Robert A. Dahl

Robert A. Dahl
Fødd	17. desember 1915 Inwood
Død	5. februar 2014 Hamden
Nasjonalitet	USA
Område	statsvitskap
Yrke	statsvitar, professor, sosiolog
Institusjonar	Yale University
Alma mater	Yale University University of Washington
Doktorgradsrettleiar	Francis Coker
Medlem	National Academy of Sciences American Academy of Arts and Sciences American Philosophical Society British Academy

Robert Alan Dahl (17. desember 1915–5. februar 2014) var ein amerikansk statsvitar av norsk opphav. Han var professor emeritus ved Yale University, og sjølv i ein alder av over 90 år tok han del i den amerikanske statsvitskaplege debatten. Dahl er kjend for grunnlegginga av den pluralistiske oppfattinga av demokrati.

Forsking og teoriar

I boka Who governs? undersøkte Dahl dei formelle og uformelle makt-nettverka i New Haven, Connecticut. Her konkluderte han med at det fanst ei rekkje maktgrupper og maktelitar, som motarbeida kvarandre samstundes som dei til dels samarbeida innbyrdes. Ut frå desse resultata utvikla Dahl omgrepet polyarki, eller mange makter, som nemninga på dei moderne vestlege «demokratiske» samfunna. I ettertid fordjupa han seg i fleire bøker og problematiserte denne definisjonen, der han blant anna tok til orde for ein kapitalisme, der økonomien vart underlagd demokratiske vedtak, delvis basert på høva i det dåverande Jugoslavia. I boka After the Revolution? tok Dahl òg fatt i politikken knytt til systemoverskridande og revolusjonære rørsler og stilte spurdagen om, korleis eit sosialistisk demokratisk system burde organiserast.

I sine seinare år hadde forskinga til Dahl fått ein meir pessimistisk tone. I How Democratic Is the American Constitution? gjorde Dahl ein kritisk gjennomgang av den amerikanske grunnlova og konkluderte med at ho hadde fleire både potensielt og reelt udemokratiske element. Særleg viktig var eksistensen av senatet og valkollegiet, institusjonar, som etter oppfatninga til Dahl, vart innført for å hindra at den verkelege folkemeininga skulle få gjennomslag i politikken. Vidare meinte Dahl at den amerikanske grunnlova og den politiske tradisjonen hadde demokratiske veikskapar samanlikna med europeiske polyarki. I den siste boka si, On Political Equality, samanknytte han trådane frå fleire tidlegare verk i eit varsku om ei utvikling, der auka økonomisk og materiell ulikskap kunne føra til auka politisk ulikskap.

Tesen om polyarki

Teorien om moderne samfunn som polyarki framsette Dahl som nemnt i forlenging av analysar av dei stadlege makthøva i New Haven, Connecticut i USA, der han kom fram til at samfunnet bestod av ulike maktgrupper eller elitar, som innbyrdes slost om makta – denne kampen var til dels kjempa imot kvarandre, men òg ved samarbeid for å oppnå ytterlegare makt. Denne tilstanden, som ikkje kunne kallast demokratisk i gjengs forstand, skildra Dahl som polyarki eller pluralisme. Tesen om polyarkiet som samtidas styreform vart sett fram med styrke i boka Who Governs?, der han ved ovannemnde casestudiar fann tesen sin stadfesta.

Grunngjevinga for denne utviklinga fann han i den forandringa, som fann stad ved overgangen frå sjølvstyre i bystatar og i dei amerikanske pionersamfunna til ei felles, meir eller mindre representativ regjering i ein større stat. Dahl meinte det var ved denne samfunnsendringa, der samanlikninga av omsynet til romleg, etnisk, rasemessig, religiøs, ideologisk, arbeidsrelatert med fleire høve som gjaldt i eit mangfaldig samfunn, som i røyndomen skapar ei undergraving av demokratiet som eit oppnåeleg mål. I staden for vert dimed polyarki den samfunnsforma vedtaksprosessane føregår på.

Makt

Ei anna side av problemstillinga hjå Dahl er dei ulike måtane, ein person eller maktgruppe si makt kan takast i bruk. Dahl bruker uttrykket «influence terms», påverknadshøve: «A» kan få «B» til å gjera noko som «A» vil. Dette kan delast inn etter dei midla som vert teke i bruk:

1. Rational Persuasion, der ein ved å seia sanninga og forklåra ein person grunnen til at ein manar han til å handla på ein gjeven måte.
2. Manipulative persuasion, der ein ved å ljuga eller skjuler sanninga freistar å forføra ein person til ei gjeven handling.
3. Inducement, der ein ved stokk eller gulrot (les: bestikkelse) freistar å påverka personen til ei gjeven handling.
4. Power, maktutøving i form av utpressing, t.d. ved tap av arbeid/inntekt, i verste fall fengsling.
5. Coercion, der ein tvingar ein person til ei handling.
6. Physical force, der ein ved vold og tortur (eller trugselen om dette) påverkar personen.

Denne skalaen kan i prinsippet verta brukt på einkvar maktgruppe, frå den sitjande regjeringa og dei underordna. Dess lenger ned på skalaen den faktiske maktutøvinga er, dess fjernare frå idealet til eit demokrati er ein.

Demokrati og polyarki

I boka Democracy and Its Critics frå 1989 meinte Dahl at demokrati i eit moderne samfunn var ein utopi, eit uoppnåeleg mål: inkje moderne samfunn kunne verta fullkome demokratisk. I staden for lista han opp fem retningslinjer for korleis, ein ville kunne «måla» grada av demokrati:

1. Effektiv deltaking – Borgarane skal ha tilstrekkelege og like høve for at danna meininga deira og framsetja henne i det offentlege rom, hermed mogleiken til å setja dagsorden.
2. Røysterett-likskap – Einkvar borgar må vera trygg på at personens vurdering av ei sak vil vera like verdifull og veia like mykje som dei andre borger sine vurderingar.
3. Tilgang til informasjon – Borgarar må sikrast like mogleikar for å skaffa seg innsikt og sikra seg at ei gjeven avgjersle vil vera den best mogelege under omsyn til deira eigeninteresse.
4. Kontroll av dagsorden – Folkesetnaden må ha mogleiken for å styra kva for nokre politiske emne som skal vera på dagsordenen og som mogelegvis skal verta vedteke.
5. Inkludering – Høva må vera like for alle borgarane i samfunnet. Einkvar har ein sikra "borgarrett" til deltaking i politiske prosessar.

I staden for dette er moderne samfunn «polyarki», som har valde leiarar, valt ved frie og rettferdige val, same rett til å lata seg stille seg som kandidat for å verta valt, ytringsfridom, retten til å skaffa seg annan informasjon enn han av dei sitjande makthavarane formidlar og foreinings- og forsamlingsfridom (associational autonomy). Desse høva utgjer eit stort gode i samfunn, idet dei utgjer fleire ulike senter for maktutøving (multiple centers of political power).

Verk

• 1953 – Politics, Economics, and Welfare (med Charles E. Lindblom)
• 1956 – A Preface to Democratic Theory (ny utgåve i 2006)
• 1957 – Decision-Making in a Democracy: The Supreme Court as a National Policy-Maker
• 1960 – Sosial science research on business: product and potential
• 1961 – Who Governs?: Democracy and Power in an American City
• 1963 – Modern Political Analysis
• 1966 – Political til opposisjon in Western Democracies
• 1968 – Pluralist democracy in the United States : conflict and consent
• 1970 – After the Revolution? : Authority in a good society
• 1971 – Polyarchy: Participation and Opposition
• 1973 – Size and Democracy (med Edward R. Tufte)
• 1983 – Dilemmas of Pluralist Democracy: Autonomy vs. Control
• 1985 – A Preface to Economic Democracy
• 1985 – Controlling Nuclear Weapons: Democracy versus Guardianship
• 1989 – Democracy and Its Critics
• 1997 – Toward Democracy – a Journey: Reflections, 1940-1997
• 1998 – On Democracy
• 2002 – How Democratic Is the American Constitution?
• 2003 – The Democracy Sourcebook. (ein antologi av Robert A. Dahl, Ian Shapiro og José Antonio Cheibub)
• 2005 – After The Gold Rush
• 2006 – On Political Equality

På internettet

• Dahl, Robert A. «The Concept of Power» Systems Research and Behavioral Science 2(3), s.201–215; 1957.
• Robert A. Dahl: "Polyarchy, Pluralism, and Scale" i Scandinavian Political Studies, New til Serie, Bind 7; 1984.
• Robert A. Dahl: "Sketches for a Democratic Utopia" i Scandinavian Political Studies, New til Serie, Bind 10; 1987.
• Robert A. Dahl: "Reflections on a Half Century of Political Science: Lecture Given by the Winner of the Johan Skytte Prize in Political Science, Uppsala, 30 September 1995" i Scandinavian Political Studies, New til Serie, Bind 19; 1996.
• Robert A. Dahl: "A Democratic Paradox?" i Scandinavian Political Studies, New til Serie, Bind 23; 2000.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Robert A. Dahl» frå Wikipedia på dansk, den 6. februar 2023.

Litteratur

• Roskin, Cord; Medeiros, Jones: Political Science: An Introduction, (10. opplag), 2008; ISBN 0-13-242576-9
• Jeong Chun Hai; Nor Fadzlina Nawi: Principles of Public Administrasjon: An Introduction, 2007; ISBN 978-983-195-253-5

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Robert A. Dahl

• Erik Damgaard: "Robert A. Dahl: Democracy, Liberty, and Equality; Oslo, Norwegian University Press, 1986 (Politica, Bind 18; 1986) (omtale)
• Jørgen Elklit og Pall Svensson: "Hvornår er val frie og fair?" i Politica, Bind 27; 1995.
• Morten Rand Jensen: "Demokratisk revisjonisme" i Politica, Bind 11; 1979.
• Ulrich Lauridsen: "Robert A. Dahl: Democracy and til it critics"; New Haven: Yale University Press, 1989 i Politica, Bind 23; 1991. (omtale)
• Sten Sparre Nilson: "Numerical Democracy and Corporate Pluralism Revisited" i Scandinavian Political til Studie, New til Serie, Bind 6; 1983.
• Pall Svensson: "Den klassiske demokratiske teorien" i Politica, Bind 11; 1979)
• Dahls personlege nettstad Arkivert 11. marts 2007 ved Wayback Machine. 11. mars 2007 hos på Yale.edu
• Biografi i Yale.edu