Braathens

Diamanten, hovudkontoret for Norwegian Air Shuttle, er tidlegare hovudkontor for Braathens

Braathens DC-3 Norse Carrier fotografert i 1952

Braathens S·A·F·E eller Braathens South American and Far East Air Transport) var eit norsk flyselskap som vart stifta av skipsrederen Ludvig G. Braathen. Selskapet var i drift frå 1946 fram til det fusjonerte med den norske delen av SAS, som då danna SAS Braathens i 2004. Flyselskapet hadde sin base på Fornebu utanfor Oslo, for så å flytta til Gardermoen. Selskapet vart i mange år eit av dei største foretakene i Noreg, og hadde saman med sin konkurrent SAS eit duopol på flyoperasjoner i landet. Selskapet vart rekna som landets flaggbærende flyselskap, og dets operasjonar strekte seg frå innenriksflygningar til intekontinentale operasjonar.

Historie

Tidlege operasjonar

Selskapet vart etablert den 26. mars 1946 av skipsreiar Ludvig G. Braathen (derav namnet «Braathens») som hadde som intensjon å etablera logistiske fraktruter for reiarlaget sitt. Selskapet byrja å operera charterflygingar til Det fjerne Austen og Sør-Amerika utstyrt med flymateriell av typen Douglas DC-4 frå US Air Force. Den fyrste kommersielle flyginga til selskapet tok av den 30. januar 1947. Dei første flygingane vart berre utførd på dagtid fordi rekkjevidda til flya og toppfarta var såpass låg samanlikna med i dag at rutene måtte delast opp i fleire seksjonar, slik at mannskapet fekk kvila mellom kvar flyging. Dei første flygingane mellom Oslo og Hongkong til dømes var sett opp med stopp i Amsterdam, Marseille, Kairo, Basra, Karachi, Kolkata og Bangkok i den rekkjefølgja. Ruta var på den tida verdaa lengste samanhengande flyrute. Flytiden vart forresten seinare noko effektivisert då Braathens i 1947msupplerte flåten med nye Douglas DC-6-maskinar. Totalt 75 flygingar vart utførd mellom Noreg og Hongkong i tidsperioden 1947 til 1948. Ein anna langdistanseflyging Braathens opererte på den tida var ruta mellom Stavanger og Caracas, via Reykjavík, Gander og Bermuda. Selskapet hadde òg flygingar med til Johannesburg og New York.

Braathens merkte sterk konkurranse frå Det Norske Luftfartsselskap, som seinare skulle fusjonera og danna SAS. Sistnemnde selskap hadde monopol på alle utanriksflygingar til og frå landet. Staten såg på Braathens' operasjonar til fjerne austen som såpass regelmessige at dei var å sjå som ruteflygingar, og påla Braathens å søkja om konsesjon for utanriksflygingane. Braathens ynskte ikkje dette, og truga med å flytta verksemda ut av landet, og selskapet fekk eit fem år langt særløyve til å fly mellom Noreg og Hongkong frå 1949. Selskapet flaug òg til både Venezuela og Panama på denne tida, operasjonar dei ikkje vart gjeve fullverdig løyve til.

Då dei skandinaviske luftfartsselskapa fusjonerte til SAS vart det nye selskapet gjeve monopol på alle internasjonale flygingar både til og frå, og i, dei skandinaviske landa. Braathens klarte likevel å halda fram med sina utenriksoperasjonar til trass for dette, og gjekk i 1951 inn i ein tiårig kontrakt med det islandske flyselskapet Loftleiðir, som gav selskapet høve til å operera flygingar mellom Noreg og USA via Island på islandsk konsesjon. Operasjonane til selskapet gjekk sin gong, men i 1954, då selskapet søkte om å få fornya konsesjonen for flyging på den fjerne austen vart søknaden avslått. Det førde til at selskapet gjekk over til å vere eit innanriksselskap. Sjølv om SAS eigenleg hadde monopol på alle operasjonar innanmillriks i Noreg, vart selskapet likevel gjeve løyve til å søkja om operasjonar på ruter der SAS ikkje hadde flygingar. Detta innebar blant anna flygingar til Stavanger og Trondheim. Seinare følgde destinasjonar som Røros, (1953) Kristiansand, (1955) og Ålesund. (1958)

Nyare operasjonar

Ein Fokker F-27 frå Braathens, fotografert i 1964

Ein Boeing 737 frå Braathens, fotografert i 1976

I 1960 hadde selskapet omstrukturert seg, og opererte ein flåte av Fokker F-27-maskinar som vart nytta på selskapet sine innenriksoperasjonar. Men selskapet hadde òg gått til innkjøp av Douglas DC-6-maskiner med trykkabin, som vart nytta på lengre flygingar på den stadig voksande chartermarknaden frå Noreg til middelhavslanda. I 1965 gjorde selskapet sin entré i jet-alderen med bestillingen av Fokker F-28-maskiner, som vart levert i 1969. Ein av dei første lufthamnene som vart trafikkert av den nye jeten til selskapet-maskinar var Kristiansund lufthamn, Kvernberget som opna i 1970. På denne tida byrja selskapet òg å trafikkera fleire nye innenriksdestinasjoner, som Bergen, Molde og Haugesund.

I kjølvatnet av den nye oljeindustrien som utvikla seg på norsk sektor på 1970-talet etablerte eigarane eit søsterselskap til Braathens som skulle driva med helikopteroperasjonar mellom fastlandet og norske oljeinstallasjonar. Braathens Helikopter vart eit kortvarig foretak, men eksisterte frå 1989 til 1994 og utførde flygingar mellom norsk sokkel og Stavanger og Bergen. Selskapet fusjonerte med konkurrenten Helikopter Service i 1994.

Avregulering, økonomisk nedgang og fusjon

Monopolet på enkeltruter på det norske innenriksmarkedet vart løfta i 1987, og Braathens kunne no etablera ruter som tidlegare berre hadde vorte trafikkert av SAS. To år seinare, i 1989 vart selskapet òg gjeve løyve til å operera internasjonale ruter frå Noreg, noko som resulterte i ei rute mellom Oslo og Billund, og fleire destinasjonar i Europa kort tid seinare, som mellom anna Newcastle og Murmansk. Den 1. april same året vart forresten luftrommet i Noreg fullt deregulert, og alle europeiske flyselskap fekk no løyve til å operera flygingar mellom Noreg og Europa, og innenriks i Noreg. Dette førde til eit duopol mellom Braathens og SAS på innenriksrutene, og auka frekvensar jamt over.

I 1997 fornya selskapet seg betrakteleg. Forutan å kjøpa 100 % av aksjane i det svenske flyselskapa Transwede og Malmö Aviation valde selskapet òg å droppa namnesuffikset «SAFE», og kalla seg berre for Braathens. Selskapet skapte òg ein ny visuell profil, med lanseringen av eit nytt fargeskjema, og dessutan å erstatta det norske flagg på halefinnen som dei hadde floge med sidan starten i 1946 med ein stilisert sølvvinge. Nederlandske KLM kjøpte det same året opp 30 % av aksjane i Braathens, noko som resulterte i at selskapet vart medlem av KLM-Northwest-alliansen. Braathens tok i samanheng med dette over KLMs flygingar mellom Nederland og Noreg, og gjennom alliansen «feedet» Braathens passasjerar til den interkontinentale basen på Schiphol-flyplassen i Amsterdam. Samarbeidet førde òg til at amerikanske Northwest Airlines starta flygingar mellom Minneapolis og Oslo.

SAS overtek verksemda

Braathens vart teke over av SAS i 2002 etter fleire år med økonomiske problem som følgje av feilslegne investeringar i dei svenske flyselskapa Transwede og Malmö Aviation og dessutan stor overkapasitet i det norske innenriksmarkedet. Mot slutten opererte selskapet 27 Boeing 737 av nyare type. Frå våren 2004 vart verksemda til SAS i Noreg og Braathens drive under namnet SAS Braathens, og Braathens vart 1. mars 2005 fusjonert inn i SAS Braathens og opphøyrde dermed som eige selskap.

Frå 1. mai 2007 vart SAS Braathens omdøypt til SAS Noreg, for så, frå og med 1. oktober 2009, berre vera den norske delen i Scandinavian Airlines, dette for å skapa ein meir heilskapleg profil.

Braathens-namnet tilbake i flyverdenen

I 2002 selde Braganza seg ut av Braathens som følgje av at SAS la inn bod på heile selskapet og avnoterte selskapet frå børsen. Som ein del av avtala i samband med salet av Braathens kjøpte Braganza alle aksjane i det svenske innenriksflyselskapet Malmö Aviation i 2002. I 2002 vart òg verdiane i Braganza delt som følgje av ei avtale mellom dei tre gjenverande eigarane som alle er barnebarn av grunnleggjaren Ludvig G. Braathen Per G. Braathen vart då eneeier av Braganza.

I 2007 vart Braathens Aviation etablert som eit holdingselskap for Braganza sin flyvirksomhet i Sverige. Gruppa omfatta Malmö Aviation, Braathens Technical, Braathens Training og Braathens IT Solutions. Transwede Airways vart etablert som ein ACMI provideri 2006, Transwede måtte leggja ned sin verksemd i løpet av 2009 då marknaden kollapsa fullt i finanskrisa. I 2011 vart 85,5% av aksjane i Sverigeflyg kjøpt, og i 2012 vart Braathens Aviation eneeier av Sverigeflyg. Sverigeflyg består av selskapa Blekingeflyg, Flysmåland, Gotlandsflyg, Kalmarflyg, Kullaflyg og Sundsvallsflyg. I 2012 kjøpte Braathens Aviation 75% av Golden Air AB som er eit regionalt flyselskap i Sverige som opererer både som eit kommersielt flyselskap med ei innanlandsk rute frå Trolhättan til Bromma lufthamn Stockholm og som ein ACMI-leverandør (aircraft,crew, maintainance and insurance) for andre flyselskap. I 2013 overtok Braathens Aviation 100% av selskapet. Trolhättanlinjen vart overført til Sverigeflyg under namnet Goldenair. Selskapet skifta namn til Braathens Regional i 2013.

I juni 2011 signerte Braathens Aviation ei avtale med Bombardier Aerospace om kjøp av 10 C-fly med levering i 2014 og 2015 – og opsjon for ytterlegare 10 fly. Malmö Aviations noverande flyflåte vorte skiftast ut når C-serie vert levert. Dette vil innebera ein miljømessig «revolusjon» kva gjeld utslipp av CO2 og NOx, og ei halvering av støynivå – òg målt mot dei meste moderne fly til konkurrentane. Dei nye flyane vil bruka 25-30% mindre drivstoff enn dagens jetfly.

Flåte

Ein Boeing 737-500 ved gate på Gardermoen malt i Braathens' siste fargeskjema

Boeing 737-200, gamle fargar

Flåte i 2004

Før fusjonen med SAS i 2004 opererte Braathens med følgjande flåte:

Fly	Mengd	Fyrste inn
Boeing 737-400	4	1989
Boeing 737-500	13	1990
Boeing 737-700	9	1998
Fokker 50	6	???

Historisk flåte

Fly	Mengd	Fyrste inn	Siste ut
Boeing 737-200	28	1968	1993
Boeing 767-200	2	1984	1986
Douglas C-54 Skymaster	6	1947	1966
Douglas C-47 Skytrain	2	1947	1964
de Havilland DH 114 Heron	7	1952	1960
Fokker F-27	8	1958	1977
Fokker F-28	6	1969	1987
Douglas DC-6	8	1961	1973

Destinasjonar

Kart over kva for land Braathens flaug til

Sjå full liste: Braathens' destinasjonar

Braathens' rutenett inkluderte før fusjonen med SAS dei fleste større lufthamner i Noreg, i tillegg til dei største byane i Europa. Selskapet opererte i all hovudsak rutene sina ut frå sin base på Oslo lufthamn, Gardermoen.

Fargeskjema

Braathens' klassiske fargeskjema

Fram til 1997 var alle Braathens' fly målt kvite og/eller metallisk med ein raud og blå horisontal linje langs flyskroget. Braathens S.A.F.E. var skreva med blå kursiv skrift over deis4 fremste sidevindauga, og det norske flagget var målt på den elles kvite halefinnen. Braathens hadde no posisjon som Noregs flaggbærende flyselskap.

Ulukker og hendingar

Den 7. november 1956 krasja ein deHavilland Heron inn i Hummelfjellet. Kapteinen og éin passasjar omkom i ulukka (Sjå full artikkel: Hummelfjell-ulukka.

Den 23. desember 1972 krasja ein Fokker F-28 Fellowship, registrert LN-SUY i Asker under innflygningen mot Oslo lufthamn, Fornebu. 40 menneske omkom i ulukka, som på den tida var den vondaste i norsk historie. (Sjå full artikkel: Asker-ulukka

Den 21. juni vart eit av Braathens' fly (flight 139) kapra i lufta mellom Trondheim og Oslo. Ingen menneske vart skadd. Kapreren var rusa, og valde til slutt å oppgje si sak, og byta våpenet sit med øl.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Braathens» frå Wikipedia på bokmål, den 23. september 2018.

Bakgrunnsstoff

• Flåteoversyn
• Braathens' historie
• Braathens' historie