Stéphane Mallarmé

Stéphane Mallarmé
Statsborgarskap	Frankrike
Fødd	18. mars 1842 Paris
Død	9. september 1898 (56 år) Fontainebleau, Valvins, Vulaines-sur-Seine
Yrke	lyrikar, omsetjar, skribent, litteraturkritikar, kunstkritikar, gymnaslærer, illustratør
Språk	fransk
Ektefelle	Maria Christina Gerhard
Born	Anatole Mallarmé, Geneviève Mallarmé-Bonniot
Stéphane Mallarmé på Commons

Stéphane Mallarmé (døypenamn Étienne Mallarmé; 18. mars 1842–9. september 1898) var ein fransk forfattar, lærar og litteraturkritikar. Han var ein betydeleg symbolistisk diktar i Frankrike på slutten av 1800-talet, og inspirerte fleire revolusjonære kunstnaristiske retningar tidleg på 1900-talet, mellom anna kubisme, futurisme, dadaisme og surrealisme. Han var såleis ein viktig forløpar for modernismen i litteraturen.

Liv og virke

Mallarmé vart fødd i Paris og voks opp i nærleiken av den franske hovudstaden og i Sens. I 1863 byrja han å jobba som engelsklærar i den vidaregåande skulen. Lærargjerninga, som han mislikte intenst i, førte han i åra 1863-70 til Tournon, Avignon og Besançon. Desse åra i provinsen var ein tung periode for Mallarmé, prega av einsemd og dystre, metafysiske spekulasjonar. Då han i 1870 fekk ei lærarstilling i Paris tok livet hans ei lysare vending. Mallarmé fekk etter kvart ry som den fremste representanten for dei modernistiske straumdraga i litteraturen, særleg frå midten av 1880-åra. Den vekentlege tysdagssalongen hans blei ein ynda samlingsstad for den yngre garden av diktarar, særleg symbolistane. Mallarmé døydde i 1898 i sommarhuset sitt i Valvins på landsbygda utanfor Paris.

Dikting

Stéphane Mallarmé måla av Édouard Manet.

Mallarmé skreiv både poesi i bunden form, prosadikt og sakprosa, men gav ut svært lite. I 1897 blei nokre prosatekstar samla og gitt ut under tittelen Divagations. Den samla poesien i bunden form blei gjeven ut posthumt i 1899 (Poésies). Stilen til Mallarmé var i byrjinga svært prega av ungdomshelten hans Charles Baudelaire, men utvikla seg etter kvart til ein helt særeigen stil. Språket til Mallarmé er svært kompakt, og dyrkar kunsten å antyda. « Å nemna ein gjenstand, det er å fjerna tre firedelar av den poetiske nytinga som består i å gjetta seg fram: å suggerera han, det er målet, » skriv Mallarmé i Divagations. Denne estetikken gjer at tekstane til Mallarmé verkar mystiske og vanskeleg tilgjengelege.

I det kanskje mest kjente diktet til Mallarmé, Un Coup de dés jamais n'abolira le hasard, eksperimenterer han med typografiske effektar ved å spreia teksten utover sida og nytta ulike skrifttypar og skriftstorleikar. Andre svært kjente mallarmédikt er « Ses purs ongles très haut... », Hérodiade og L'après-midi d'un faune. Mallarmé omsette òg dikt av amerikanske Edgar Allan Poe.

Mallarmé sine prosaverk omfattar innverknadsrike tekstar om litteratur og kunst (biletkunst, musikk og dans), om politikk og om religion. Han skreiv dessutan ei lærebok i engelsk (Les mots anglais), omsette ei lærebok om mytologi (Les dieux antiques) og gav pseudonymt ut åtte nummer av eit dameblad (La dernière mode).

Både gjennom det lyriske verket sitt og gjennom dei teoretiske tekstane sine fekk Mallarmé betydeleg innverknad på litteratur og kunst på 1900-talet. Både disiplar som Paul Valéry og Paul Claudel, og eit breitt spekter av seinare diktarar blei påverka av Mallarmé. Verka hans inspirerte òg komponistar som Claude Debussy, Maurice Ravel og Pierre Boulez. Mallarmé står i dag som ein av dei fremste representantane for modernismen i litteraturen.

Bibliografi

Stéphane Mallarmé framstilt som faun, omslag på litteraturmagasinet Les hommes d'aujourd'hui, 1887.

Franske utgjevingar

• L'après-midi d'un faune, 1876
• Les mots anglais, 1878
• Les dieux antiques, 1879
• Album de vers et de prose, 1887
• Pages, 1891
• Divagations, 1897
• Un coup de dés jamais n'abolira le hasard, 1897
• Poésies, 1899
• Vers de circonstance, 1920
• Igitur, 1925
• Pour un tombeau d'Anatole, 1961

Norske utgjevingar

• Utvalgte tekster (1983). Oversatt av Jan Jakob Tønseth og Arne Kjell Haugen. Gyldendal ISBN 82-05-14677-2 (Oversettelser av prosadiktene, Un coup de dé..., samt utdrag fra « Crise de vers »)
• For en grav til Anatole (1996). Oversatt av Knut Stene-Johansen. Spartacus ISBN 82-430-0080-1 (Oversettelse av Pour un tombeau d'Anatole)
• Enkeltdikt har blitt gjendiktet av Emil Boyson og av Olav H. Hauge

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Stéphane Mallarmé» frå Wikipedia på bokmål, den 3. juli 2023.

Litteratur

• Kittang, Atle og Aarseth, Asbjørn (1980). Lyriske strukturer. Universitetsforlaget ISBN 82-00-05027-0, side 253-260.
• Mallarmé, Stéphane (1983). Utvalgte tekster. Oversatt av Jan Jakob Tønseth og Arne Kjell Haugen. Gyldendal ISBN 82-05-14677-2.
• Mallarmé, Stéphane (1998). Œuvres complètes. Tome 1. Edition présentée par Bertrand Marchal. Gallimard ISBN 978-2070115587.
• Mallarmé, Stéphane (2003). Œuvres complètes. Tome 2. Edition présentée par Bertrand Marchal. Gallimard ISBN 978-2070115594.
• Millan, Gordon (2008). Les 'Mardis' de Stéphane Mallarmé. Nizet ISBN 978-2-7078-1305-3
• Badiou, Alain (2005): «A Poetic Dialectic: Labîd ben Rabi'a and Mallarmé» og «Philosophy of the Faun» i: Handbook of Inaesthetics. Oversatt av Alberto Toscano. Stanford: Stanford University Press, s. 46-56, 122-41.
• Bersani, Leo (1981): The Death of Stéphane Mallarmé. Cambridge: Cambridge University Press.
• Blanchot, Maurice (1982): The Space of Literature. Oversatt av Ann Smock. Lincoln, NE: University of Nebraska Press.
• Cohn, Robert Greer (1965): Toward the Poems of Mallarmé. Berkeley: University of California Press.
• Cohn, Robert Greer (1966): Mallarmé’s Masterwork: New Findings. The Hague: Mouton & Co., [A commentary on Un coup de dés jamais n'abolira le hasard.]