Sjå kjelda til Myanmar

{{Fakta om Myanmar}}
'''Myanmar''' ([[Norsk|no.]] utt. {{IPA|/mjan¹ma:r/}}, [[burmesisk]] utt. {{IPA|[mjəmà]}}), tidlegare '''Burma''', er eit land i [[Søraust-Asia]]. Det grensar til [[Bangladesh]] og [[India]] i vest, [[Kina]] i nord og aust og [[Laos]] og [[Thailand]] i aust. Det har ei kystline på over 200 mil til [[Andamanhavet]] i sør og [[Bengalbukta]] i sørvest.

Hovudstaden vart flytt frå [[Yangon]] (tidlegare Rangoon) til [[Nay Pyi Taw]] [[7. november]] [[2005]]. Myanmar er kontrollert av ei militant regjering med general [[Than Shwe]] i spissen og den utøvande instansen [[State Peace and Development Council|SPDC]] - State Peace and Development Council. Myanmar er av [[FN]] karakterisert som eitt av dei ti minst utvikla landa i verda ([[MUL-land]]), trass i rike naturressursar som teak og naturgass. Landet var tidlegare britisk koloni, og har med unntak av ein parlamentarisk periode frå 1948 til 1962 vore under militært styre. I tillegg slit landet med handelsboikott frå fleire land, mellom anna [[USA]].

[[Fil:Burma-CIA WFB Map.png|mini|260px|venstre|Kart over Myanmar]]

== Namnet ==
På burmesisk heiter landet ''Mranma'' [mjəmà] på litteraturmålet og ''Bama'' [bəmà] på daglegmålet{{Treng kjelde}}. Frå hi forma kjem det tradisjonelle europeiske namnet ''Burma'' eller ''Birma''. I 1989 lanserte militærregimet den engelske forma ''Myanmar'', som har fått ei blanda mottaking av fleire årsaker. Tilhøve som har valda hovudbry er:

* Har militærregimet legitimitet til å råde for landsnamnet?
* Har regjeringa i eit land noko med kva ein kallar landet på andre mål i andre land?
* Korleis skal ''Myanmar'' uttalast?

Til det siste spørsmålet var den tiltenkte uttala på engelsk [mjæn'maː], altso nær opptil den litterære forma på burmesisk, men det har vore so som so med etterlevinga av denne uttala. På norsk vert dette namnet vanleg uttala bokstavrett.

== Historie ==
{{detaljar|Burmesisk historie}}

Myanmar har sannsynlegvis husa menneske i om lag 11000 år sidan. Varierande i storleik og makt, og regjert av ulike kongar og dynasti, tok landet den forma vi kjenner i dag først i 1824 då det vart okkupert av Storbritannia og 62 år seinare innlemma i det Britiske imperiet. Landet vart sjølvstendig i 1948 etter fleire tiår med aktiv frigjeringsrørsle. Etter 14 år med uklare maktforhold greip general [[Ne Win]] makta i 1962 i eit militærkupp. Han regjerte med hard hand fram til 1988, då massive demonstrasjonar tvinga han til å gå av. Men regimet hans vart erstatta av det kanskje enno meir brutale [[State Law and Order Restoration Council|SLORC]] (State Law and Order Restoration Council), som framleis styrar, no under namnet [[State Peace and Development Council|SPDC]] (State Peace and Development Council). Regimet er berykta for grusomme maktdemonstrasjonar i form av slavearbeid, tortur, systematisk etnisk reinsing, valdtekt og forfølging av politiske motstandarar. I 1988 vart det politiske opposisjonspartiet [[National League for Democracy|NLD]] (National League for Democracy) danna, med [[Aung San Suu Kyi]] som generalsekretær. Ho vart sett i husarrest i 1989, og har fleire gongar vorte frigjort og arrestert igjen. I periodane med fridom figurerte ho ofte i det offentlege rom, ho heldt talar til store folkemassar og oppfordra til ikkjevaldelege demonstrasjonar og fredeleg motstand mot regimet. I 1991 fekk ho [[Nobels fredspris]]. I 1990 heldt juntaen «frie og rettferdige» val, men dei nekta å godta NLD sin valsiger på over 80%. Dei fleste av dei folkevalde flykta og danna eksilregjeringa [[National Coalition Government of the Union of Burma|NCGUB]] (National Coalition Government of the Union of Burma). Langstrakte «forsøk» på å lage ei demokratisk grunnlov har ikkje ført fram og blir skylda av opposisjonen for å vere ein pasifiserande manøver frå juntaen si side. Situasjonen i dag er spent og uoversiktleg, med utbreitt fattigdom, mange militante frigjeringsgrupper, fleire hundre tusen flyktningar i nabolanda og landminer spreidd over store delar av dei rurale områda.

==Administrativ inndeling== 
Antalet delstatar er syv, og antal regionar er syv (per 2018):
#[[Kachin-staten]]
#[[Kayah-staten]]
#[[Kayin-staten]]
#[[Chin-staten]]
#[[Sagaing-regionen]]
#[[Tanintharyi-regionen]]
#[[Bago-regionen]]
#[[Magway-regionen]]
#[[Mandalay-regionen]]
#[[Mon-staten]]
#[[Rakhine-staten]]
#[[Yangon-regionen]]
#[[Shan-staten]]
#[[Ayeyarwady-regionen]]

== Menneskerettar ==
{{detaljar|Menneskerettsbrot i Myanmar}}

Fleire interesseorganisasjonar som [[Human Rights Watch]], [[Amnesty International]] og [[Refugees International]] karakteriserer menneskerettssituasjonen i Burma som katastrofal. Rapportar frå fleire hald fortel om ein total mangel på respekt for grunnleggande menneskeretter. Ytringsfridomen er minimal, og juntaen [[State Peace and Development Council|SPDC]] nyttar systematisk tortur, slavearbeid, overvaking og valdtekt som politiske verkemiddel. Mellom anna i 1960-åra og i [[1997]] lanserte dei såkalla kampanjar for etnisk reinsing, der dei sju [[Etnisk minoritet|etniske minoritetane]] i Burma vart utsette for grove brot på menneskerettane. [[USA]] karakteriserer Burma som ein versting når det gjeld demokrati og menneskerettar, og [[Nobels Fredspris|nobelprisvinnar]] [[Desmond Tutu]] er blad dei som har appellert til [[FN]] sitt sikkerheitsråd om å intervenere i Burma av humanitære årsaker.

== Etniske grupper ==
Myanmar har fleire enn 100 ulike etniske grupper, delte inn i åtte hovudgrupperingar: [[Burman]] (som er den regjerande gruppa) [[chinfolk|chin]], [[kachinfolk|kachin]], [[karenfolk|karen]], [[karennifolk|karenni]], [[monfolk|mon]] og [[shanfolk|shan]]. Kvar hovudgruppe har sin eigen, meir eller mindre sjølvkontrollerte stat. Dei fleste har geriljagrupper som slåst for sin eigen sjølvstendige stat og mot undertrykkinga av regjeringshæren, [[State Peace and Development Council|SPDC]].

== Klima ==
Mykje av Myanmar er fjellområde, der fjellrekkjene hovudsakleg går frå nord til sør. Dei høgaste områda i nord er over 5500 m høge, men middelhøgda er mellom 1200 og 2400 m. Sentrale område av landet nord for [[Mandalay]] til kysten ved [[Yangon]] er lågland der dei store elvane [[Eravati]] og [[Salween]] renn. Elvene har sitt utspring i dei høge fjellområda i nord der ein har mykje [[nedbør]]. Myanmar har eit tropisk [[monsun]]klima med ein kjøligare og tørrare periode frå november til april, og ein varmare og våtare periode frå mai til september eller oktober. Som i [[India]] er den tørre årstida dominert av den nordaustlege monsunen som bles frå [[Kina]]. Kystfjella og dei høgare fjella i nord og aust har store nedbørsmengder eller kraftig nedbør som varierer mellom 2500&nbsp;mm og 5000&nbsp;mm i året. Dei indre låglanda er verna frå den direkte effekten av den sørvestlege monsunen, og får så lite som 1000&nbsp;mm eller mindre. Dei fleste stadane av landet får om lag tre fjerdedelar av den årlege nedbøren sin under den sørvestlege monsunen.

I låglandet, og særleg på kysten er temperaturane høge året rundt. Dei høgaste temperaturane har ein i perioden mars til mai før monsunen startar. Temperaturen er lågare i høgda, men det meste av året har områda under 1200 varmt og tropisk klima. På kysten er klimaet ubehageleg på grunn av høg fukt, og det same gjeld dei indre områda i regntida.

Den tørre årstida er ein del kjøligare og meir behageleg i indre område og særleg i dei høgareliggande områda i nord. Perioden frå november til april er mykje tørrare over heile landet, og ein har i tillegg ein god del sol.

== Sjå også==
*[[Pågåande væpna konfliktar#Mellom 100–999 dødsfall i år eller i 2018|Pågåande væpna konfliktar, borgarkrigen i Myanmar]]

== Bakgrunnsstoff ==
* [http://www.nca.no/article/archive/437 Kirkens Nødhjelp - Burma-kampanjen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051027152520/http://nca.no/article/archive/437 |date=2005-10-27 }}
* [http://www.irrawaddy.org www.irrawaddy.org]
* [http://www.dvb.no www.dvb.no]
* [http://www.burmalibrary.org www.burmalibrary.org]
* [http://www.ncgub.net www.ncgub.net]
* [http://www.cia.gov www.cia.gov] (world factbook)
* [http://www.burma.no www.burma.no]

{{Søraust-Asia}}
{{ASEAN}}
{{Autoritetsdata}}

[[Kategori:Myanmar| ]]
[[Kategori:Land i Asia]]