Austersjøfinsk språkhistorie
Austersjøfinsk språkhistorie er studiet av endringane frå det rekonstruerte austersjøfinske urspråket til dagens austersjøfinske språk. Den dokumenterte historia til desse språka er kort, så austersjøfinsk språkhistorie baserer seg på komparativ språkforsking.
Det austersjøfinske språket som er best utforska er finsk, og framstillinga av finsk språkhistorie er også relevant for dei austersjøfinske språka.
Primærkjelder til språkhistoria
[endre | endre wikiteksten]Den første skriftlege kjelda for noko austersjøfinsk sprk er eit par neverdokument frå Novgorod frå byrjinga av 1200-talet. Framfor alt er det Neverdokument 292, men også Neverdokument 403 og Neverdokument 259. Språkforma i breva er ei tidleg form av karelsk. Deretter kjem det fleire estiske kjelder på 1400-talet, og finsk frå og med reformasjonen.
Den viktigaste metoden for austersjøfinsk språkhistorie er samanliknande språkforsking, dvs. ordformer i dei ulike austersjøfinske språka blir samanlikna med kvarandre og med tilsvarande ordformer i andre uralske språk.
Intern inndeling
[endre | endre wikiteksten]I følgje Sammallahti (1977), Viitso (1998) og Kallio (2014) er det mogleg å setje opp følgjande genetiske språktre, basert på kronologien og utbreiinga av dei ulike lydendringane språka har gått gjennom:
| Austersjøfinsk |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I eit seinare arbeid (2000) går Viitso gjennom 59 ulike isoglossar, og arguemterer for ei tredeling, i livisk // sørestisk // finskebuktfinsk (=alle andre språk). Desse isoglossane er delvis basert på nyare utviikling i den sørlege delen av språkområdet, og sett frå eit språkhistorisk perspektiv er dermed inndelinga ovafor betre.
Austersjøfinsk lydhistorie
[endre | endre wikiteksten]- For meir om dette emnet, sjå Austersjøfinsk lydhistorie.
Dei austersjøfinske språka har ei relativ konservativ lydhistorie. Det er mogleg å rekonstruere dette vokalsystemet for uraustersjøfinsk, dvs. det felles urspråket for austersjøfinsk og samisk (jf. austersjøfinsk lydhistorie for detaljar):
| Korte vokalar | Lange vokalar | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Høg | i | ü | u | i: | u: | |
| Mid | e | o | e: | o: | ||
| Låg | ä | a | ||||
For både dei korte vokalane i, e, ä, y, u, o, a og for dei lange vokalane ī, ē, ō, ū er det funne tilsvar i dei andre uralske språka. Dei er også felles for dei austersjøfinske språka. Dei fleste moderne austersjøfinske språk har også dei lange vokalane ā, ǟ, ǖ, ȫ, der orda går attende til uraustersjøfinsk. Det er derimot ikkje mogleg å vise til ord i den andre uralske språkfamiliene med same ord. Desse lange vokalane er dermed ein innovasjon i austersjøfinsk. Attom dei lange vokalane er det fleire språklege endringar, dei fleste av dei er vokalisering av *j, *v og *ŋ. Dei austersjøfinske språka har diftongar der andre vokal er trong, dei kjem frå lånord eller frå vokal + konsonant-samband. Resultatet for dei moderne språka blir altså slik.
| Korte vokalar | Lange vokalar | Diftongerte lange vok. | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Høg | i | y | u | i: | y: | u: | ie | yö | uo | ||
| Mid | e | ö | o | e: | ö: | o: | |||||
| Låg | ä | a | ä: | a: | |||||||
Fotnotar
[endre | endre wikiteksten]
Litteratur
[endre | endre wikiteksten]- Kallio, Petri (2006): Suomen kantakielten absoluuttista kronologiaa[daud lenkje] Virittäjä 110. Summary: On the absolute chronology of proto-languages of Finnish.
- Kallio, Petri (2012): The Prehistoric Germanic Loanword Strata in Finnic A Linguistic Map of Prehistoric Northern Europe. Suomalais-Ugrilaisen Seuran Toimituksia = Mémoires de la Société Finno-Ougrienne 266. Helsinki 2012. 225–238.
- Kallio, Petri (2014). "The Diversification of Proto-Finnic". In Ahola, Joonas; Frog (eds.). Fibula, Fabula, Fact: The Viking Age in Finland (Studia Fennica Historica 18). Helsinki, Finland: Finno-Ugric Society.
- Kettunen, Lauri (1960). "Suomen lähisukukielten luonteenomaiset piirteet". Suomalais-Ugrilaisen Seuran Toimituksia. 119.
- Korhonen, Mikko 1988: The history of the Lapp language. Sinor, Denis: The Uralic languages. Description, history and foreign influences]. Leiden: E.J. Brill. s. 264-278.
- Laakso, Johanna (2001). "The Finnic languages: Typology and contact". In Dahl, Ö.; Koptjevskaja-Tamm, M. (eds.). The Circum-Baltic languages. Volume I: Past and Present. Amsterdam: John Benjamins.
- Laanest, Arvo (1982). Einführung in die ostseefinnischen Sprachen (in German). Translated by Laanest. Hamburg: Buske.
- Sammallahti, Pekka (1977). Suomalaisten esihistorian kysymyksiä. Virittäjä: 119–136.
- Viitso, Tiit-Rein (1998). "Fennic". I Abondolo, Daniel (ed.). Uralic languages. Routledge.
