Pålebygning

Pålehus i Sylhet i Bangladesh.

Pålebygningar er bygningar reiste på eit understell av pålar som er sette ned i grunnen, ofte i ein strandkant eller ute i vatnet. Ein kan òg rekna bygningar som er oppførte på eit flytande underlag ute i vatnet eller på flytande torvmatter (som den svenske Alvastrabuplassen frå steinalderen) som pålebygningar.

Pålebygningar er i dag særleg vanlege blant malayar og på Papua Ny-Guinea, i Polynesia og hjå ein del søramerikanske urfolk. Dei kan ha blitt laga dels for forsvar og dels fordi ein vil bu i område som er for våte for vanlege hus. Dei er nyttige på stader der det er vanleg med flaum, eller like ved vasskanten.

Ein viktig grunn til å byggja pålebygningar er for å verna seg mot flaum. Ein kan også bruka dei på grunn som kan vera ustabil, som myr eller permafrost. Bygningar på pålar kan også halda ute skadedyr. Det opne rommet under bygningen kan brukast til arbeid eller lagerplass.

Arktis og Antarktis

Dei tradisjonelle sommarbustadane på pålar laga av itelmenfolk på Kamtsjatkahalvøya.

På stader med permafrost, i Arktis, kan ein bygga hus på pålar for å hindra at varme frå husa smeltar han. Permafrost kan innehalda opptil 70 % vatn. Når han er frosen gjev han eit stabilt fundament til bygningar. Dersom varmen strøymer ut frå botnen av huset kan derimot permafrosten smelta, og huset blir ustabilt og byrjar å søkka.

Nyare forskingsstasjonar i Antarktis har også nytta pålar til å løfta bygningar opp frå bakken. Dette gjer at snø ikkje samlar seg rundt dei, og kan i nokre høve gjera bygningane flyttbare.

Europa

Byen Lakustrina, funnen ved Zürichsjøen i Sveits.

Rekonstruksjon av bustader i Pfahlbaumuseum Unteruhldingen am Bodensee.

Ein har reist pålebygningar fleire stader i Europa frå steinalderen til fram i jernalderen, særleg i austlege delar. Bygningstypen er særleg kjend frå Sveits og Nord-Italia.

Typar

• Kelong - særleg bygd for fiske, men kan også brukast som bustad i land som Filippinane, Malaysia, Indonesia og Singapore.
• Nipa hut - tradisjonell hustype på Filippinane
• Palafito – funne i heile Sør-Amerika sidan førkolumbisk tid. På slutten av 1800-talet blei det bygt mange palafitoar i chilenske byar som Castro, Chonchi og andre byar i den chilenske skjergarden. Dei blir no sett på som ein typisk del av den chilenske arkitekturen.
• Pang uk - Ein spesiell hustype som finst i Tai O, Lantau og Hongkong
• Papua Ny-Guinea - pålebygning bygd av motuanar, vanleg i sørlege kystdelar av landet
• Thai-pålebygningar - ein type hus som ofte blir bygt ved ferskvatn, som ein lotusdam.
• Vietnamesiske pålebygningar - liknande dei thailandske, bortsett frå at dei har ytterdør med lågare høgd av religiøse grunnar.
• Heliotrope - eit konsepthus designa av Rolf Disch med ein einaste stolpe, optimert for å utnytta solenergi.
• Diaojiaolou - pålebygning i sørlege Kina.
• Queenslander - pålebygning som er vanleg i Queensland og nordre New South Wales i Australia.
• Stabbur eller stolpehus har ofte vore pålebygnignar i Europa og Nord-Amerika

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Pålbyggnader» frå Wikipedia på svensk, den 26. desember 2022.
  • Wikipedia på svensk oppgav desse kjeldene:
• Bra Böckers lexikon, 1979
• Wikipedia på engelsk: Stilt house