Joseph Roth
| Joseph Roth | |
.jpg) | |
| Statsborgarskap | Austerrike, Cisleithania |
| Fødd | 2. september 1894 Brody |
| Død |
27. mai 1939 (44 år) |
| Yrke | skribent, journalist, skodespelforfattar |
| Sjanger | satire |
| |
| Joseph Roth på Commons | |
Joseph Roth (2. september 1894–27. mai 1939) var ein austerriksk forfattar fødd i Brody i Galizia i Austerrike-Ungarn.[1] Han er best kjend for romanen Radetzkymarsjen (tysk Radetzkymarsch), «det mest kjente litterære minnesmerke over dobbeltmonarkiet Østerrike-Ungarn».[2]
Bakgrunn[endre | endre wikiteksten]
Roth var fødd i ein jødisk familie i Brody nær Lviv (i dagens Ukraina). Han voks opp hjå mora sin familie, utan far sin, som hadde forsvunne før han blei fødd.[3] Han studerte i Lviv (1913) og Wien (1914), men avbraut studiane sine for å gjera teneste som frivillig (journalist) i hæren under fyrste verdskrigen.[3] Krigsopplevingane og samanbrotet av Austerrike-Ungarn som følgde i 1918 kom til å ha varig innverknad på livet hans. Han omtalte det som «øydelegginga av faderlandet mitt, det einaste eg hadde hatt.»[4]
Privatliv og eksil[endre | endre wikiteksten]
Roth gifta seg med Friederike (Friedl) Reichler i 1922. Mot slutten av 1920-talet utvikla kona schizofreni, og Roth gjekk inn i ei djup krise, både kjenslemessig og økonomisk. Kona var fleire år på sanatorium og blei seinare drepen under det nazistiske programmet Aktion T4.[5]
I 1929 møtte han Andrea Manga Bell, som var fødd i Hamburg og var ulukkeleg gift med doualaprinsen Alexandre Douala Manga Bell frå Kamerun. Han hadde vendt tilbake til Kamerun medan ho og barna deira var att i Europa. Då Roth møtte henne var ho redaktør for bladet Gebrauchsgraphik.[6] Som ein kjend liberal jødisk journalist forlet Roth Tyskland då Adolf Hitler blei rikskanslar den 30. januar 1933. Kort tid etter skreiv han til vennen sin, den austerrikske forfattaren Stefan Zweig, om uroa si for at «store katastrofar» og ein ny krig var i vente: «Dei har lukkast i å skipa eit barbarvelde. Ikkje narr deg sjølv. Helvete herskar.»[7]
Andrea Manga Bell drog etter Roth med barna sine. Dei neste seks åra budde Roth i Paris, ein by han elska, og han uttrykte gleda si over i byen og kulturen i fleire essay skrivne her. Tilhøvet til Bell braut saman, både på grunn av økonomiske vanskar og Roth sin sjalusi. Frå 1936 til 1938 hadde Roth eit romantisk tilhøve til Irmgard Keun. Dei arbeidde saman og vitja Paris, Vilnius, Lviv, Warszawa, Wien, Salzburg, Brussel og Amsterdam.
Slutten av livet[endre | endre wikiteksten]
Dei siste åra av livet flytta Roth frå hotell til hotell, drakk mykje, og leid hardt under uro for økonomien og framtida. Sjølv om han leid av kronisk alkoholisme, skreiv han stadig fram til han døydde i Paris i 1939.[8] Kortromanen hans Die Legende vom heiligen Trinker frå 1939 skildrar ein heimlaus alkoholikar som strever for å halda på verdigheita si og betala ei skuld.
Den siste sorga til Roth var då han fekk høyra at dramatikaren Ernst Toller hadde hengt seg i New York 22. mai 1939.[9] Roth døydde av lungebetennelse 27. mai, og blei gravlagd 30. mai ved Cimetière de Thiais sør for Paris.
Verk[endre | endre wikiteksten]
- Der Vorzugsschüler. Forteljing.
- Forkorta versjon i Österreichs Illustrierte Zeitung 10. september 1916, Wien
- Fyrst gjeve ut i Joseph Roth. Die Erzählungen. Mit einem Nachwort von Hermann Kesten. Kiepenheuer & Witsch, Köln 1973.
- Udatert manuskript i Leo Baeck Institute, New York
- Barbara. Forteljing. I: Österreichs Illustrierte Zeitung 14. april 1918, Wien
- Das Spinnennetz. Roman
- Fyrst gjeve ut i Arbeiterzeitung. Wien 7. oktober–6. november 1923.
- Gjeve ut posthumt med etterord av P. W. Jansen. Kiepenheuer & Witsch, Köln 1967
- Hotel Savoy. Ein Roman. Die Schmiede, Berlin 1924
- Die Rebellion. Roman. Die Schmiede, Berlin 1924
- Die Rebellion. Redigert frå manuskriptet. Wallstein, Göttingen 2019, ISBN 978-3-8353-3485-4.
- April, Die Geschichte einer Liebe. J. H. W. Dietz Nachf., Berlin 1925
- Der blinde Spiegel, Ein kleiner Roman. J. H. W. Dietz Nachf., Berlin 1925
- Juden auf Wanderschaft. Essay, Die Schmiede, Berlin 1927: Neuauflage: Kiepenheuer & Witsch, Köln 1976, ISBN 3-462-01699-7.
- Die Flucht ohne Ende – Ein Bericht. Roman. Kurt Wolff, München 1927
- Zipper und sein Vater. Roman. Kurt Wolff, München 1928
- Rechts und links. Roman. Gustav Kiepenheuer, Berlin 1929
- Der stumme Prophet
- Fragment: Ein Kapitel Revolution. I: 24 neue deutsche Erzähler. Hrsg. von Hermann Kesten. Gustav Kiepenheuer, Berlin 1929
- Fragment: Der stumme Prophet. I: Die neue Rundschau, Berlin 1929
- Gjeve ut posthumt med etterord av Walter Lenning. Kiepenheuer & Witsch, Köln 1966
- Briefe aus Deutschland. I: Fazit. Ein Querschnitt durch die deutsche Publizistik. Hrsg. Ernst Glaeser. Gebrüder Enoch, Hamburg 1929
- Hiob. Roman eines einfachen Mannes, Gustav Kiepenheuer, Berlin 1930
- Panoptikum. Gestalten und Kulissen. Knorr & Hirth, München 1930
- Radetzkymarsch, Gustav Kiepenheuer, Berlin 1932
- Stationschef Fallmerayer. I: Novellen deutscher Dichter der Gegenwart. Hrsg. von Hermann Kesten. Allert de Lange, Amsterdam 1933
- Tarabas, ein Gast auf dieser Erde. Querido, Amsterdam 1934
- Triumph der Schönheit. Novelle. Erschienen in französischer Übersetzung von Blanche Gidon (Le triomphe de la beauté) i: Nouvelles littéraires, September 1934, Paris
- Die Büste des Kaisers. Novelle. Erschienen in französischer Übersetzung von Blanche Gidon (Le buste de l’empereur) i: Nouvelles littéraires, Dezember 1934, Paris
- Der Antichrist. Essay, Allert de Lange, Amsterdam 1934
- Der Leviathan. Novelle. Querido, Amsterdam 1940
- Teildruck: Der Korallenhändler. I: Das neue Tage-Buch, 22. Dezember 1934, Paris
- Die hundert Tage. Roman. Allert de Lange, Amsterdam 1935
- Beichte eines Mörders, erzählt in einer Nacht. Roman. Allert de Lange, Amsterdam 1936
- Das falsche Gewicht. Die Geschichte eines Eichmeisters. Querido, Amsterdam 1937
- Die Kapuzinergruft. Roman. De Gemeenschap, Bilthoven 1938
- Die Geschichte von der 1002. Nacht. Roman. De Gemeenschap, Bilthoven 1939
- Die Legende vom heiligen Trinker. Novelle. Allert de Lange, Amsterdam 1939
- Teildruck: Das Ende der Legende vom heiligen Trinker. I: Das neue Tage-Buch 10. Juni 1939, Paris
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- ↑ Wessel, Elsbeth. Wien. Oslo: Sypress forl. ISBN 8291224242.
- ↑ Vestli, Elin Nesje (24. januar 2023). «Joseph Roth». Store norske leksikon (på norsk).
- ↑ 3,0 3,1 Hofmann, Michael. "About the author", The Wandering Jews, Granta Books, s. 141. ISBN 1-86207-392-9
- ↑ Sitert i Lazaroms, Ilse Josepha (2014-10-08), "Roth, Joseph", 1914–1918-online/International Encyclopedia of the First World War. Issued by Freie Universität Berlin. doi:10.15463/ie1418.10244. Sitatet er frå eit brev til Otto Forst-Battaglia, datert 28. oktober 1932.
- ↑ «European Dreams: Rediscovering Joseph Roth». The New Yorker. 19. hanuar 2004.
- ↑ Robbie Aitken, Eve Rosenhaft: Black Germany: The Making and Unmaking of a Diaspora Community, 1884–1960. Cambridge 2013, pp. 114f. ISBN 1107435641, 9781107435643
- ↑ 38. Hell reigns. Letter of Joseph Roth to Stefan Zweig, February 1933. Hitlers Machtergreifung, red. Josef & Ruth Becker, Deutscher Taschenbuch-Verlag, 2. utg., München, 1992, s. 70. ISBN 3-423-02938-2
- ↑ A Timely Biography Traces Joseph Roth’s Accounts of Fascism
- ↑ Hofmann, Michael. "About the Author", The Wandering Jews, Granta Books, p. 142. ISBN 1-86207-392-9
- Denne artikkelen bygger på «Joseph Roth» frå Wikipedia på bokmål og «Joseph Roth» frå Wikipedia på engelsk, den 25. juli 2023.