Varepengar
_from_Kostkowice,_Poland,_9-mid_X_Century_AD.jpg)
Varepengar er pengar som har ein verdi ut frå vara dei utgjer. Varepengar består av gjenstandar som har verdi i seg sjølv, i tillegg til ein verdi som betalingsmiddel.[1]
Varepengar (og varer) er den eldste forma for betalingsmiddel og mål av verdi.[2] Nokre døme på varer som har blitt brukt som byttemiddel er blant anna edelmetall som gull og sølv, i tillegg til kopar, som var blant dei best eigna varene ettersom dei hadde ein stabil verdi, og var både haldbare og delbare.[2] I tillegg til edelmetall har salt, peparkorn, te, store steiner (som rai-steinar), tekstilar, dekorerte belte, konkyliar, alkohol, sigarettar, cannabis, godteri, kakaobønner, kauriskjel og bygg hatt funksjon som varepengar gjennom historia.
Døme
[endre | endre wikiteksten]Vadmål, ulltekstilar som blei gjevne særskilde verdiar og mål gjennom lovverket, blei brukt som betalingsmiddel på Island frå 1100-talet til inn på 1600-talet.[3]
I Canada, der Hudson's Bay Company og andre føretak som dreiv med pelshandel kontrollerte store delar av landet, fann pelshandlarar raskt ut av lokale folk ikkje var interesserte i å bytta til seg gull og sølv. Dei ville heller ha nyttige varer som våpen og reiskapar. I staden for å driva byttehandel, laga dei eit system som bygde på beverpels (ein såkalla made beaver, frå ein beverhann fanga om vinteren) som standard, og prissette varene etter dette:
- 5 pund sukker kosta 1 beverpels
- 2 sakser kosta 1 beverpels
- 20 fiskekrokar kosta 1 beverpels
- 1 par sko kosta 1 beverpels
- 1 gevær kosta 12 beverpelsar
Ein konverterte pels frå andre dyr til beverpelsar etter standardiserte verdiar, og skapte slik ein valuta i ein økonomi der ein ikkje verdsette edelmetall.[4] Men handelspostar kunne også bytta beverskinn mot myntar av kopar eller messing med Hudson's Bay Company sitt stempel på.
Sigarettar og bensjun blei brukte som ei form for varepengar i nokre delar av Europa, som Tyskland, Frankrike og Belgia, like etter andre verdskrigen.[5] Sigarettar har halde fram med å brukast i fengsel og i krigsherja område der ein har mangelfull varetilgang eller økonomisk kollaps, som under omleiringa av Sarajevo i 1993[6] eller i russisk-okkuperte Kherson i 2022.[7]
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- ↑ O'Sullivan, Arthur; Steven M. Sheffrin (2003). Economics: Principles in action. Upper Saddle River, New Jersey 07458: Prentice Hall. s. 246. ISBN 0-13-063085-3. Arkivert frå originalen 20. desember 2016. Henta 10. oktober 2022.
- ↑ 2,0 2,1 Paulsen, Erik O. & Skaare, Kolbjørn. (7. mai 2015). Mynt. I Store norske leksikon. Henta 7. mai 2016.
- ↑ Francine Russo (1. oktober 2022). «Viking Textiles Show Women Had Tremendous Power». Scientific American (på engelsk).
- ↑ «The Fur Trade and Hudson's Bay Company». Arkivert frå originalen 8. januar 2015. Henta 5. januar 2015.
- ↑ «Troublesome in Europe: Black Markets». Leader-Post (Regina, Saskatchewan). 5. januar 1946. Henta 28. november 2012.
- ↑ Sudetic, Chuck (5. september 1993). «Cigarettes a Thriving Industry in Bleak Sarajevo». The New York Times (på engelsk). ISSN 0362-4331. Henta 31. mars 2022.
- ↑ «"Самая крепкая валюта - это сигареты". Как выживает Херсон при российской оккупации». 11. april 2022.
- Denne artikkelen bygger på «Varepenger» frå Wikipedia på bokmål, den 10. oktober 2022.
- Delar av denne artikkelen bygger på «Commodity money» frå Wikipedia på engelsk, den 10. oktober 2022.