Sjå kjelda til Ålesund kommune

{{Infoboks norsk kommune
| namn = Ålesund
| våpen = Ålesund_komm.svg
| fylke = Møre og Romsdal
| senter = [[Ålesund]]
| areal = 371.34
| landareal = 353.38
| vassareal = 17.96
| målform = nynorsk<ref>[https://framtida.no/2019/12/13/knapt-fleirtal-for-nynorsk-i-alesund ''Knapt fleirtal for nynorsk i Ålesund.''] framtida.no (13.&nbsp;desember 2019)</ref>
| ordførar = Håkon Lykkebø Strand<ref>[https://alesund.kommune.no/politikk/slik-blir-alesund-styrt/ordforar-og-varaordforar/ Ålesund kommune Ordførar og varaordførar]</ref> 
| ordførar år = (2024)
| ordførarparti = Frp
| kommunenummer = 1508
| url = [http://www.alesund.kommune.no www.alesund.kommune.no]
}}
'''Ålesund''' er ein [[kommune]] på [[Sunnmøre]] i [[Møre og Romsdal]]. Byen [[Ålesund]] er i dag regionssenter for heile [[Sunnmøre]], han er kjend for sine mange bygningar i [[jugendstil]], bygde i attreisinga etter bybrannen i 1904. Ålesund kommune fekk sine noverande grenser etter [[Kommunereforma i Noreg|kommunereforma 2020]] då dei tidlegare kommunane Ålesund, [[Ørskog kommune|Ørskog]], [[Skodje kommune|Skodje]], [[Haram kommune|Haram]] og det meste av [[Sandøy kommune]] blei slåtte saman til nye Ålesund kommune.<ref name="ssbregionar"/>

Frå 1. januar 2024 vart Ålesund kommune delt, og Haram  vart uskild som eigen kommune.

Heile landarealet inkludert [[innsjø]]ar er no ca. 632 km&sup2;., meir enn det femdoble av arealet før år 2020, av dette er i dag 41 km&sup2; [[jordbruk]]sareal.<ref name="kvareal"/> 

Ålesund ligg ytst ved fjordsystema på Sunnmøre og inkluderer øyane [[Hessa]] i vest, [[Aspøya i Ålesund|Aspøya]] og [[Nørvøya]] i midten, og halvdelen av [[Oksnøya]] i aust. I nord ligg [[Ellingsøy]]a åtskilt frå dei førstnemnde øyane ved [[Ellingsøyfjorden]], men det er tunnelsamband under fjorden frå byen. Hamna i Ålesund er stoppestad for [[Hurtigruta]] og tek òg imot [[ferje]]r og lasteskip frå mellom anna [[Hamburg]], [[Newcastle upon Tyne|Newcastle]] og [[Kingston upon Hull]].

Byen ligg nær både rike [[fiskebank]]ar og kystleia mellom nord og sør, og har lenge vore ei viktig fiskehamn. I [[1824]] vart han eksportsenter for [[klippfisk]] til [[Spania]], noko som førte til stor vekst og bystatus i [[1848]]. På 1950- og 60-talet var Ålesund ei av dei viktigaste [[sild]]ehamnene i verda.

Andre industriar som har vore viktige for byen er [[skipsbyggjing]] og [[trikotasje]].

== Historiske hendingar ==
Ålesund vert først nemnd i skriftlege kjelder på 1500-talet, då handelsmenn frå [[Bergen]] busette seg ved sundet mellom Aspøya og Nørvøya.

=== Bybrann ===
[[23. januar]] [[1904]] vart Ålesund ramma av ein brann. Brannen starta på Aspøya, i [[Aalesund Preserving Co.]]s fabrikk, som låg der Nedre Strandgate 39 ligg i dag. Brannen slutta like vestanfor det som i dag blir kalla Brusdalshagen, det vil seie Borgundvegen 39. Det siste og austlegaste huset som brann, stod der Borgundvegen 37 står i dag. Totalt gjekk det med om lag 850 hus, og berre om lag 230 hus stod att innanfor bygrensene. Berre ein person omkom under brannen. 

Rikeleg med hjelp kom til Ålesund frå fjernt og nært i [[Noreg]] og i utlandet. Men mykje av den gode hjelpa vart fullstendig overskugga av det [[Tyskland]] i [[Wilhelm II av Tyskland|Keisar Wilhelm II]] sitt namn sendte nordover. Keisaren hadde vore mykje på ferie i Sunnmøre, og no sørgde han for at fire skip lasta med materiale vart send for å hjelpa byen til å reisa seg att. Attoppbygginga kom i gang for fullt utpå hausten [[1904]]. Allereie tre år etter, i [[1907]], var mesteparten av den utbrende bykjerna attreist. 

{{Treng oppdatering}} <!-- med stoff frå alle dei samanslegne kommunane -->
[[Fil:Alesund 3.jpg|mini|340px|Ålesund]]
[[Fil:General view, Alesund, Norway.jpg|mini|340px|Ålesund føre bybrannen]]

== Kultur ==
Ålesund held [[festival]]ar året gjennom, nokre av dei største inkluderer:
* [[InnoTown]] - [[forretningskonferanse]] (vår)
* [[Matfestivalen]] - festival med fokus på [[norsk mat]] (sommar)
* [[Ålesund Teaterfestival]] - teaterfestival (vinteren)

=== Verd å vitja ===
* [[Jugendstilsenteret]], det nasjonale formidlingssenteret for jugendstilen
* [[Aalesunds Museum]], bymuseum med krigshistorisk avdeling
* [[Fiskerimuséet i Ålesund]] 
* [[Ålesund Akvarium]], det største akvariet i Noreg
* [[Sunnmøre Museum]], regionmuseum for Sunnmøre

== Venskapsbyar ==

* {{flaggikon|Danmark}} [[Randers]]
* {{flaggikon|Finland}} [[Lahtis]]
* {{flaggikon|Island}} [[Akureyri]]
* {{flaggikon|Italia}} [[Borgo a Mozzano]]
* {{flaggikon|Skottland}} [[Peterhead]]
* {{flaggikon|Sverige}} [[Västerås]]
* {{flaggikon|USA}} [[Tacoma]]

== Kjende folk frå Ålesund kommune ==
===Frå tidlegare  Ålesund kommune ===
*[[Peder Elibert Tonning]] (1847–1927), forretningsmann og konsul
*[[Ambrosia Tønnesen]] (1859&ndash;1948), kunstnar
*[[Ivar Flem]], (1865&ndash;1948), aviseigar og redaktør
*[[Anders N. Aarsæther]] (1872&ndash;1939)
*[[Per Bolstad]], (1875&ndash;1967), musikar og gammaldanskomponist
*[[Anton Alvestad]] (1883&ndash;1956), bakar, arbeidarpolitikar og avhaldsmann
*[[Amanda Cicilia Olsen]] (1887&ndash;1967), journalist
*[[Jonas Peson]] (1887&ndash;1952), kunstnar
*[[Edvin Solem]] (1900&ndash;1965), musikar og organist
*[[Nils J. Liaaen]] (1902&ndash;1974), skipsbyggar og politikar
*[[Monrad Norderval]], (1902&ndash;1976), prest og [[biskop]]
*[[Bjarne Rabben]] (f. 1907), forfattar, lokalpolitikar, målmann, bonde, avhaldsmann og ferdatalar
*[[Arthur Klæbo]] (1908&ndash;1985), radiomann
*[[Arne Birkevoll sr.]] (f. 1911), handelsmann, organisasjonsmann og motstandsleiar
*[[Hartvig Kiran]] (1911&ndash;1978), radiomann, lyrikar og omsetjar
*[[Ola Skjåk Bræk]], (1912&ndash;2000), bankmann, politikar og skribent
*[[Joachim Rønneberg]] (f. 1919), radiomann og offiser
*[[Olav Sunde]] (f. 1920), industrimann
*[[Olav Høydal]], (1929&ndash;1986), arkitekt, overingeniør og byplansjef
*[[Grethe Westergaard Bjørlo]] (f. 1932), arbeidarpolitikar og lærar
*[[Arild Rypdal]] (f. 1934), forfattar
*[[Gyda Sødring]] (1846&ndash;1935), sanitetskvinne
*[[Harald Grytten]] (f. 1938), byhistorikar og forfattar
*[[Asbjørn Gjærde]] (f. 1939), journalist og forfattar
*[[Leif Hovde]] (f. 1943), lærar, speidarleiar og lokalpolitikar
*[[Steinar Hovde]] (f. 1945), geistleg, landslagsspelar i volleyball
*[[Ørnulf Opdahl]] (f. 1944), kunstnar
*[[Marianne Heske]] (f. 1946), kunstnar
*[[Jan Åge Fjørtoft]] (f. 1967), fotballspelar
*[[John Arne Riise]] (f. 1980), fotballspelar for Aalesunds FK, AS Monaco FC og Liverpool FC
*[[Natalie Sandtorv]] (f. 1988), musikar, jazzvokalist, waterphone, harmonium, synthar).
*[[Nina Løseth|Nina Haver-Løseth]] (f. 1989), alpinist
*[[Sebastian Foss Solevåg]] (f. 1991), alpinist

===Frå tidlegare Haram kommune ===
* [[Olaus Alvestad]] (1866–1903), folkehøgskulelærar, avisredaktør og songbokredaktør
* [[Ingebrigt Davik]] (1925–1991), forfattar, kringkastingsmann og barneunderhaldar
* [[Ingebrigt Andreas Fjørtoft]] (1859–1927), døvelærar
* [[Lauritz Fjørtoft]] (1877–1941), døvelærar
* [[Olaus Fjørtoft]] (1847–1878),  journalist og politisk agitator
* [[Bjarne Flem]] (1914–1999), fiskar og politikar
* [[Per Oddvar Hildre]] (1950–&nbsp;), kordirigent
* [[Knud Leem]] (1697–1774), prest, misjonær og språkforskar
* [[John O. Longva]] (1906–1988), fiskar og fabrikkskipspioner
=== Frå tidlegare Skodje kommune===
*[[Ludvig Daae]], embetsmann, stortingsrepresentant og minister
*[[Herluf Nygaard]], krigshelt
*[[Magne Fremmerlid]], operasongar
*[[Ottar Nevstad]], prest
*[[Gunnar Hamnøy]], predikant
*Harald Halvorsen, kaptein
===Frå tidlegare Ørskog kommune===
*[[Bjørn Bjørnevik]] (1896-1955), skodespelar, teatersjef og dramatikar
*[[Sylvi Listhaug]] ([[1977]]&ndash;), politikar (Frp),landbruksminister 2013-15, innvandrings- og integreringsminister fra desember 2015, justisminister fra januar 2018 til mars 2018. i [[regjeringa Solberg]].

===Frå tidlegare Sandøy kommune===
*[[Rasmus Ingebrigtsson på Myklebust]] (ca. 1595-1666), bondeopprører
*[[Paul Knudsen Gaasø]] (1820-1872), Sandøys første ordfører
*[[Nils Nilsen Finnøy]] (1865-1939), smed, båtmotorprodusent og industrigründer
*[[I. P. Huse]] (1880-1947), industrigründer og oppfinner
*[[Øystein Rykkja]] (1910-1995), norsk skolemann

== Anna ==
* Det lokale fotballaget heiter [[Aalesunds FK]]
* [[Gange-Rolv]], som danna det [[normannar|normanniske]] [[vikingar|vikingdynastiet]] i det nordlege [[Frankrike]], kom frå [[Giske]], nordvest for Ålesund. Han er minna med ein statue byen [[Rouen]] i [[Normandie]] gav til Ålesund i [[1911]], tusen år etter at han slo seg ned i Frankrike.{{kjelde manglar}}
* Ålesund har òg gitt namn til [[Ny-Ålesund]] på [[Svalbard]]

== Bakgrunnsstoff ==
* [http://www.alesund.kommune.no Ålesund kommune si heimeside]
* [http://www.jugendstilsenteret.no Jugendstil senteret si heimeside]
* [http://www.alesund.havn.no/ Ålesund hamn med webkamera]
* [http://www.bybrann.no Bybrannen i Ålesund]
* [http://www.smp.no Sunnmørsposten, også kalla Vigra-bibelen]
* [http://www.sunnmore.museum.no Sunnmøre Museum]
* [http://www.aalesunds.museum.no/ Ålesunds Museum]
* [http://home.no.net/shlag/ Sunnmøre Historielag] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050404212626/http://home.no.net/shlag/ |date=2005-04-04 }}

== Kjelder ==
{{reflist|refs=
<ref name="ssbregionar">{{cite web|url=https://www.ssb.no/offentlig-sektor/kommunekatalog/endringer-i-de-regionale-inndelingene#Alle_kommuneendringer_18382017|date=17. januar 2020|first=|last= |title=Endringer i de regionale inndelingene |work= |publisher=Statistisk sentralbyrå |accessdate=7. mars 2020}}</ref>

<ref name="kvareal">{{cite web|url=https://www.kartverket.no/kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|date=20. desember 2019|first=|last= |title=Arealstatistikk for Norge|work= |publisher=Kartverket |accessdate=7. mars 2020}}</ref>
}}
{{Møre og Romsdal fylke}}
{{tidlegare utvald|år=2004|}}

[[Kategori:Ålesund kommune| ]]
[[Kategori:Sunnmøre]]
[[Kategori:Kommunar i Møre og Romsdal]]