Ainospråk

Aino アイヌ イタク, «aynu itak»
Klassifisering	isolerte språk
Bruk
Tala i	Japan
Område	Hokkaido
Ainotalande i alt	få
Rangering	ikkje blant dei 100 største
Skriftsystem	Katakana, det latinske alfabetet
Offisiell status
Offisielt språk i	Ainoar
Språkkodar
ISO 639-3	ain

Aino (på aino アイヌ イタク, aynu itak; japansk アイヌ語, ainu-go) er det tradisjonelle språket til ainoane på Hokkaido (Nordøya) i Japan. Språket vart tidlegare også brukt nord på Honshu og på Kurilane og sør på Sakhalin i noverande Russland.

Aino er rekna som eit isolert språk, det vil seie eit slektskap med andre levande språk. Vi kan iblant sjå det gruppert i lag med dei paleosibiriske språka. Aino har mange ord til felles nivkhisk, men den mest utbreidde meininga er at dette skyldast opptak av lånord. Aino har også tatt opp mange lånord frå japansk. Tilsvarande har japansk tatt opp lånord frå aino. Den japanske lingvisten Shichiro Murayama har ut frå ordtilfang og kulturelle fellestrekk forsøkt å knyte aino til dei austronesiske språka.

Bruk

Aino har dei siste tiåra vore eit sterkt truga språk. Dei fleste som sjølv reknar seg blant ainoane, snakkar japansk til dagleg. Det skal vere om lag 100 brukarar i byen Nibutani, men av desse var det på slutten av 1980-talet berre om lag femten som brukte språket i daglegtalen. Kor mange som snakkar aino i dag, er vanskeleg å slå fast. Det er i dag fleire som snakkar aino som andrespråk enn som førstespråk. Ifølgje nettressursen ethnologue.com var det i 1996 15 000 ainoar i Japan, 15 av desse hadde aino som førstespråk.

Ei rørsle for å revitalsiere aino og aktivt motverke nedgangen i talet på ainotalarar, har resultert i at fleire har lært seg aino som andrespråk.

Fonologi

Stavingsstrukturen i aino er KV(K), det vil seie at den første lyden i stavinga alltid er ein konsonant, mens sluttkonsonanten ikkje er obligatorisk. Det finst få konsonantkombinasjonar.

Språket har fem vokalar:

	Fremre	Sentrale	Bakre
Lukka	i		u
Mellom	e		o
Open		a

Konsonantar:

	Bilabial	Labio- velar	Alveolar	Palatal	Velar	Glottal
Klusil	p		t		k	ʔ
Affrikat			ʦ
Nasal	m		n
Frikativ			s			h
Approksimant		w		j
Tremulant			r

• Kombinasjonen /ti/ blir realisert fonetisk som [ʧi].
• /s/ blir uttalt som [ʃ] framfor /i/ samt sist i stavingar.
• Affrikaten /ʦ/ har både ein tona og ein postalveolar allofon.
• Dialektal variasjon: Sachalin-dialekten realiserer stavingsfinalt /p, t, k, r/ som /h/.

Typologi og grammatikk

Aino er eit SOV-språk og bruker postposisjonar. Subjektet og objektet blir vanlegvis markert ved hjelp av postposisjonar. Substantiv kan setjast saman, og hovudordet blir plassert sist. Verba er inndelte i transitative og intransitive verb, og avleiingar blir danna av ulike affiks.

Skrift

I offisiell rettskriving bruker aino ein tilpassa variant av det japanske alfabetet katakana, men også latinsk alfabet blir brukt. Tidsskriftet Ainu Times kjem ut i begge skriftsystema. I latinsk ortografi stavar ein /ʦ/ c og /j/ y; /ʔ/ skriv ein anten som eit likskapsteikn (=), om den glottale klusilen står mellom vokalar (som i a=sapte), eller som ein t framfor ein konsonant, eller ved at konsonanten doblast (som i cotca eller hoyuppa, dette liknar systemet i transkribert japansk). Øvrige fonem skriv ein med same bokstavar som fonetisk skrift.

Munnleg dikting

Ainofolket har ein rik munnleg tradisjon av heltesegner. Språket i desse segnene har tatt vare på mange arkaiske språktrekk.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Ainu (språk)» frå Wikipedia på svensk, den 5. januar 2013.

Litteratur

• Patrie, James: The Genetic Relationship of the Ainu Language, The University Press of Hawaii, Honolulu 1982. ISBN 0-8248-0724-3. 
• Tamura, Suzuko: The Ainu Language, Sanseido, Tokyo 2000. ISBN 4-385-35976-8. 
• Vovin, Alexander: A Reconstruction of Proto-Ainu, E. J. Brill, Leiden 1993. ISBN 90-04-09905-0. 
• Shibatani, Masayoshi: The Languages of Japan, Cambridge University Press, Cambridge 1990. ISBN 0-521-36918-5. 
• Refsing, Kirsten: Origins of the Ainu Language, The Ainu Indo-European Controversy, Curzon P, London 1998. ISBN 0-7007-1034-5. 

Bakgrunnsstoff

• Ethnologue si side om aino (en)
• Radioleksjonar i aino Arkivert 2005-01-05 ved Wayback Machine. – frå Sapporo TV (ja)
• Ainoordliste (ja)