommern]] sør for kystområda av Austersjøen og nord for elvane [[Warta]] og [[Noteć]]. [[Masuria]] utgjer resten av den nordlege delen av Polen og inneheld fleire større innsjøar. Dei fleste av dei 9300 innsjøane i Polen som er større enn 10&nbsp;000 km², der dei utgjer 10 % av overflatearealet. 

Kystslettene langs Austersjøen er eit lågtliggande område danna av sedimentavleiringar frå sjøen. Kystlinja vart forma av det stigande havet då [[isbre]]ane under den siste istida trekte seg tilbake. Dei to store buktene i den elles jamne kystlinja er [[Pommernbukta]] ved grensa til Tyskland lengst nordvest og Gdanskbukta i aust. Elva Oder munnar ut i Pommernbukta og [[Wisła]] dannar eit stort delta i Gdanskbukta. Sandbanker med store sanddyner dannar lagunar og kystinnsjøar langs det meste av kysten. 

== Drenering ==
Nesten heile Polen drenerer nordover og ut i Austersjøen via [[Wisła]], [[Oder]] og sideelvane til desse to store elvane. Om lag halve landet vert drenert av Wisła, som har utspring i [[Tatrafjella]] lengst sør i sentrale delar av Polen. [[Nedslagsfelt]]et til Wisła inkluderer det meste av Aust-Polen og dei fleste sideelvane kjem austfrå. Ei av sideelvane, [[Vestre Bug|Bug]], dannar 280 km av grensa til Polen mot Ukraina og Kviterussland. Oder og den største sideelva hennar, [[Warta]], dannar eit nedslagsfelt som drenerer den vestlege tredjedelen av Polen ut i [[Stettiner Haff]] nord for [[Szczecin]]. Dreneringa skjer derimot tregt i store delar av Polen, særleg i innsjøregionen og i indre område i sør. Store [[myr]]område, flatt terreng og små, grunn innsjøar hindrar storskala vassrørsle. Elvane har to periodar i året med høgare vassføring. Den første kjem på grunn av snø- og issmeltinga om våren og den andre i kraftig nedbør i juli. 

'''Viktige elvar: '''[[Wisla]], [[Oder]], [[Warta]], [[Narew]], [[San i Polen|San]])

== Klima ==
[[Fil:Satellite image of Poland in February 2003.jpg|mini|Satellittbilete i Polen i februar 2003]]
Polen er eit forholdsvis stort land, men ein finn ikkje dei store [[klima]]tiske variasjonane i landet. [[Vêr]]et i seg sjølv varierer derimot ein del, både frå dag til dag og frå årstid til årstid. Sommaren har som regel varme dagar og ikkje altfor kjølige netter med [[temperatur]]ar over 30&nbsp;°C eller under 10&nbsp;°C eit par gonger i løpet av sommaren. [[Torevêr]] er forholdsvis vanleg frå mai til august, og innimellom kan vedvarande [[regn]] føre til [[flaum]]. I kystområda av [[Austersjøen]] går derimot torebyene over i regnbyer, og temperaturen er noko lågare, rundt 16-20&nbsp;°C. Fjellområda [[Karpatane]] og [[Sudetane]] kan få mykje torevêr og store temperatursvingingar. 

Hausten fører ofte med seg mykje fint vêr i store delar av Polen, inkludert skogområda i sør og ved foten av Karpatane. [[Nedbør]]mengdene minkar vanlegvis om hausten, bortsett frå på kysten i nord som ofte får ein del [[yr]]. Temperaturane held seg stort sett over frysepunktet til ut i november. Når vinteren set inn vert det derimot [[sky]]a og kaldt (ofte svært kaldt) med lett [[snø]]fall om lag annakvar dag. Dei austlege og nordlege områda er som regel dekte av snø i januar og februar, og sjølv langs Austersjøkysten kjem det vanlegvis snø, men sjeldan i store mengder. Langs kysten kan det derimot blåse ein del om vinteren. Enkelte vinterdagar kan temperaturen stige over 10&nbsp;°C, særleg i sørlege område når ein sørleg [[fønvind]] strøymer over fjellrekkjene der. 

Våren er like tørr som hausten, og dette er tida på året med flest klårvêrsdagar. Temperaturane kan derimot svinge ein god del, frå nesten sommarlege temperaturar om dagen til frost om natta. [[Warszawa]], som er representativ for klimaet i store delar av Polen, har ein årleg nedbørsnormal på 555 mm, der om lag halvparten fell mellom mai og august.

== Tal og fakta ==
'''Landegrenser'''

''totalt:'' 2888 km

''grenseland:''
[[Kviterussland]] 605 km, [[Tsjekkia]] 658 km, [[Tyskland]] 456 km,
[[Litauen]] 91 km, [[Russland]] ([[Kaliningrad oblast]]) 206 km, [[Slovakia]] 444
km, [[Ukraina]] 428 km

'''Kystlinje:'''
491 km

'''Maritime krav:'''

''eksklusiv økonomisk sone:''
definert av internasjonale avtalar

''territorialfarvatn:''
12 [[nautiske mil]] (22 km)

''Vertikale ytterpunkt:''

''lågaste punkt: ''
Raczki Elblaskie, -1,8 m

''høgaste punkt:''
[[Rysy]] 2499 m

'''Øyar: [[Wolin]], aust for [[Usedom]]'''

== Ressursar og arealbruk ==
'''Naturressursar:'''
[[Kol]], [[svovel]], [[kopar]], [[naturgass]], [[jern]], [[sink]], [[bly]], [[salt]], dyrkbart areal

'''Arealbruk:'''

''Dyrkbar land:''
47%

''permanente avlingar:''
1%

''permanente enger:''
13%

''skogområde:''
29%

''andre:''
10% (1993 est.)

'''[[Kunstig vatning|Irrigert]] land:'''
1000 km² (1993 est.)

== Miljøproblem ==

Miljøproblema i Polen har minka sidan 1989 på grunn av mindre tungindustri og auka omsyn for miljøet etter [[kommunisme]]n. I dag har ein problem med [[luftforureining]] på grunn av [[svoveldioksid]]utslepp frå kolfyrte [[kraftverk]]. Den [[sur nedbør|sure nedbøren]] dette har medført har skade skogar i Polen. Vassforureining frå industri og tettbygde strøk er òg eit problem. 

'''Internasjonale miljøvernsavtalar:'''

''delaktig i avtalar som omhandlar:''
Luftforureining, Antarktis miljøvernsavtale, Antarktisavtalen, biologisk mangfald, klimaendringar, utryddingstrua dyreartar, miljømodifisering, miljøfarleg avfall, havrett, dumping til sjøs, forbod mot atomprøvesprengingar, vern av ozonlaget, skipsforureining, våtmarksområde. 

''signert, men ikkje ratifisert:''
Luftforureining ved nitrogrenoksid, persistente organiske stoff og svovel, Kyotoavtalen. 

== Sjå òg ==

* [[Geografiske ytterpunkt i Polen]]
* [[Byar i Polen]]
* [[Øyar i Polen]]
* [[Elvar i Polen]]

== Bakgrunnsstoff ==

* [http://maps.igipz.pan.pl/aims/AIMS.dll?REQUEST=GetPage&PAGE=entry&MAP=indeks Kart over Polen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060614024716/http://maps.igipz.pan.pl/aims/AIMS.dll?REQUEST=GetPage&PAGE=entry&MAP=indeks |date=2006-06-14 }}

{{Europeisk geografi}}

[[Kategori:Polsk geografi| ]]