Famn
Famn er ei gammal eining for lengd eller eit mål for ved. Med ein famn forstår vi i dag til vanleg ei lengd på om lag 1,88 meter eller ein vedstabel på 2,4 lauskubikkmeter.
Famn som lengdemål
[endre | endre wikiteksten]Ein famn var ei lengd på tre alen, eller 1,882 meter. Famn vert framleis brukt av eldre fiskarar som mål på sjødjupn og lengd på fiskereiskap.
Famn som vedmål
[endre | endre wikiteksten]Ein famn ved var opphavleg ei vedmengd som målte ein famn i breidd og høgd, medan lengda varierte ettersom ein selde alenved eller langved.
Då meterkonvensjonen vart innført i 1875, vart det bestemt at ein famn alenlang ved i metrisk vedmål skulle vere ein stabel 2 meter brei og 1,85 meter høg av 6 desimeter lang ved.
Ved kongeleg resolusjon av 25. juni 1936 vart det bestemt at ein famn ved skulle måle 2 m x 2 m x 1 m (4 m³), medan
- ein lakterfamn måler 2 m x 2 m x 2 m = 8 m³
- ein storfamn måler 2 m x 2 m x 3 m = 12 m³
- ein småfamn måler 2 m x 2 m x 0,6 m = 2,4 m³
Etter Norsk Standard NS 4414 (1997):
- Ein famn ved skal måle 4m x 1m x 0,60 m eller 2 m x 2 m x 0,6 m og tilsvare 2,4 lauskubikkmeter (lm³) stabla ved.
- Ein famn kappa i 30 cm lengder tilsvarer ca 3,3 lm³ ved som ikkje er stabla.
- Ein storfamn ved er 2 m x 2 m x 3 m lengd.
Ved sal av kappa ved skal ein ikkje gjere fråtrekk for mellomromma mellom dei enkelte vedstykka. Derfor vil ein famn 60 cm ved innehalde om lag 1,6 m³ fastmasse.
Brennverdiar
[endre | endre wikiteksten]- Ein famn (2,4 lm³) bjørkeved (25 % fuktigheit) har ein brennverdi på 2445 kWh
- Ein famn granved (25 % fuktigheit) har ein brennverdi på 1935 kWh
- Ein famn fureved (25 % fuktigheit) har ein brennverdi på 2240 kWh
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Lov av 12. mai 1875 PDF Arkivert 2011-08-13 ved Wayback Machine.
- Skogbruk i Nord-Norge Nord-Norges skogmannsforbund 1987. Ved Arvid Sveli. ISBN 9034911-4
- Lov om mål og vekt
- Heje og Nygaard Norsk Skoghåndbok 1999 Landbruksforlaget ISBN 82-529-2318-6
Forholdet mellom einingane (fra 1541) | Omrekning til SI-systemet - frå år | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
namn | teiknB | famn | alen | fot | kvart | tomme | linje | skruppel | 1274C | 1274D | 1541E | 1683F | 1824G | 1875H | 1959J | eining |
1 famn | 1A | 3 | 6 | 12 | 72 | 864 | 10368 | 1,422 | 1,659 | 1,8978 | 1,8882 | 1,8825 | 1,8822 | 1,8288 | m | |
1 alen | 1⁄3 | 1 | 2 | 4 | 24 | 288 | 3456 | 47,400 | 55,300 | 63,260 | 62,940 | 62,750 | 62,740 | 60,960 | cm | |
1 fot | I | 1⁄6 | 1⁄2 | 1 | 2 | 12 | 144 | 1728 | - | - | 31,630 | 31,470 | 31,375 | 31,370 | 30,480 | cm |
1 kvart | 1⁄12 | 1⁄4 | 1⁄2 | 1 | 6 | 72 | 864 | 11,850 | 13,825 | 15,815 | 15,735 | 15,688 | 15,685 | 15,240 | cm | |
1 tomme | II | 1⁄72 | 1⁄24 | 1⁄12 | 1⁄6 | 1 | 12 | 144 | 2,633 | 2,633 | 2,636 | 2,623 | 2,615 | 2,614 | 2,540 | cm |
1 linje | III | 1⁄864 | 1⁄288 | 1⁄144 | 1⁄72 | 1⁄12 | 1 | 12 | 2,194 | 2,194 | 2,197 | 2,185 | 2,179 | 2,178 | 2,117 | mm |
1 skruppel | IV | 1⁄10368 | 1⁄3456 | 1⁄1728 | 1⁄864 | 1⁄144 | 1⁄12 | 1 | 0,183 | 0,183 | 0,183 | 0,182 | 0,182 | 0,182 | 0,176 | mm |
AGrøn bakgrunnsfarge viser eksakte verdiar. BSkrive: 5I 11II 7III 10IV uttalt: fem fot, elleve tommar, sju linjer og ti skruplar = 181,998 cm (int. tomme) CMagnus Lagabøtes landslov definerte ei Ckort alen og ei Dlang alen. Avsette ein den kortasteC tommelalna (=18II) på ei stikke, trengte stikka eit handtak, som naturleg vart ein handsbreidd (= 3II). Den lengsteD stikka vart då 21II. ESjællandsk alen vart tatt i bruk. FSystemet til Ole Rømer innført ved lov. GI samband med lausrivinga frå Danmark held ein på Ole Rømer-systemet, men måleiningane vart reviderte i lov av 28. juli 1824. HNoreg innførte SI-systemet. Loven innførte omrekningsreglar til det gamle systemet. JInternasjonal tomme definert etter SI-systemet. I Noreg vart einingane alen, kvart, tomme og famn brukt. Fot, linje og skruppel vart nesten ikkje brukt. |