Jaufré Rudel

Jaufré Rudel
Fødd	12. hundreåret Blaye
Død	1148, 1170
Yrke	Trubadur, lyrikar, komponist, skribent
Jaufré Rudel på Commons

Jaufre Rudel (ca. 1100–ca. 1147) var ein oksitansk trubadur (trobador).

Liv og mytar

Det finst lite truverdig informasjon om Jaufre, stort sett berre at han var son av Geoffroi Rudel, sire de Blaye, og til liks med fleire forfedrar bar tittelen prince de Blaye. Desse opplysningane stammar til liks med andre biografiske opplysningar frå vidaen Hugues de Saint-Cyr skreiv rundt 1225 basert på dikta til Jaufre. Mykje er truleg rein fiksjon.

Trubaduren Marcabru skriv i ein song at Jaufre var oltra mar, dvs. på andre sida av havet. Sannsynlegvis var han på veg til det andre krosstoget der han ifølgje vidaen reiste etter å ha høyrt meldingar frå tilbakevendte krossfararar om den underskjønne grevinna Hodierna av Tripolis. Ryet til Jaufre kviler dels på songar om den brennande avstandskjærleiken (amor deilonh) til henne, men i endå større grad på den like romantiske som usannsynlege legenda om døden hans.

Vidaen fortel at Jaufre vart livstruande sjuk under overfarten til Det heilage landet. Hodierna ilte til hamna straks skipet kom til Tripolis og rakk tidsnok fram til å halda han i armane sine før han anda ut. Ho sørgde for å få han bisett hjå tempelriddarane i Jerusalem, og på grunn av dei kraftige sinnrørslene kjærleiken til Jaufre sette i gang hos henne, gjekk ho så i kloster som «enkje». Ein må gå ut frå at det stormfylte samlivet til grevinna med ektemannen grev Raymond II av Tripoli bidrog til avgjerda; ei av konfliktkjeldene var den nagande tvilen til greven om farskapen til dottera Melisende.

Verk

Åtte av songane til Jaufre er bevarte, for fire av dei også musikken. I mangel av tittel er fyrstestrofen av dei åtte songane:

1. Qand lo rossignols el foillos («Når nattergalen i lauvverket»)
2. Lanqand li jorn son lonc en mai («Når dagane blir lange i mai»)
3. Qan lo rius de la fontana («Når kjelda strøymer»)
4. Belhs m'es l'estius e·l temps floritz («God er sommaren og blomstringstida»)
5. Lan quan lo temps renovelha («Når den nye [års]tida»)
6. Pro ai del chan essenhadors («Nytte har eg av songundervininga»)
7. No sap chantar qi so non di («Den kan ikkje synga som ingen tone ytrar»)
8. Qui non sap esser chantaire («Den som ingen songar er»)

Dikt nummer to og åtte blir no rekna som spuriøse.

Jaufre var påverka av poesien til hertug Vilhelm IX av Akvitania. Han kalla hertugen sin «fadder innan diktekunsten», men også «stefar sin», og det kom til kraftige motsetningar mellom dei to trubadurane.

Ettermæle

I samtida og den nære ettertida til Jaufre fekk poesien hans lita anerkjenning, til dømes kritiserte Marcabru (før 1127–1148), Peire d'Alvernha (aktiv rundt 1170) og Raimbaut d'Aurenga (1147–1173) han for bruken av mystiske element og dreiv gjøn med det avstandsbaserte kjærleikslivet hans. Men legenda om Jaufre sin amor de lonh og det romantiske endeliktet hans passa perfekt inn i motivkrinsen til den europeiske romantikken, og han blei til slutt kjend også utanfor Frankrike. Diktarar som Heinrich Heine, Algernon Swinburne, Ludwig Uhland og Giosuè Carducci tok opp mannen og myten i dikta sine. Edmond Rostand nytta stoff frå Jaufre sitt vida i versedramaet La Princesse lointaine (1895), men lèt den avviste dottera til Hodierna, Melisende, overta rolla som kjærleiksobjektet til Jaufre - ho blei spelt av Sarah Bernhardt. Også Amin Maalouf sin libretto til operaen L'Amour de loin av Kaija Saariaho(Festspela i Salzburg år 2000) tek for seg soga om livet til Jaufre. Alfred Döblin siterer historia i sin siste roman, Hamlet odar Die lange Nacht nimmt ein Ende (dtv 1956, s. 45f.), og legg til ein del eigenprodusert fiksjon.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Jaufre Rudel» frå Wikipedia på bokmål, den 3. mai 2024.

Litteratur

• Jean-Baptiste-Pierre Jullien de Courcelles: Histoire généalogique et héraldique des pairs de France, bind V, 1825
• Albert Stimming: Der Troubadour Jaufre Rudel, sein Leben und seine Werke, Berlin 1873
• Paul Blum: Der Troubadour Jaufre Rudel und sein Fortleben in der Literatur. Brünn 1912
• Dietmar Rieger (red. og oversettelse): Mittelalterliche Lyrik Frankreichs 1. Lieder der Trobadors. Provencalsk og tysk. Med kommentarer av redaktøren. Reclams Universal-Bibliothek Nr. 7620, Stuttgart 1980 ISBN 3-15-007620-X (av Jaufre: «Wenn die Tage lang sind, im mai...»)
• Lexikon des Mittelalters Band VII, spalte 1069
• Yves Leclair, Roy Rosenstein: Chansons pour un amour lointain de Jaufre Rudel, édition bilingue occitan-français, présentation de Roy Rosenstein, préface et adaptation d'Yves Leclair (Gardonne, éditions fédérop, 2011) ISBN 978-2-85792-200-1

Bakgrunnsstoff

• Jaufre Rudel: Complete Works, trobar.org
• Gert Pinkernell: Namen, Titel und Daten der französischen Literatur. Ein chronologisches Repertorium wichtiger Autoren und Texte von 842 bis ca. 1960, pinkernell.de