Hopp til innhald

Famn

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Famn er ei gammal eining for lengd eller eit mål for ved. Med ein famn forstår vi i dag til vanleg ei lengd på om lag 1,88 meter eller ein vedstabel på 2,4 lauskubikkmeter.

Famn som lengdemål

[endre | endre wikiteksten]

Ein famn var ei lengd på tre alen, eller 1,882 meter. Famn vert framleis brukt av eldre fiskarar som mål på sjødjupn og lengd på fiskereiskap.

Famn som vedmål

[endre | endre wikiteksten]

Ein famn ved var opphavleg ei vedmengd som målte ein famn i breidd og høgd, medan lengda varierte ettersom ein selde alenved eller langved.

Då meterkonvensjonen vart innført i 1875, vart det bestemt at ein famn alenlang ved i metrisk vedmål skulle vere ein stabel 2 meter brei og 1,85 meter høg av 6 desimeter lang ved.

Ved kongeleg resolusjon av 25. juni 1936 vart det bestemt at ein famn ved skulle måle 2 m x 2 m x 1 m (4 m³), medan

  • ein lakterfamn måler 2 m x 2 m x 2 m = 8 m³
  • ein storfamn måler 2 m x 2 m x 3 m = 12 m³
  • ein småfamn måler 2 m x 2 m x 0,6 m = 2,4 m³

Etter Norsk Standard NS 4414 (1997):

  • Ein famn ved skal måle 4m x 1m x 0,60 m eller 2 m x 2 m x 0,6 m og tilsvare 2,4 lauskubikkmeter (lm³) stabla ved.
  • Ein famn kappa i 30 cm lengder tilsvarer ca 3,3 lm³ ved som ikkje er stabla.
  • Ein storfamn ved er 2 m x 2 m x 3 m lengd.

Ved sal av kappa ved skal ein ikkje gjere fråtrekk for mellomromma mellom dei enkelte vedstykka. Derfor vil ein famn 60 cm ved innehalde om lag 1,6 m³ fastmasse.

Brennverdiar

[endre | endre wikiteksten]
  • Ein famn (2,4 lm³) bjørkeved (25 % fuktigheit) har ein brennverdi på 2445 kWh
  • Ein famn granved (25 % fuktigheit) har ein brennverdi på 1935 kWh
  • Ein famn fureved (25 % fuktigheit) har ein brennverdi på 2240 kWh
Gamle norske lengdeeiningar
Forholdet mellom einingane (fra 1541) Omrekning til SI-systemet - frå år
namn teiknB famn alen fot kvart tomme linje skruppel 1274C 1274D 1541E 1683F 1824G 1875H 1959J eining
1 famn 1A 3 6 12 72 864 10368 1,422 1,659 1,8978 1,8882 1,8825 1,8822 1,8288 m
1 alen 13 1 2 4 24 288 3456 47,400 55,300 63,260 62,940 62,750 62,740 60,960 cm
1 fot I 16 12 1 2 12 144 1728 - - 31,630 31,470 31,375 31,370 30,480 cm
1 kvart 112 14 12 1 6 72 864 11,850 13,825 15,815 15,735 15,688 15,685 15,240 cm
1 tomme II 172 124 112 16 1 12 144 2,633 2,633 2,636 2,623 2,615 2,614 2,540 cm
1 linje III 1864 1288 1144 172 112 1 12 2,194 2,194 2,197 2,185 2,179 2,178 2,117 mm
1 skruppel IV 110368 13456 11728 1864 1144 112 1 0,183 0,183 0,183 0,182 0,182 0,182 0,176 mm
AGrøn bakgrunnsfarge viser eksakte verdiar. BSkrive: 5I 11II 7III 10IV uttalt: fem fot, elleve tommar, sju linjer og ti skruplar = 181,998 cm (int. tomme)
CMagnus Lagabøtes landslov definerte ei Ckort alen og ei Dlang alen. Avsette ein den kortasteC tommelalna (=18II) på ei stikke, trengte stikka eit handtak, som naturleg vart ein handsbreidd (= 3II). Den lengsteD stikka vart då 21II. ESjællandsk alen vart tatt i bruk. FSystemet til Ole Rømer innført ved lov. GI samband med lausrivinga frå Danmark held ein på Ole Rømer-systemet, men måleiningane vart reviderte i lov av 28. juli 1824. HNoreg innførte SI-systemet. Loven innførte omrekningsreglar til det gamle systemet. JInternasjonal tomme definert etter SI-systemet. I Noreg vart einingane alen, kvart, tomme og famn brukt. Fot, linje og skruppel vart nesten ikkje brukt.