Krimtatarar
Krimtatarar er ei tyrkisk-etnisk folkegruppe frå Krimhalvøya. Ho blei danna frå 1200- til 1600-talet då kumanar, som hadde kome til Krim på 900-talet, gradvis sameinte seg med andre folkeslag som allereie budde der, som grekarar, italienarar og gotarar. Desse gjekk gjennom ei tatarisering.[1] Frå 1300-talet var krimtatarane muslimar. Språket deira er krimtatarisk, men etter undertrykkinga av krimtatarar i Sovjetunionen er språket blitt sterkt truga.[2]
Krim-khanatet styrte Krim frå 1441 til 1783, fram til Russland erobra halvøya under Katarina den store. Krimtatarar var den største folkegruppa på halvøya til slutten av 1800-talet.[3][4] I Sovjetunionen hadde krimtatarane sin eigen sovjetrepublikk.[5] Kort tid etter at aksemaktene tok tilbake Krim under andre verdskrigen, i mai 1944, deporterte sovjetiske styresmakter store delar av krimtatarane frå Krim, medrekna folk som hadde tent i den sovjetiske hæren. Tatarane blei sende med jernbane til Sentral-Asia, hovudsakleg til Usbekistan. 18-46 prosent av krimtatarane forsvann frå Krim på grunn av deportasjonane.[6] Frå 1967 fekk nokre få krimtatatar løyve til å venda tilbake, og i 1989 fordømte det øvste sovjetet den etniske reinsinga av krimtatarar frå heimlandet. Alle krimtatarar fekk no rett til å venda tilbake.
I 2008 utgjorde krimtatarane 250 000 av dei om lag to millioner innbyggjarane på Krim. 150 000 budde framleis i eksil i Sentral-Asia, hovudsakleg i Usbekistan.
Galleri[endre | endre wikiteksten]
-
Krimtatarkvinne, 1872 -
Krimtatarbarn på skolen, Carlo Bossoli, 1856 -
Krimtatarmenn frå Hurzuf, 1898 -
Krimtatarar i tradisjonelle drakter, 1880 -
Tatardans, Carlo Bossoli, 1856
.jpg)
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- ↑ «История этногенеза крымских татар | Ана юрт». ana-yurt.com. Henta 18. desember 2019.
- ↑ «Tapani Salminen, UNESCO Red Book on Endangered Languages: Europe, September 1999». University of Helsinki, Finland. Arkivert frå originalen 3. november 2012. Henta 27. februar 2017.
- ↑ Illarionov, A. (2014). «The ethnic composition of Crimea during three centuries» (på russisk). Moscow, R.F.: Institute of Economical Analysis. Arkivert frå originalen 5. mars 2014.
- ↑ Troynitski, N.A. (1905). «First General Census of Russian Empire's Population, 1897 (Первая Всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Под ред. Н.А.Тройницкого. т.II. Общий свод по Империи результатов разработки данных Первой Всеобщей переписи населения, произведенной 28 января 1897 года. С.-Петербург: типография "Общественная польза", 1899–1905, 89 томах (119 книг))» (på russisk). Saint Petersburg. Arkivert frå originalen 6. oktober 2014.
- ↑ «Tatar | people | Britannica», www.britannica.com (på engelsk), henta 20. juli 2022
- ↑ Human Rights Watch (1991). «'Punished Peoples' of the Soviet Union: The Continuing Legacy of Stalin's Deportations» (PDF). s. 34.
- Denne artikkelen bygger på «Krimtatarar» frå Wikipedia på bokmål, og «Crimean Tatars» frå Wikipedia på engelsk den 20. juli 2022.
Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]
- Litteratur
- Brian Glyn Williams: «The Hidden Ethnic Cleansing of Muslims in the Soviet Union: The Exile and Repatriation of the Crimean Tatars», i Journal of Contemporary History, Bd. 37, nr 3, juli, 2002 ISSN 0022-0094 s. 323–347
- Norman M. Naimark: «Flammender Haß. Ethnische Säuberungen im 20. Jahrhundert», i Fischer: Die Zeit des Nationalsozialismus 17890, Fischer-Taschenbuch-Verlag, Frankfurt am Main, 2008, ISBN 978-3-596-17890-2
- Greta Lynn Uehling: Beyond Memory. The Crimean Tatars' Deportation and Return, Palgrave Macmillan, New York NY, 2004, ISBN 1-403-96264-2
- V. Stanley Vardys: «The Case of the Crimean Tartars», i Russian Review, Bd. 30, nr 2, april, 1971, ISSN 0036-0341, s 101–110