Lesekunne

Lesing og skriving i ein illustrasjon frå 1810.

Lesekunne er evna til å lesa og skriva. I noko utvida forstand kan lesekunne òg omfatta evna til å forstå eit språk ved lytting og å tale språket. Lesekunne er innfallsporten til vidare utdanning, som er rekna som ein av SN sine menneskerettar.

I moderne samanheng reknar me nokon for å ha lesekunnskap om dei er ein funksjonell lesar, det vil seie er i stand til å lesa og skriva på eit nivå som tillèt normal kommunikasjon og som gjer det mogleg å forstå og kommunisera tankar og delta i eit skriftbrukande samfunn. Til motsats er ein som har lita eller inga lesekunne ein (funksjonell) analfabet. Mellom det å vere ein funksjonell lesar og å vere analfabet finst det ei gruppe som er i stand til å lesa enkle tekstar, men som ikkje vil kunne handtera vanskelege tekstar og som har problem med å sjølv uttrykkje seg skriftleg.

Lesekunne blir gjerne rekna som ein viktig del av menneskeleg kapital, både i arbeidslivet og i samfunnet generelt, fordi dei generelt har høgare sosio-økonomisk status og betre helse enn analfabetar.

Delen av analfabetar i verda blei halvert frå 1970 til 2005, og er venta å fortsetja å gå ned.

Kart som viser delen av lesekunnige i kvart land. Raudfarge viser at halvparten eller meir av folkesetjinga ikkje kan lesa og skriva. Blåfarge viser at 95-100 % er lesekunnige.

Nedgang i analfabetisme i Frankrike for generasjonane fødd frå 1720 til 1885.

Historisk utvikling

Lenge var det berre eliten som kunne lesa og skriva. Lesekunne var berre utbreidd blant rike eller visse religiøse, medan fattigare folk og gjerne også kvinner ofte var analfabetar.

I Europa kan auka lesekunne sporast tilbake til utviklinga av boktrykkarkunsten på 1400-talet. Massetrykking gjorde det mykje lettare å produsera og spreia tekstar, og skikkelegare typografi gjorde truleg også tekstane lettare å lesa.

Reformasjonen førte også med seg auka vektlegging på lesekunne blant allmugen, som skulle lesa Bibelen og katekismen. Den dansk-norske Kirkeordinansen frå 1537 (og seinare) la vekt på leseundervising for barn, og innføringa av obligatorisk konfirmasjon i 1736 og skule med leseundervising i 1739 skulle gjera at alle fekk ein viss lesedugleik. Det var likevel ikkje alle som blei funksjonelle lesarar av denne undervisinga.

Frå midten av 1800-talet byrja lesekunne og skikkelege skulesystem for alvor å bli utbreidd i den vestlege verda, og samfunna blei samstundes meir tekstbaserte. Fleirtalet av dei som bur i industriland no er lesekunnige, og dei få som ikkje er det kan ha problem som dysleksi eller manglande skulegang. I utviklingsland er talet på analfabetar høgare, særleg blant kvinner. Kampanjar for å auka lesekunne har gjort at mange fleire har blitt lesekyndige i løpet av 1900-talet.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Lesekyndighet» frå Wikipedia på bokmål, og «Läskunnighet» frå Wikipedia på svensk den 1. oktober 2010.

• Skole og konfirmasjon i Noreg ved samlaget.no
• Hur har läsandet utvecklats över seklen? Arkivert 2008-05-19 ved Wayback Machine. ved forskning.se
• Den danske Kirkeordinans af 1539 ved lutherdansk.dk

Bakgrunnsstoff

• Ei innføring i literacy/skriftkunne for lærarstudentar. Video ved youtube.com